Wikipedia

Renaissance van de twaalfde eeuw: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Addbot (overleg | bijdragen)
914.850 bewerkingen
k Robot: Verplaatsing van 20 interwikilinks. Deze staan nu op Wikidata onder d:q755709
Definitie aangescherpt; paragraaf Kunst en Architectuur toegevoegd; Literatuur uitgebreid; kleine aanvullingen elders. Gallery + afbeeldingen toegevoegd.
Regel 1:
[[Bestand:Moissac 1.jpg|thumb|Kruisgang Abdij van [[Moissac]] (1059-1131)]]
De '''renaissance van de twaalfde eeuw''' tijdens de [[hoge middeleeuwen]] was een periode gekenmerkt door veranderingen op velerlei gebied. Sociale, politieke en economische transformaties gingen samen met een intellectuele heropleving, die sommige historici als een voorafspiegeling gingen beschouwen van de literaire en artistieke bloeiperiode van de [[Italiaanse renaissance]] van de [[15e eeuw]].▼
[[Bestand:Canterbury Cathedral Crypt.jpg|thumb|Crypte [[Kathedraal van Canterbury]] (begin 12e eeuw)]]
[[Bestand:Christ Pantocrator in the cupola.jpg|thumb|Mozaïek apsis, Capella Palatina, [[Palazzo dei Normanni]], [[Palermo (stad)|Palermo]] (ca 1160)]]
[[Bestand:Becket casket VandA M.66-1997 n02.jpg|thumb|Emaille uit [[Limoges]] (ca 1180-90)]]
▲De '''renaissance van de twaalfde eeuw''' was een culturele bloeiperiode tijdens de [[hoge middeleeuwen]] wasdie eengekenmerkt periode gekenmerktwerd door veranderingen op velerlei gebied. Sociale, politieke en economische transformaties gingen samen met een intellectuele en artistieke heropleving, die sommige historici beschouwen als een voorafspiegelingnieuwe gingen beschouwenbloeitijd van de literaireklassieke encultuur. artistieke bloeiperiode vanZowel de [[ItaliaanseKarolingische renaissance]] als de renaissance van de twaalfde eeuw kunnen worden gezien als een voorafspiegeling van de [[15eItaliaanse eeuwrenaissance]].
 
== Historiografie ==
De Amerikaanse kunsthistoricus [[Charles H. Haskins]] was de eerste historicus die over deze periode als een 'renaissance' schreef die startte omstreeks [[1070]].▼
[[Bestand:Koelner Dom Innenraum.jpg|thumb|Binnenkant van de [[Dom van Keulen]], waarvan de bouw begon in 1248.]]
In 1927 schreef hij: ''"... de 12e eeuw in Europa was in veel opzichten een periode van hernieuwde levenskracht. Dit tijdperk van de [[kruistochten]], de ontwikkeling van de steden en de vroegste bureaucratische staten van het westen beleefde het hoogtepunt van de [[romaanse kunst]] en het begin van de [[gotiek]], het verschijnen van [[literatuur]] in de volkstaal, de herleving van de Latijnse klassieken, de Latijnse poëzie en de Romeinse wet, de herontdekking van de Griekse wetenschap met zijn Arabische toevoegingen, de [[Griekse filosofie]], en de eerste [[universiteit]]en van Europa. De 12e eeuw zette zijn stempel op het hoger onderwijs, op de [[Scholastiek|scholastieke]] filosofie, op de Europese wetgeving, op [[architectuur]] en [[beeldhouwkunst]], op [[Latijn]] en op poëzie in de volkstaal..."'' <ref>vertaald uit: Charles Homer Haskins. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press, 1927. (p. viii - introduction).</ref>▼
▲[[Charles H. Haskins]] was de eerste historicus die over deze periode als een 'renaissance' schreef die startte omstreeks [[1070]].
▲In 1927 schreef hij: '... de 12e eeuw in Europa was in veel opzichten een periode van hernieuwde levenskracht. Dit tijdperk van de [[kruistochten]], de ontwikkeling van de steden en de vroegste bureaucratische staten van het westen beleefde het hoogtepunt van de [[romaanse kunst]] en het begin van de [[gotiek]], het verschijnen van [[literatuur]] in de volkstaal, de herleving van de Latijnse klassieken, de Latijnse poëzie en de Romeinse wet, de herontdekking van de Griekse wetenschap met zijn Arabische toevoegingen, de [[Griekse filosofie]], en de eerste [[universiteit]]en van Europa. De 12e eeuw zette zijn stempel op het hoger onderwijs, op de [[Scholastiek|scholastieke]] filosofie, op de Europese wetgeving, op [[architectuur]] en [[beeldhouwkunst]], op [[Latijn]] en op poëzie in de volkstaal...' <ref>vertaald uit: Charles Homer Haskins. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press, 1927. (p. viii - introduction).</ref>
 
== Romeins recht ==
Regel 13 ⟶ 16:
 
Aan het begin van de [[13e eeuw]] waren er al redelijk accurate Latijnse vertalingen beschikbaar van een aantal belangrijke antieke auteurs, waardoor een vruchtbare transfer van wetenschappelijke ideeën mogelijk werd via universiteiten en [[klooster (gebouw)|klooster]]s. De kennis van [[natuurwetenschappen]] uit de klassieke teksten werd intussen uitgebreid door opmerkelijke scholastici zoals [[Robert Grosseteste]], [[Roger Bacon]], [[Albertus Magnus]] en [[Duns Scotus]]. De nadruk die iemand als Grosseteste legt op [[wiskunde]] als een manier om de natuur te doorgronden kan gezien worden als een voorloper van de [[wetenschappelijke methode]]. Hetzelfde kan gezegd worden van Roger Bacon die toen al (in zijn ''Opus Majus'') het belang inzag van [[empirisch onderzoek]].
 
== Literaire renaissance ==
Naast deze ontwikkeling van de rechtsgeleerdheid ontstond in Frankrijk, in het bijzonder in [[Parijs]], een meer literaire en intellectuele renaissance. Er was sprake van een toenemende belangstelling voor de klassieke [[Latijnse literatuur]] en men begon die na te volgen. Sommige dichters slaagden er zelfs in zo goed klassiek Latijn na te bootsen dat vandaag de dag nog niet helemaal duidelijk is of hun verzen uit de twaalfde eeuw stammen of nog uit de Romeinse tijd.▼
 
== Literatuur ==
▲Naast deze ontwikkeling van de rechtsgeleerdheid ontstond in Frankrijk, in het bijzonder in [[Parijs]], een meer literaire en intellectuele renaissance. Er was sprake van een toenemende belangstelling voor de klassieke [[Latijnse literatuur]] en men begon die na te volgen. Sommige dichters slaagden er zelfs in zo goed klassiek Latijn na te bootsen dat vandaag de dag nog niet helemaal duidelijk is of hun verzen uit de twaalfde eeuw stammen of nog uit de Romeinse tijd.
* Haskins, C.H., The Renaissance of the Twelfth Century, 1927.▼
 
* Benson, R.L. en Constable, G., red., Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, 1982.▼
Eén van de oudste werken in de Nederlandse literatuur is de [[Biografie|Vita]] van [[Servaas van Maastricht|Sint-Servaas]] van de Maaslandse dichter [[Hendrik van Veldeke]]. Veldeke schreef echter voornamelijk in het Hoogduits en verkeerde een groot deel van zijn leven aan het [[Landgraafschap Thüringen|Thüringse]] hof, waar [[Herman I van Thüringen]] rond 1200 een literatuur[[maecenas]] was voor onder andere [[Wolfram von Eschenbach]], [[Walther von der Vogelweide]] en Herbort von Fritzlar.
 
==Kunst en architectuur==
[[Bestand:12th-century painters - Gospels of Henry the Lion - WGA15928.jpg|thumb|150px|left|Evangelarium [[Hendrik de Leeuw]] (12e eeuw)]]
[[Bestand:MaastrichtNoodkist04.jpg|thumb|[[Noodkist]] [[Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)|Sint-Servaaskerk]] (eind 12e eeuw)]]
[[Frankrijk]], [[Noord-Italië]] en [[Sicilië]] waren belangrijke cultuurcentra in de 12e eeuw. In Zuid- en Midden-Frankrijk zijn een groot aantal romaanse kerken bewaard gebleven, zoals de kathedraal van [[Angoulême (stad)|Angoulême]], de [[Abdijkerk van Sainte-Foy]] in [[Conques]], de abdij van [[Moissac]], de kathedraal van [[Le Puy-en-Velay|Le Puy]], de [[Kathedraal van Autun]], de [[Basiliek Sainte-Marie-Madeleine van Vézelay]] en de [[Basilique Saint-Sernin de Toulouse|Basiliek van Toulouse]]. [[Limoges]] was eeuwenlang, maar met name in de 12e eeuw, hèt centrum van metaalbewerking en [[Email (glazuur)|emaillekunst]] in Frankrijk. In de Duitse kerkenbouw is een sterke invloed vanuit Italië ([[Como (stad)|Como]], [[Pavia (stad)|Pavia]]) aanwijsbaar in onder andere de [[Dom van Mainz]], de [[Dom van Spiers]], de [[Dom van Worms]] en het [[Munster van Bonn]]. Zuid-Italië en Sicilië ondergingen zelf sterk de invloed van de Arabisch-Islamitische cultuur, wat resulteerde in de [[Arabisch-Normandische kunststijl]]. Bekende kerken zijn de kathedralen van [[Messina (stad)|Messina]], [[Salerno (stad)|Salerno]] en [[Monreale]], de [[Kathedraal van Palermo]], de [[San Cataldo (Palermo)|San-Cataldokerk]] en de paltskapel van het [[Palazzo dei Normanni]] in [[Palermo (stad)|Palermo]]. Het verfijnde Sicolo-Arabische ivoorsnijwerk uit Sicilië werd naar heel Europa geëxporteerd.
 
In Noordwest-Europa waren met name de stad [[Keulen (stad)|Keulen]] en het [[Prinsbisdom Luik]] belangrijke centra. De twaalf romaanse kerken van Keulen zijn beroemd: [[Sint-Severinuskerk (Keulen)|St. Severin]], [[Sint-Maria in Lyskirchen|St. Maria Lyskirchen]], [[Sint-Andreaskerk (Keulen)|Basilika St. Andreas]], [[Apostelenkerk (Keulen)|St. Aposteln]], [[Sint-Gereonskerk|St. Gereon]], [[Sint-Ursulakerk (Keulen)|St. Ursula]], [[Sint-Pantaleonkerk (Keulen)|St. Pantaleon]], [[Heilige Maria in het Capitool|St. Maria im Kapitol]], [[Grote Sint-Martinuskerk|Groß St. Martin]], [[Sint-Joriskerk (Keulen)|St. Georg]], [[Sint-Kunibertkerk (Keulen)|St. Kunibert]] en [[Sint-Ceciliakerk (Keulen)|St. Cäecilia]]. Van de vele romaanse kerken in het Prinsbisdom Luik kunnen genoemd worden: de [[Sint-Bartolomeüskerk (Luik)|Sint-Bartholomeüskerk]] in Luik, de [[Sint-Gertrudiskerk (Nijvel)|Sint-Gertrudiskerk]] in [[Nijvel]], de [[Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)|Sint-Servaas-]] en de [[Basiliek van Onze Lieve Vrouwe Tenhemelopneming (Maastricht)|Onze-Lieve-Vrouwebasiliek]] in [[Maastricht]] en de [[abdij Rolduc]] in [[Kerkrade]]. Maaslandse [[edelsmeedkunst|edelsmeden]] als [[Reinier van Hoei]], [[Hugo d'Oignies]] en [[Nicolaas van Verdun]] maakten wereldberoemde kunstwerken als het doopvont van de Bartholomeüskerk, de Barbarossa-kroonluchter, het Karelschrijn en het Mariaschrijn in [[Aken (stad)|Aken]], het [[Relikwieën van de Drie Koningen|Driekoningenschrijn]] in Keulen, de [[Noodkist]] van Sint-Servaas en talrijke andere schrijnen, [[reliekhouder]]s en [[Liturgisch vaatwerk (katholieke Kerk)|liturgische voorwerpen]]. In Maastricht was bovendien een belangrijk schilders- en beeldhouwersatelier gevestigd; Maastrichtse en Keulse schilders worden geroemd in [[Wolfram von Eschenbach]]'s [[Parzival]]<ref>Parzival, III, 158, 14-16 ([http://www2.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/13Jh/Wolfram/wol_pa03.html online tekst]).</ref> en Maastrichtse 'metsen' (steenhouwers) waren actief in onder andere [[Utrecht (stad)|Utrecht]], [[Bonn]], [[Sticht Essen|Essen]], tot in [[Eisenach]] aan toe.<ref>Zie onder andere E. den Hartog, ''Romanesque Sculpture in Maastricht'' (2002), p.327.</ref>
 
Veel kunstwerken en gebouwen uit de 12e eeuw zijn verloren gegaan, deels vanwege godsdiensttwisten ([[Beeldenstorm]]), oorlogen ([[Dertigjarige Oorlog]], [[Tweede Wereldoorlog]]), revoluties ([[Franse Revolutie]]), deels vanwege vernieuwingsdrang. Machtige romaanse kathedralen als de [[Dom van Utrecht]], de [[Dom van Keulen]], de [[Sint-Lambertuskathedraal (Luik)|Sint-Lambertuskathedraal]] in [[Luik (stad)|Luik]], de [[Kathedraal van Straatsburg]] en [[Westminster Abbey]] werden in de 13e, 14e of 15e eeuw vervangen door nóg impossantere gotische bouwwerken. Gouden en zilveren siervoorwerpen werden omgesmolten om nieuwe produkten aangepast aan de smaak van de tijd te kunnen maken. Rijkversierde manuscripten werden hergebruikt en muurschilderingen eenvoudigweg overgeschilderd. Het interieur van de [[Sint-Clemenskerk (Schwarzrheindorf)|Sint-Clemenskerk]] in [[Bonn]]-Schwarzrheindorf is een zeldzaam voorbeeld van 12e-eeuwse schilderkunst. De eeuwenlang dichtgemetselde St.-Gabriëlskapel in de [[Kathedraal van Canterbury]] geeft met haar schilderingen en rijkbewerkte kapitelen een indruk hoe de gehele kerk er ooit uitzag.
<gallery>
File:803PaviaSMichele.JPG|San Michele, Pavia
File:Nef de la basilique de Vézelay à 14h27 le 23 juin 1976.jpg|Basiliek van Vézelay
File:St. Gereon Köln - Ostseite (2520).jpg|Sint-Gereonskerk, Keulen
File:Wartburg 0.jpg|Wartburg, Eisenach
File:118 Autun Cathédrale Saint-Lazare Le tympan (détail).jpg|Timpaan Kathedraal van Autun
File:MaastrichtOLV-4voudig-Esau Jakob.jpg|Kapiteel O.L.-Vrouwekerk, Maastricht
File:Köln Dreikönigsschrein.JPG|Driekoningenschrijn, Keulen
File:Chor St. Maria und St. Clemens Schwarzrheindorf.jpg|Sint-Clemenskerk, Schwarzrheindorf
</gallery>
 
==Zie ook==
* [[Romaanse architectuur]]
* [[Arabisch-Normandische kunststijl]]
* [[Maaslandse kunst]]
 
{{Appendix||2=
;Bronnen
{{References}}
▲* Benson, R.L. en Constable, G., red., Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, 1982.
* Hartog, E. den, ''Romanesque Sculpture in Maastricht''. Maastricht, 2002
▲* Haskins, C.H., The Renaissance of the Twelfth Century, 1927.
;Referenties
{{references}}
}}
 
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw"