Trabzon (stad): verschil tussen versies

'''Trabzon''' ([[Grieks]]:Τραπεζούντα, Trapezounta), historisch bekend als '''Trebizonde''', is een stad aan de noordoostkust van [[Turkije]]. Het is tevens het hoofdstaddistrict van de gelijknamige [[Trabzon (provincie)|provincie]]. De stad telt 230.399 inwoners (2009) en ligt in een vruchtbare kuststreek aan de [[Zwarte Zee]], waar een [[gematigd klimaat|gematigd]] [[zeeklimaat]] heerst. Hoge bergen scheiden de stad van het binnenland van [[Anatolië]]. Trabzon was een prominente plaats aan de [[Zijderoute]] en werd in de eerste helft van de 19e eeuw van inmens belang voor de internationale handel tussen Europa en AzieAzië. De opening van het [[Suezkanaal]] in 1869 bracht een eind de internsieve internationale handel in de stad. Toch is het ook tegenwoordig nog een belangrijke haven aan de Zwarte Zee voor transport richting de Kaukasus en Iran. Trabzon is daarnaast ook cultureel, historisch en sportief gezien de belangrijkste stad aan de zuidkust van de Zwarte Zee en geldt derhalve als de onofficiële hoofdstad van de [[Pontus (gebied)|Pontus]] (de Turkse Zwarte Zeestreek [[Zwarte Zee-regio|Karadeniz]]). De bijnaam van de stad is ''Klein Istanbul'' of ''Klein Constantinopel'', vanwege haar keizerlijke geschiedenis (Grieks [[keizerrijk Trebizonde]]). De Turkse regering heeft een plan ingediend om het grootste deel van de Provincie Trabzon als metropoolregio aan te duiden, waardoor de stad vanaf 2013 ruim 1 miljoen inwoners zou tellen.

Vanaf de 11e eeuw vestigen zich steeds meer [[Turkse volkeren|Turkse stammen]] in de omgeving ten westen van Trabzon, met name de [[Çepni|Çepni Turken]]. De [[Turkmenistan|Turkmeense]] [[Danischmenden]] nemen het bestuur van de stad zelfs tijdelijk over tussen 1080 en 1098. Nadat de [[Vierde Kruistocht]] Constantinopel had geruïneerd tot het [[Latijnse Keizerrijk]], onder Venetiaanse en West-Europese dwingelandij, verhuisde de Oost-Romeinse of Byzantijnse Keizerlijke familie naar het Griekstalige Trabzon. In april [[1204]] veroverden [[Alexios I Megas Komnenos|Alexius]] en [[David Megas Komnenos (broer van Alexios I)|David Comnenus]], kleinzonen van [[Andronikos I Gidos|Andronicus I]], met hulp van koningin [[Tamara van Georgië|Thamar van Georgië]] aan wier hof zij in ballingschap waren, de stad. Zij stichtten zo het [[Keizerrijk Trebizonde]] dat nog tot [[1461]] door de [[Comnenen]] geregeerd zou worden. Hiermee werd de stad in feite de derde en laatste, hoewel in omvang zeer bescheiden, incarnatie van Rome. Verschillende bouwwerken werden vervaardigd om deze naam eer aan te doen, waaronder ook een kleinere Hagia Sophiakerk die een vergelijkbare levensloop zou kennen met zijn grote broer in Constantinopel. Aan deze periode heeft de stad zijn bijnaam ''Klein Istanbul'' te danken. Handelaren uit de [[Republiek Venetië]] kregen in de stad hun eigen handelswijk toegewezen, vergelijkbaar met hun wijk Pera (Kadikoy) in Constantinopel. Naast islamitische Çepni Turken kwamen er in de late middeleeuwen ook andere Turkse volkeren naar het Keizerrijk Trebizonde, zoals Joodse en Sjamanistische [[Kumanen]] en [[Khazaren]]. Veel van hen bekeerden zich tot het Orthodoxe Christendom en vermengden met de localelokale Griekse bevolking.<ref>[http://atlas.usv.ro/www/codru_net/CC18/1/kose.pdf The monastery of Soumela and ancient trade routes connected to it] Ismail Köse, Karadeniz TU</ref>

Nadat Sultan [[Mehmed II]] het bestuur van Trabzon overnam vestigden zich in Trabzon langzaam meer Turkse en andere islamitische volkeren. De oorspronkelijke christelijke Griekstalige bevolking blijft echter gedurende de volledige tijdspanne van het Ottomaanse Rijk een groot aandeel uitmaken van de inwoners van de stad. Gedurende de 16e en 17e eeuw ging een deel van de bevolking (ofwel uit eigen overweging, ofwel gedwongen) over op de islam, maar de Griekse en Armeense bevolking blijft ook onder Osmaans bestuur zijn belangrijke positie behouden. Als hoofdstad van het gelijknamige [[Vilajet Trebizonde]] maakt de stad onder Osmaans bestuur een enorme groei door. Door verbeterde verbindingen met de Kaukasus en Iran groeide de stad uit tot een belangrijk knooppunt in de internationale handel, en ook steeds meer West-Europeanen vestigden zich in de stad. Trabzon was in de 18e en 19e eeuw ook een populaire plaats voor Europese reizigers om het nabije oosten te betreden of te verlaten, waardoor er vele beschrijvingen van de stad zijn overgebleven, zo ook stadsgezichten en enkele schilderijen. In de eerste helft van de 19e eeuw groeit de welvaart van de stadsbevolking zo sterk dat veel houten woningen in het centrum vervangen werden door riante panden van vulkanisch gesteente, die banken en handelshuizen huisvestten. De opening van het [[Suezkanaal]] in 1869 was een zware klap voor de localelokale economie, en tienduizenden namen aan het eind van de 19e eeuw een boot naar de noordelijke kussteden van de Zwarte Zee, zoals [[Odessa (stad)|Odessa]] en [[Sebastopol]]. Hun nazaten leven tegenwoordig ook nog in Oekraïne en Rusland, maar een deel moest wegens vervolging verder reizen naar Griekenland of de Verenigde Staten. Tegelijkertijd arriveren tienduizenden vluchtelingen in de stad uit de [[Noordelijke Kaukasus]], zij zijn daar verjaagd door het leger van de Tsaar. Het vertrek van een deel van de Christelijke bevolking van de stad en de komst van grote aantallen Islamitische vluchtelingen maakt de Griekse en Armeense Christenen ongerust.

Mede vanwege het afgelegen en bergachtige karakter van de regio rond Trabzon zijn diverse localelokale talen en dialecten beter behouden gebleven dan in andere delen van Anatolië. Het Turks wordt door vrijwel alle bewoners van Trabzon gesproken, maar in drie verschillende dialecten: het Centraal-Anatolisch Turks wordt gesproken in de westelijke districten van Trabzon, waar een grote Çepni-bevoling woont. In het centrale en oostelijke deel van de provincie wordt een meer archaïsche vorm van Turks gesproken, met Griekse leenwoorden en klanken. Dit dialect staat in Turkije foutief bekend als het 'Lazische accent', want [[Lazisch]] werd en wordt niet gesproken ten westen van Rize. Een zeer archaïsche vorm van dit Turks-Grieks dialect wordt gesproken in enkele dorpjes ten zuiden van Trabzon, en heeft van alle dialecten in Turkije het meest behouden van het [[Oğuzen|Oğuzisch]] Turks dat werd gesproken in de 14e eeuw.<ref>{{en}}[http://www.ottomanhistorypodcast.com/2012/11/history-turkish-language-dialects-turkic-greek-influence.html The spread of Turkish and the Black Sea dialect] Interview met Brend Brendemoen op Ottomanistorypodcast.com </ref> Daarnaast wordt er, met name ten zuidwesten en zuidoosten van Trabzon het [[Romeyka]] gesproken, een Pontisch-Grieks dialect dat van alle huidige Griekse varianten het dichtst bij het [[Oudgrieks]] staat. Dat oude vormen van Grieks en Turks in de bergen ten zuiden van Trabzon behouden konden blijven ligt volgens [[Turkoloog]] Bernt Brendemoen aan het feit dat het Oegoezische Turks nauw aansluiting vond bij de localelokale Pontisch Griekse taal. Door contact vanaf de 14e eeuw tussen Turks- en Griekssprekenden zou dit dialect zijn ontstaan, en in de bergen zijn behouden. Hierdoor heeft het dialect geen ontwikkeling gekend richting de [[Klinkerharmonie]] die het moderne Turks kenmerkt vanaf de 18e eeuw.

De oostelijke Zwarte Zeekust heeft een geheel eigen keuken binnen Turkije. Een van de belangrijkste voedselbronnen in de regio is vis, met name [[Ansjovis]] (Hamsi in het Turks). De vissen zwemmen in een grote schol rond de Zwarte Zee langs de ondiepe kustlijn; de zee is namelijk zuurstofarm in de diepere delen. Hierdoor is de vis relatief gemakkelijk te vangen en is de populatie in de afgelopen decennia drastisch afgenomen. Toch brengen vissers in Trabzon nog altijd zo'n 20% van de totale visvangst van Turkije binnen. Andere typische gerechten uit de regio zijn kuymak (een soort fondue met maismaïs, verse boter en kaas), mısır ekmeği (maisbrood), kara lahana çorbası (soep met bonen en wittekool), Çayır Lahanası Çorbası (wilde-kool soep) pastırma (pastrami), verschillende soorten kaas waaronder telli peynir (draadjes kaas) en Minci (droge yoghurt-kaas).<ref>{{en}}[http://www.turkish-cuisine.org/english/pages.php?ParentID=4&FirstLevel=30&SecondLevel=38&LastLevel=40 Traditional Foods of Trabzon] (Dr. Mustafa Duman, Turkish-cuisine.org)</ref> De regio kent een grote diversiteit aan inheemse planten. De [[Kers (fruit)|Kers]] is vernoemd naar de stad vanwaar zij werd geëxporteerd naar andere delen van het Romeinse Rijk, namelijk [[Giresun (stad)|Kerasunta]], zo'n 100 kilometer ten westen van Trabzon. Ook hazelnoten vormen een belangrijk onderdeel van de localelokale keuken, de regio is verantwoordelijk voor zo'n 70% van de totale wereldproductie van de noot. Sinds de 20e eeuw wordt er in de regio ook veel thee verbouwd (en geconsumeerd).

Trabzon en haar omgeving zijn de belangrijkste filmlocatie in Turkije buiten Istanboel.<ref>{{en}}[http://www.hurriyetdailynews.com/trabzon-to-become-the-hollywood-of-turkey.aspx?pageID=238&nid=23061 Trabzon to become the Hollywood of Turkey] (Hurriyet Daily News, 14 juni 2012)</ref> Zowel localelokale als internationale regisseurs filmen graag in de regio vanwege de ongerepte natuur en authentieke cultuur. Enkele films die (deels) in Trabzon zijn opgenomen zijn:

De kuststreek is gescheiden van het binnenland van [[Anatolië]] door hoge en weinig toegankelijke bergen en grenst in het noordoosten aan [[Georgië]]. Vanuit Trabzon liep de belangrijkste noordelijke tak van de [[Zijderoute]] naar [[Tabriz]] in het noordwesten van Iran. Het pad liep vanuit Trabzon via de Zagnos-vallei naar de Zigana-pas, waar het gebergte maar zo'n 2030 meter hoog is, en liep verder via [[Gümüşhane (stad)|Gümüşhane]] (vergelijkbaar met de route van de [[E97]]). Langs deze route werden enkele eeuwen na Christus diverse kloosters gebouwd in steile rotswanden, zoals het [[Sümelaklooster]], het [[Vazelonklooster]] en het geruineerdegeruïneerde [[Kuştulklooster]]. Met name het Sümelaklooster trekt in de zomermaanden veel toeristen. In de regio kan men nog meer kerken en kloosters treffen, zoals de Panayia Tzitakerken en de Santa-Maria, helaas zijn door onbruik de meeste enigszins geruïneerd geraakt. De bergen rond Trabzon zijn erg populair onder wandelaars, door de grote natuurlijke schoonheid en veelal ongerepte natuur. Door de hevige regenval zijn de bergen altijd groen en vruchtbaar. In het [[Çaykara (district)|district Çaykara]] ligt [[Uzungöl]], een meer waar veel lokale toeristen op af komen. In deze bergachtige districten zijn ook talloze oude dorpjes die semi-pastoraal bewoond worden, elk dorp bestaat dan uit 3 of 4 sub-dorpen, elk bedoeld voor een ander seizoen. Veel van de dorpjes worden gedeeltelijk of volledig bewoond door sprekers van het [[Romeyka]], een Pontisch Griekse islamitische bevolkingsgroep. Sinds enkele jaren zijn er kuuroorden en resorts in de regio gekomen. De lokale bewoners vinden vaak dat deze kuuroorden de natuur vernietigen, in het verder ongerepte gebied. Ook is er felle weerstand tegen stuwdammen.

Wegens een verbod op [[heliskiën]] in het grootste gedeelte van [[Europa (werelddeel)|Europa]] zijn de bergen ten zuidoosten van Trabzon voor Europese [[Freeride|Freeriders]] een alternatief geworden op verder weg gelegen gebieden in [[Canada]]. [[Uzungöl]], [[Ayder]] en [[İkizdere (stad)|Ikizdere]] zijn vertrekpunten voor heliskiën rond de hoogste pieken van het Pontisch Gebergte. In Europa is kritiek op heliskiën omdat het lawines kan veroorzaken. Hoewel diverse valleien geschikt zijn voor commerciële wintersport is er lang geen ontwikkeling in die richting geweest. Door de localelokale bevolking wordt wel al langer in kleine schaal aan [[Ski-Alpinisme]] gedaan. De provincies Trabzon en Rize hebben meerdere plekken aangewezen die in de komende jaren moeten worden voorzien van wintersportaccommodaties. Ten zuiden van Trabzon, bij de Ziganapas, is een klein skiresort met 2 liften. Het dichtstbijzijnde ontwikkelde wintersportgebied ligt echter bij de stad [[Erzurum (stad)|Erzurum]].