Deus ex machina (verhaallijn): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Haakjesfix |
k https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Te_beoordelen_categorie%C3%ABn/Toegevoegd_2014_week_25&action=edit§ion=T-6 met AWB |
||
Regel 1:
[[File:Medea rappresentation (2009) 07.JPG|thumb|Medea's vlucht door de lucht in ''de wagen van de god van de zon''. ([[Grieks theater van Syracuse]], 2009, regie Krzysztof Zanussi)]]
'''Deus ex machina''' ([[Latijn]]: "god uit een machine") is een [[Narratologie|narratieve]] techniek waarbij er sprake is van een onverwachte ontknoping van een verhaal. Men spreekt van een ''deus ex machina'' als de [[plot]] van een verhaal, plotseling en niet logisch voortkomend uit wat eraan voorafging, door iets of iemand tot een einde wordt gebracht. Dat kan variëren van het ingrijpen van een goddelijk of bovennatuurlijk personage tot de introductie van een wapen met een [[superkracht]]. De term is een [[leenvertaling]] van het [[Oud-Grieks|Grieks]]e '''apo mêkhanês theos''' ({{polytonic|ἀπὸ μηχανῆς θεός}}). Het meervoud is ''dei ex machina''.
== Klassiek theater ==
De term vindt zijn oorsprong in het [[klassieke oudheid|klassieke]] [[Oude Griekenland|Griekse]] en [[Romeinse Rijk|Romeinse]] [[theater (voorstelling)|theater]] waar een schrijver een verhaallijn, die niet verder ontwikkeld kon worden, vaak oploste door een [[god (algemeen)|god]] ten tonele te voeren. De tekst van het goddelijk [[personage]] bood de schrijver de gelegenheid de eraan voorafgaande dramatische handeling binnen een bespiegelend en [[moraal|moralistisch]] kader te plaatsen en het verhaal op bovennatuurlijke wijze tot een goed of kwaad einde te brengen. De ‘wonderbaarlijke verschijning’ doemde op en verdween met behulp van [[toneelmachinerie]] (een voor het publiek onzichtbaar systeem van kabels, gewichten en katrollen) <ref>In het theater van de renaissance spreekt men van: ''het kunst en vliegwerk'', zie: [http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_01260.php DBNL, Algemeen Letterkundig Lexicon], G.J. van Bork, D. Delabastita, H. van Gorp, P.J. Verkruijsse, G.J. Vis.</ref>.
[[Euripides]] behoort tot de eersten die het effect gebruikt. In zijn [[Attische tragedie|tragedie]]s: ''[[Hippolytos (Euripides)|Hippolytos]]'', ''[[Iphigeneia in Tauris]]'', ''[[Orestes (Euripides)|Orestes]]'', ''[[Helena (Euripides)|Helena]]'' en ''[[Andromache (Euripides)|Andromache]]'', verschijnen respectievelijk [[Artemis (mythologie)|Artemis]], [[Pallas Athena|Athena]], [[Apollon]], [[Castor en Pollux|Kastor]] en [[Thetis (mythologie)|Thetis]]. Tijdens het laatste [[epeisodion]] van Euripides' [[Medea (mythologie)|Medea]] stijgt de titelheldin ten hemel in de met gevleugelde draken bespannen wagen van de zonnegod [[Helios]]. In ''[[Philoctetes (Sophocles)|Philoktetes]]'' van [[Sophokles]] verschijnt [[Herakles (mythologie)|Herakles]]. In [[Joost van den Vondel|Vondel]]s [[Gijsbrecht van Aemstel]] biedt [[Aartsengel]] [[Rafaël (aartsengel)|Rafaël]] een oplossing. Ook in het muziektheater biedt de personificatie of het ingrijpen van een god (of van een goddelijke boodschapper) geregeld troost en uitkomst.
== Modern gebruik ==
Al gaat het niet meer altijd om een 'goddelijke' ingreep, ook hedendaagse schrijvers van [[fictie]] kiezen er regelmatig voor een verhaal tot een 'uit de lucht gevallen' einde te brengen <ref>"I
| Achternaam = Pratchett
| Voornaam = Terry
Regel 21:
| Bladzijdes = p. 312
| Taal = en}}</ref>.
Ook in [[computerspel]]len <ref>
== Kritiek ==
Het gebruik van een deus ex machina wordt doorgaans niet gewaardeerd door critici. Dat was in de Griekse oudheid al zo. De argumenten zijn dat het de geloofwaardigheid van een verhaal aantast en zou getuigen van een gebrek aan inventiviteit. [[Aristoteles]] bekritiseerde een bovennatuurlijke ontknoping van een verhaal in zijn [[Poetica (Aristoteles)|Poetica]]. Hij was van mening dat de [[verhaallijn]] dient te worden afgerond met een dramatische oplossing die, als gevolg van de eraan voorafgaande actie, voortkomt uit het verhaal zelf.
{{Appendix}}
Regel 30:
[[Categorie:Toneel]]
[[Categorie:
[[Categorie:Latijnse uitdrukking]]
[[Categorie:Narratologie]]
| |||