Anjerrevolutie: verschil tussen versies

De '''Anjerrevolutie''' (Portugees: ''Revolução dos Cravos'') is de geweldloze militaire [[staatsgreep]] die op [[25 april]] [[1974]] in [[Portugal]] plaatsvond. Deze opstand van progressievedoor militairen uit verschillende progressief-linkse groeperingen maakte een eind aan het fascistischeautocratische [[Estado Novo]]-bewind van [[Marcello Caetano]], trouw medewerker van oud-staatsleider [[António de Oliveira Salazar]], die hij in [[september]] [[1968]] was opgevolgd. De Anjerrevolutie maakte een eind aan het ruim 40veertig jaar met militair geweld verdedigen van de Portugese [[Kolonisatie|koloniale]] belangen in [[Afrika]] en [[Azië]]. Het [[Autoritarisme (politicologie)|autoritaire]] bewind, waartegen vanuit verschillende geledingen van een steeds verder verarmend land oppositie was gevoerd, werd gedwongen zijn machtspositie op te geven.

Ondanks herhaalde radio-oproepen van de [[Opstand|rebellen]] om binnen te blijven, kwamen duizenden Portugezen op straat om op te stappen met de [[opstand]]ige [[militairen]]. Er volgde uiteindelijke een [[parlementaire democratie]] na een woelige overgangsperiode van ruim een jaar, in Portugal bekend als "''Processo Revolucionário Em Curso''" ('Revolutionair Overgangsproces'), gekenmerkt door sociale verwarring, snelle [[dekolonisatie]], een [[marxisme|marxistisch]]-geïnspireerd [[collectivering]]sbeleid en [[onteigening]] van grootgrondbezitters en industriëlen. Een hiernavolgende machtsstrijd tussen politiek [[rechts (politiek)|rechts]] en [[Links (politiek)|links]] resulteerde uiteindelijk in een parlementaire democratie.

Generaal [[António de Spínola]], van 1968 tot 1972 bevelhebber in ''Portugees Guinee'' of [[Guinee-Bissau]] en sinds 17 februari [[1974]] plaatsvervangend stafchef van de generale staf, werd op 14 [[maart]] [[1974]] omwille van de publicatie (in februari) van zijn boek ''Portugal e o futuro'' (''Portugal en de toekomst'') ontslagen. Zijn boek stelde dat er iets fundamenteel moest veranderen aan de Portugese politiek jegens Afrika en de Afrikanenzwarte volken van Afrika. Ook stafchef [[Francisco da Costa Gomes]] werd ontslagen. In 1972 was generaal de Spinola reeds als presidentskandidaat naar voren geschoven door de [[Liberalisme|liberale]] [[factie]] binnen de [[corporatistisch]]e staatspartij ([[Acção Nacional Popular|ANP]]), maar de zetelende president [[Américo Thomaz]] wilde toen geen stap terug zetten.

Blijkbaar beginnen de machthebbers ook iets te merken van de onvrede in het leger en worden op 8 maart 1973 enkele officieren, leden van de MFA waaronder Vasco Lourenço, overgeplaatst naar buitenposten in het koloniale Portugese rijk.

Die avond om 22.55u zendt het radiostation ''Emissores Associados de Lisboa'' het lied ''E Depois do Adeus'' (''Sinds het Afscheid'') van [[Paulo de Carvalho]] uit, waarmee Portugal een paar weken eerder, op [[6 april]] [[1974]], deelgenomen heeft aan het [[Eurovisiesongfestival]] en laatste was geëindigd. Deze zender heeft slechts een bereik van 100-150 km rond [[Lissabon]], maar geeft alvast in het centrum van het land het afgesproken signaal voor de opstandige officieren en soldaten om posities in te nemen. Even later, op [[25 april]] om 00.20u, bevestigt uitzending van het lied ''Grândola, Vila Morena'' (''Grândola, bruine stad'') van de progressieve zanger [[José Afonso|Zeca Afonso]] dat de operaties begonnen zijn en de strategische punten in heel het land moeten bezet worden (vanaf 03.00u). Hiervoor maken de coupplegers gebruik van het radiostation [[Radio Renascença]], eigendom van hetde Portugese Episcopaatbisschoppenconferentie, dat ook op de korte golf (6155 kHz) uitzendt, zodat het nu niet alleen in heel Portugal, maar ook in de overzeese gebiedsdelen van Portugal beluisterd kan worden. Nu weten de opstandige legereenheden dat de coup definitief begonnen is en er geen weg terug is. Andere militaire onderdelen sluiten zich in de loop van de volgende uren bij de opstand aan. Om 04.20u wordt op de zender ''Rádio Clube Português'' een eerste communiqué van de MFA omgeroepen. Dit alles gebeurt zonder dat een schot is gelost.

Tijdens de revolutie vallen 4 doden in Lissabon, wanneer leden van de algemene veiligheidsdirectoriaten ofwel ''politieke politie'' (DGS) op een groep mensendemonstranten aan de poort van hun kantoor schieten. Als mensen in de straten naar de opstandige soldaten toestappen, begint iemand rode [[anjer]]s uit te delen aan de militairen, die ze in de loop van hun [[geweer]] steken. Zo zou de Anjerrevolutie aan zijn naam zijn gekomen, maar er bestaan meer versies, een andere is dat een soldaat een bloemenhandelaar opmerkt, met bloemen op weg naar de opening van een hotel. Hij steekt daarvan een rode anjer voorop in zijn wapen, waarop collega's zijn voorbeeld volgden.

De gebeurtenissen in [[Portugal]] werden aandachtig gevolgd vanuit buurland [[Spanje]], waar ''regime'' en [[oppositie (politiek)|oppositie]] zich opmaken voor de opvolging van [[Caudillo]] [[Francisco Franco]], die na een langdurig ziekbed - een jaar later - in [[november]] [[1975]] zou overlijden. In Spanje, dat veel minder leed onder [[dekolonisatie]] en in de [[19e eeuw]] al veel koloniën was verloren, was echter juist het regimetrouwe leger de steunpilaar van de autocratische regering van generaal Franco.

Na de militaire coup brak voor Portugal een turbulente periode aan, bekend als het ''Revolutionair Overgangsproces'' ('Processo Revolucionário em Curso' of 'PREC') die duurde tot [[25 november]] [[1975]]. Deze periode werd gekenmerkt door voortdurende confrontaties tussen rechtse en linkse politieke krachten. De eerste vrije verkiezingen vonden plaats op [[25 april]] [[1975]], waarna een nieuwe [[grondwet]] werd opgesteld ter vervanging van de oude corporatieve eenheidsgrondwet uit [[1933]]. In [[1976]] brachten nieuwe verkiezingen de eerste [[regering]] volgens de nieuwe grondwet aan de macht, geleid door [[Mário Soares]].

De Anjerrevolutie maakte de weg vrij voor een zeer snelle [[dekolonisatie]] van [[Mozambique]], [[Angola]], [[Guinee-Bissau]] en [[Kaapverdië]], [[Sao Tomé en Principe]] en - 24 jaar en 100.000 doden tijdens het conflict met [[Indonesië]] later - uiteindelijk ook voor [[Oost-Timor]].

Op economisch gebied zette de Anjerrevolutie, na moeilijke en verwarrende jaren 70, Portugal op weg naar het lidmaatschap van de [[Europese Unie]] in [[1986]], tegelijk met buurland koninkrijk Spanje. Voorbeeld is de [[landbouw]]: kleinschalig en vaak armoedig in het noorden, meestal extensief gebruikt grootgrondbezit in zuiden van het land. De ''illegale bezetting'' van dergelijk vruchtbaar land in onder andere [[Alentejo]], van vlak na de Anjerrevolutie, werd teruggedraaid. Dat betekende de ondergang van bijna alle [[Coöperatie|coöperatieve]] landbouwbedrijven, gevormd door en voor landbouwarbeiders en geleid door marxistisch-geïnspireerde bestuurders. Het land in het zuiden wordt tegenwoordig op moderne -intensieve- wijze in cultuur gebracht, voor veeteelt en gewassen. Ook in het noorden zijn er steeds meer grote op massaproductie gerichte landbouwbedrijven.