Versie van 3 sep 2009 06:39 bewerken MelancholieBot (overleg \| bijdragen) 61.249 bewerkingen k robot Erbij: scn:Aria (musica) ← Oudere bewerking		Versie van 12 jan 2010 02:11 bewerken ongedaan maken Xqbot (overleg \| bijdragen) bots 334.742 bewerkingen k robot Erbij: io:Ario; cosmetische veranderingen Nieuwere bewerking →
Regel 1: [[Bestand:La Donna E Mobile Rigoletto.ogg\|thumb\|<center>Geluidsfragment:<br />''La Donna E Mobile Rigoletto''</center>]] [[Bestand:Komm' o Hoffnung.ogg\|thumb\|<center>Geluidsfragment:<br />''Komm' o Hoffnung''</center>]] Een '''aria''' (meervoud aria's) is oorspronkelijk een gezongen expressieve melodie die gewoonlijk, maar niet altijd, door een [[zangkunst\|~~zang~~zanger]]er wordt uitgevoerd. In dit artikel worden enkele aan de aria gerelateerde termen uitgelegd. == Verwante termen == * De term aria betekent nu vrijwel uitsluitend een [[compositie (muziek)\|compositie]] met aanwijsbaar begin en eind voor één stem met gewoonlijk orkestbegeleiding. Meestal is dat dan een onderdeel van een [[opera (muziek)\|opera]]; maar er zijn vele voorbeelden van aria's die een onderdeel zijn van een [[cantate]] of een [[oratorium]]. De tekst van een aria is vaak beschouwend: een (vaak niet nader genoemde) commentator bezingt zijn of haar reflectie op het thema van het muziekstuk. * Een [[arioso]] is ook een expressieve melodie (meestal voor zanger). Maar hier gaat een om een melodieuse passage als onderdeel van een [[recitatief]]: er is geen sprake van een door duidelijk begin of eind gemarkeerde muzikale vorm. * Een ''concert aria'' is een als los staand stuk gemaakte compositie. Daar is de aria geen deel meer van een grotere compositie. Voorbeelden: "Ah Perfido" van Beethoven, en een aantal concert arias van Mozart. * Een ''arietta'' is een korte aria * Een voorbeeld van een ''instrumentale aria'' vinden we in [[Johann Sebastian Bach\|Bach]]'s [[Goldbergvariaties\|Goldberg Variaties]]. == Ontstaan == Aria dateert als term uit de 14e eeuw in Italië toen het een bepaalde stijl of manier van spelen betekende (denk aan het Nederlandse "een air hebben", een bepaalde houding hebben). (Het komt van het Latijnse aer: lucht, atmosfeer.) Oorspronkelijk kon het ook op een instrumentaal stuk betrekking hebben. Men sprak bijvoorbeeld van "per intendere l'aere Veneziano" (dus op de [[Venetië (stad)\|Venetiaanse]] wijze). Regel 18: Allengs in de 16e eeuw beperkte het begrip aria zich tot zang. En in de loop van de 17e tot en met de 19e eeuw werd het het voornaamste expressie middel van operazangers. == Termen vroege opera == In de 17e en 18e eeuw ontwikkelden zich vaste vormen, die in de 18e eeuw de - voor de toenmalige [[Barokmuziek\|Barok]] kenmerkende - [[opera seria\|opera serie]] (bijvoorbeeld [[Händel]]) domineerden: * ''Da Capo aria'' Een ABA vorm: na een middenstuk werd het begincouplet herhaald (het gaat vaak om (4-regelige) [[kwatrijn]]en of 8-regelige [[stanza\| stanzen]]). Ook de variatie binnen dat schema had standaarden, zoals het invoegen van [[ritornello\|ritornellen]] en [[cadens]]en op het eind van de [[couplet]]ten, alsook het van extra versieringen voorzien van de herhaling (het slotcouplet) De vorm kon door invoegen van ritornellen en opsplitsen van A en B zeer complex worden: bv RARA'RBRARA'R. * ''Dal segno aria'' Voor het dramatisch effect liet vanaf het midden van de 18e eeuw het begin van de herhaling weg: bv RARA'RB ARA. Dit gaf een aanzienlijke bekorting van de herhaling. Het betekende ook een inperking voor het "virtuosendom"; de castraten. * ''Doorgecomponeerde aria'' Vanaf 1770 kreeg de herhaling het begincouplet een nieuw gecomponeerde eigen begeleiding en vorm. Daarmee was de muziek doorlopend gecomponeerd: geen korte pauze alvorens te herhalen en de mogelijkheid de herhaling in een nieuwe toonsoort (verkort) te herhalen. Voorbeelden hiervan zijn o.a. bij Haydn en Mozart te geven. Vanaf ongeveer 1780 was het aantal lange aria's drastisch verminderd; meestal beperkte zich dat tot de eerste akte. Met name bij de komische opera's verdween de Da Capo herhaling van de openingscoupletten volledig. Hiervoor waren duidelijke dramaturgische overwegingen: het naar een herhaling luisteren terwijl de (komische) handeling stagneert, is saai. Dit vereiste variaties in tempo binnen de aria. De ''tweedelige vorm'' bestond uit: * ''tempo de mezzo'' een langzaam (andante) recitatief-achtig deel, afgewisseld met snellere recitatief-gedeelten en tenslotte: * een ''snelle finale sectie'' (waaruit zich in de 19e eeuw de [[cabaletta]] zou ontwikkelen. Overigens waren er aan het eind van de 18e eeuw ook nog steeds Da Capo-aria's in komische opera's (als bij de opera seria). Maar meestal waren dat de niet komische rollen == Termen 19e eeuw == === Italië === In deze tijd kwam de vocale virtuositeit weer centraal te staan. De aria glorieerde in zijn tweeledige vorm: een langzaam expressief stuk wat na een half slotakkoord overging in een snel brilliant stuk. Ofwel een ''cantabile'' en een ''cabaletta''. * ''Cantabile'' en ''cabaletta'' werden aanvankelijk gescheiden door een (instrumentaal) tussenstuk; later plaatste men tussen cantabile en cabaletta handeling en recitatief (vaak met ''arioso''gedeelten). Met name aan het einde van het ''cantabile'' werd een [[cadenza]] geplaatst. Na een ''tempo di mezzo'' volgde dan - de melodie geanticipeerd door het orkest- de ''cabaletta''. * Deze complete vorm (''cantabile-recitatief-cabaletta'') heet een ''scena''. Deze vorm ''de scena'' is typisch voor Rossini, Bellini, Donizetti en de (vroege) Verdi. Naast de solist fungeren in de ''scena'' vaak ook het koor (met name in de ''cabaletta''') of solo-blazers. Regel 44: Bij Puccini volgde de aria de tekst zo volledig dat men nauwelijks meer van aria's in klassieke zin kan spreken, gezien het ontbreken van een duidelijk begin en einde. De conventionele vorm verdween daarmee. == Andere vormen operalied == ''Eendelige aria's'' * ''Ballade'': Verhalend, vaak strofen, verder geen vaste vorm. Hoort bij de romantiek * ''Barcarolle'': Venetiaans gondelierslied. Later ieder ander lied van bv zeeman * ''Canzonetta'': Lied of liedje (Bv [[Cherubino]] in de [[Nozze di Figaro]]) * ''Cavatina'': Korte aria in één deel in tegenstelling tot de twee of drieledige vorm * ''Romance'': Eéndelige aria van vaak verhalend karakter * ''Sortita'': De entree aria van de solist * ''Stretta'': Snel tweede deel van de aria, net als de cabaletta, maar wel martialer == Bron == * Groves dictionary of Opera * Leo Riemens Groot Opera Boek == Externe links == * The Aria Database "http://en.wikipedia.org/wiki/Aria" [[Categorie:Compositie naar soort]] Regel 80: [[hr:Arija]] [[hu:Ária]] [[io:Ario]] [[it:Aria (musica)]] [[ja:アリア]]

Aria (compositie): verschil tussen versies