Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn: verschil tussen versies

Het '''Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn''' (OCMW) is een openbare instantie per gemeente in [[België]] een gemeentelijke openbare instantie. De OCMW's hebben tot doel elke persoon in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid (art. 1 OCMW-wet). Het OCMW verstrekt diensten aan armen, zorg aan ouderen (het OCMW beheert onder andere [[Verzorgingshuis|bejaardentehuizen]]) en ook psychische hulp aan de inwoners. Binnen de [[Franse Gemeenschap]] heet het OCMW ''Centre Public d'Action Sociale'' (CPAS) en binnen de [[Duitstalige Gemeenschap]] heet het ''Öffentliches Sozialhilfezentrum'' (ÖSHZ). Structurele uitkeringen aan armen zijn vervangen door het "[[leefloon]]", en dat is nu een recht.

Aanvankelijk was de [[armenzorg|zorg voor behoeftigen en armen]] een vorm van [[Caritas (deugd)|liefdadigheid]] die verstrekt werd door [[Kerk (instituut)|kerkelijke instellingen]], waaronder [[klooster (gebouw)|klooster]]s en, [[abdij]]en, de [[adel (klasse)|adel]] en andere particulieren.

InPassanten en zieken werden in [[Hospitaal|Hospitalenhospitalen]] werden passanten en zieken en opgevangen. Aanvankelijk waren deze hospitalen verbonden aan kloosters enof kapittels, maar vanaf de elfde en vooral twaalfde eeuw worden verschillende hospitalen opgericht door steden en particulieren. Heilige-Geesttafels voorzienvoorzagen in bedelingen aan de inwoners van de parochie. Daarnaast ontstaanontstonden godshuizen voor ouderlingen, ambachtsbussen en nog tal van andere instellingen. Stadsbesturen (en in mindere mate dorpsbesturen) winnen aan invloed in de loop van de vijftiende maar vooral de zestiende eeuw. In de zestiende eeuw worden op aansturen van de centrale overheid stedelijke armenkamers opgericht op stedelijk niveau, die de bestaande instellingen controleren en reguleren.

Op het einde van het [[ancien régime]], tijdens de Oostenrijkse periode, wordtworden een aantal beslissende stappen gezet in de evolutie van de openbare armenzorg. De grootste omslag gebeurt in de Franse periode. Alle bestaande publieke en private instellingen worden samengevoegd in een publieke organisatie van [[Godshuis|Burgerlijke Godshuizen]] en [[Bureau van Weldadigheid|Burelen van Weldadigheid]]. In [[België]] komt er in [[1891]] een ''Wet op de Openbare Onderstand''. In de negentiende eeuw zijn er opnieuw verschillende (al dan niet kerkelijke) armenzorginitatieven, maar de publieke Burelen van Weldadigheid en Burgerlijke Godshuizen blijven bestaan en vormen de voorloper van de huidige O.C.M.W.OCMW's.

De [[Eerste Wereldoorlog]] speelt een belangrijke rol in de hulpverlening aan de armen. Iedereen krijgt immers te kampen met grote [[werkloosheid]], [[armoede]] en gebrek aan [[voedselhongersnood]], dat deels door de Amerikaanse hulp opgelostwordt verholpen. Na 1918 moet België heropgebouwd worden. Om de nodige werknemers daartoe te motiveren, en onder druk van de syndicale beweging komt er vrij snel een eerste [[Sociaal recht|sociale wetgeving]] tot stand. Noch de sociale wetgeving noch het bestaande private initiatief konvolstonden om de opkomendeaanhoudende armoede tegenhoudente stoppen.

In 1925Daarom komt er daaromin 1925 een Wet op de ''[[Commissie voor Openbare Onderstand]]'' (COO). De COO's bestondenwerden in elke gemeente opgericht en warenwerden samengesteld uit burgers die voorgedragen en verkozen werden door de gemeenteraadsleden. Ze werden bijgestaan door een secretaris en een ontvanger. De raad van de COO kon zich laten bijstaan door een [[Maatschappelijk werk|maatschappelijk werker]], maar in het begin kwamen deze er nauwelijks aan te pas.

In 1974 ziet het b''Bestaansminimumestaansminimum'' het levenslicht. Het betreft een minimumuitkering voor personen zonder, of met een te laag inkomen, die niet kunnen terugvallen op een uitkering uit andere stelsels van de sociale zekerheid (werkloosheidsvergoeding, ziekte- of invaliditeitsuitkering, pensioen). Het bestaansminimum wordt ingesteld als een ''recht,'' maar de begunstigde moet zich bereid tonen om inkomsten uit arbeid te verwerven, tenzij dit om gezondheids- of billijkheidsredenen onmogelijk is. De wetgeving betreffende het Bestaansminimumbestaansminimum werd in 2002 vrij ingrijpend hervormd. Het Bestaansminimumbestaansminimum heet sindsdien het [[Leefloonleefloon]].

Op 8 juli 1976 komt er een Wet op het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn. De OCMW's zijnwerden in [[1976]] ingesteld, toentesamen ookmet een reeksde fusies van gemeenten zijn doorgevoerd. De vroegere gemeentelijke COO's zijn opgegaan in de OCMW's. Door de wet van 8 juli 1976 werden de COO's vervangen door de OCMW's. Deze laatste hebben een breder doel dan alleen maar het verstrekken van financiële hulpverlening. Elk OCMW moet naast een secretaris en een ontvanger ook ten minste één maatschappelijk werker in dienst hebben.

Het belangrijkste doel blijft de bestrijding van de [[armoede]] : "Elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid". Het recht op bestaansminimum, thans [[leefloon]] genoemd, is bij wet gegarandeerd.

* Lokaal : in elke gemeente is er een OCMW. Elk OCMW is een zelfstandige entiteit (met eigen [[RechtspersoonlijkheidRechtssubject|rechtspersoonlijkheid]] en een eigen bestuur) ;

* Openbaar : de OCMW's werden ingericht door de overheid en worden bestuurd door politici, als afgevaardigden van de lokale bevolking. Het OCMW staat open voor iedereen, ongeacht afkomst of overtuiging (non-discriminatiebeginsel). "Publiek" staat hier ook in tegenstelling tot "Privaat". Er bestaan in België /en Vlaanderen namelijk ook private welzijnsvoorzieningen - deze hebben doorgaans de vorm van een [[Vereniging zonder winstoogmerk|VZWvzw]] ;

* Eerstelijns : men kan rechtstreeks bij het OCMW aankloppen. Een doorverwijzing is niet vereist. Voor problemen die complex zijn en een zeer gespecialiseerde begeleiding vergen wordt in beginseldikwijls doorverwezen naar de "tweede lijn" ;

* Welzijnsvoorziening : het OCMW heeft een welomschreven taak, nl. het bevorderen van het sociale, maatschappelijke welzijn van de lokale bevolking.

Elk OCMW wordt bestuurd door een Raad voor Maatschappelijk Welzijn, bestaande uit negen tot vijftien leden naargelang de grootte van de gemeente of stad. Deze worden bij de installatie van de nieuwe [[gemeenteraad]] gekozen door de gemeenteraad. In een aantal [[faciliteitengemeente]]n worden de OCMW-raadsleden democratischer al rechtstreeks door de burgers gekozen. Door het systeem van meervoudig stemrecht zetelen eerder enkel de grotere fracties van de gemeenteraad in de OCMW-raad, zowel uit de meerderheid als uit de oppositie, van de gemeenteraad in de OCMW-raad en hierbij vrijwel in dezelfde verhouding.

De Raad voor Maatschappelijk Welzijn is een collegiaal orgaan en neemt beslissingen in vergadering. De Raad vergadert een of meerdere keren per maand. De voorzitter kan de Raad samenroepen wanneer hij dit nodig acht. De vergaderingen van de Raad zijn openbaar, tenzij het over personen gaat of de openbare orde deeen besloten zitting vereist.

De Raad kan Bijzondere Comités oprichten, en aan deze welomschreven bevoegdheden toevertrouwen, met uitzondering van die bevoegdheden die wettelijk aan de Raad zijn voorbehouden. Het gaat om comités voor een specifieke materie zoals de sociale dienst, tewerkstelling, leefloon of huisvesting. De oprichting van het Bijzonder Comité voor de sociale dienst (individuele hulpverlening) is echter verplicht.<ref name="bijz">{{Citeer web |url= https://lokaalbestuur.vlaanderen.be/werking-bestuur/ocmw/het-bijzonder-comit%C3%A9-voor-de-sociale-dienst|titel=Het bijzonder comité voor de sociale dienst |auteur= |uitgever= |datum= |bezochtdatum= 30 november 2018}}</ref> Organen van het OCMW zijn de Raad voor maatschappelijk werk, het vast bureau, de voorzitter, het overlegcomité en het bijzonder comité.

De Secretaris woont - zonder stemrecht - de vergaderingen bij van de Raad en het Vast Bureau, maakt het verslag en informeert de Raad over de geldende rechtsregels. Hij is personeelsverantwoordelijke maar staat onder de voorzitter, de Raad en het Vast Bureau. Hij tekent samen met de Voorzitter alle uitgaande brieven.

Met name in Vlaanderen is er een toenemend politiek streven naar meer samenwerking tussen en zelfs fusie van het OCMW en dehet gemeentegemeentebestuur. Het [[gemeentedecreet]] van 2005 en het OCMW-decreet van 2008 bevatten alde eerste stappen. Zo konden onder meer de besturen voor de bestuursperiode 2007-2012 (na de [[Belgische lokale verkiezingen 2006|verkiezingen van 2006]]) kiezen om de OCMW-voorzitter op te nemen in het college van burgemeester en schepenen. Vanaf de bestuursperiode 2013-2017 (na de [[Belgische lokale verkiezingen 2012|lokale verkiezingen van 2012]]) werd dit verplicht.

Bij de vorming van de [[Regering-Bourgeois (Vlaanderen)|regering-Bourgeois]] werd de fusie van beide besturen, althans voor het Vlaamse Gewest, zelfs als te realiseren doelstelling ingeschreven in het Vlaams regeerakkoord. Tot een volledige fusie kwam het echter niet. Zulke integratie zou immers - dat was althans het oordeel van de Raad van State - ook aanpassingen aan federale wetten vereisen, welke een [[Bijzondere wet|bijzondere meerderheid]] zou vergen. Zulke meerderheid was niet voorhanden. Om niettemin een maximale integratie tussen de beide besturen te realiseren werden er door het [[Decreet Lokaal Bestuur]], voor wat het Vlaamse Gewest betreft, ingrijpende hervormingen doorgevoerd die zich laten samenvatten als volgt:

===Het OCMW als instelling van de [[Socialesociale zekerheid (België)|Sociale Zekerheid]]===

De [[Sociale Zekerheidzekerheid is(België)|sociale bedoeldzekerheid]] dient als wettelijke verzekering tegen inkomensverlies ten gevolge van ''sociale risico's'' zoals het risico op ziekte (geeft aanleiding tot recht op ziekte- en invaliditeitsuitkering), risico op jobverlies (geeft aanleiding tot recht op werkloosheidsuitkering), risico op arbeidsongeschiktheid door ouderdom (geeft aanleiding tot recht op een pensioen). Ook ''armoede en sociale uitsluiting'' worden tegenwoordig als sociale risico's beschouwd. Het OCMW heeft hier tot taak om ook deze risico's af te dekken.

Atypisch aan dit onderdeel van de Socialesociale Zekerheidzekerheid is wel dat het niet wordt gefinancierd door bijdragen van werkgevers en werknemers, eventueel aangevuld door tussenkomst van de (Federalefederale) overheid (zoals dat wel het geval is voor de financiering van de andere stelsels zoals werkloosheidsvergoedingen e.d.m.). De kosten voor het Leefloonleefloon en de kosten voor de maatschappelijke dienstverlening worden daarentegen gedragen door de lokale (gemeentelijke) overheden. Voor het Leefloonleefloon is er weliswaar een substantiële tussenkomst van de (Federalefederale) overheid voorzien. Het OCMW kan deze kosten in een beperkt aantal gevallen terugvorderen van de ''onderhoudsplichtigen'' (in de meeste gevallen de kinderen of de ouders).

Personen die niet kunnen terugvallen op één van hoger vermelde ofeen anderegewone sociale uitkering kunnen in eerste instantie aanspraak maken op een ''leefloon''. Dit stelsel is vrij strak gereguleerd. Zo gelden er specifieke regels over de wijze waarop bestaande inkomsten wel/al dan niet in aanmerking genomen worden genomen bij de berekening van het bedrag waarop men recht heeft. Verder kent het leefloon meerdere categorieën''categorieën:'', nl. alleenstaande, gezin of samenwonende.

Courante vormen van '''''financiële''''' maatschappelijke dienstverlening zijn financiële steun als aanvulling van het leefloon, tussenkomst in de kosten van een minvermogende in een [[Verzorgingshuis|woonzorgcentrum]] (voorheen "rusthuis" genoemd), het financieren of voorschieten van een [[Woninghuur_(België)#Huurwaarborg|huurwaarborg]], het - geheel of gedeeltelijk - ten laste nemen van medische en/of farmaceutische kosten, … enz. Aangezien het OCMW zelf de aard en omvang van de toe te kennen hulp kan bepalen beschikt het over een grote vrijheid om oplossingen "op maat" van de individuele hulpvrager uit te werken.

Cliënten die vragen hebben over de dienstverlening van het OCMW, over hun sociale rechten (zoals [[kinderbijslag]], [[Ziektekostenverzekering|ziekteverzekering]], [[pensioen]]), over [[huisvesting]], [[gezondheidszorg]], het invullen van administratieve documenten enzoverder, kunnen bij de [[sociale dienst]] informatie en advies krijgen. Het juridisch advies wordt gegeven door een [[jurist]] of [[advocaat (beroep)|advocaat]].

De Sociale Dienst ondersteunt cliënten die hun rechten zelf willen uitoefenen, en zet daarvoor eventueel in hun plaats de nodige stappen, zoals het aansluiten bij een [[MutualiteitZiekenfonds (België)|ziekenfonds]] of het verdedigen van de rechten bij onrechtmatig ontslag (via de [[vakbond]]).

Een vorm van maatschappelijke dienstverlening die de afgelopen jaren sterk aan belang heeft gewonnen is de hulp bij overmatige schuldenlast. Onder meer het gemak waarmee de consument vandaag op krediet kan kopen kan leiden tot overcreditering waarbij bepaalde gezinnen terecht komen in een onoverzichtelijke schuldenspiraal. De meeste OCMW's hebben een [[Schuldbemiddeling#Instelling_voor_schuldbemiddeling|erkende dienst voor schuldbemiddeling]] en kunnen de getroffen gezinnen danop ookdit vlak bijstand bieden op dit vlak. Dit kan o.a. door te bemiddelen bij de schuldeisers met het oog op het overeenkomen van een afbetalingsplan of het aanbieden van [[Budgetbeheer|budgetbeheer]]. In een aantal gevallen kan beroep worden gedaan op de wetgeving inzake de [[Collectieve schuldenregeling|collectieve schuldenregeling]].

Het OCMW kan arbeidstrajectbegeleiding aanbieden, meestal geïntegreerd in de [[Lokale Werkwinkel]], samen met de [[Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding]], de [[Gespecialiseerde Arbeidstrajectbepalings- en begeleidingsdienst|GTB]] of de [[Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening|RVA]]. Er bestaat tevens een regeling in het kader van artikel 60 (verminderde sociale bijdragen voor vzw's).

Deze dienstverlening kan bestaan uit het vragen van een gemotiveerde afwijking op de toelatingsvoorwaarden aan de [[sociale huisvestinghuisvestingsmaatschappij]]smaatschappij zodat de dakloze op korte termijn over een woning kan beschikken.

Eenmaal in zijn leven heeft de dakloze ook het recht op een [[Installatiepremie (België)|installatiepremie]]. Deze premie is gelijk aan het bedrag van een maand [[leefloon]] categorie 2.<ref>[http://www.ocmw-info-cpas.be/index.php/fiche_FT_nl/le_revenu_dintegration_sociale_ris_ft OCMW-info-cpas.be Leefloon, geraadpleegd 30-09-2015]</ref>

* Hulp bij opvang aan [[Asielzoeker|asielzoekers]]

Aangezien zowel het recht op een leefloon als - subsidiair - het recht op maatschappelijke dienstverlening bij wet erkende rechten zijn, zijn deze rechten ook '''''afdwingbaar'''''. Personen die niet akkoord gaan met de beslissing die het OCMW jegens hen heeft getroffen kunnen die beslissing dan ook in rechte betwisten door beroep aan te tekenen bij de [[Arbeidsrechtbankarbeidsrechtbank]].

De hierboven geschetste taken betreffen in hoofdzaak ''hulp aan individuele personen''. De taak van het OCMW reikt echter verder dan het louter lenigen van individuele noden. Het OCMW moet immers ook actief het maatschappelijk welzijn in de lokale gemeenschap (helpen) bevorderen. Het kan daartoe o.a. overgaan tot de oprichting van ''collectieve diensten'' of de oprichting van zulke diensten faciliteren of er in participeren. Voorbeelden van zulke diensten zijn woon- zorgcentrawoonzorgcentra, de dienst voor bedeling van maaltijden aan huis, kinderdagopvang, het inrichten van een [[Minder_Mobielen_Centrale|Minder Mobielen Centrale]], … enz.

ElkIeder OCMW beslist in principe zelf welke diensten of instellingen het opricht. Het laat zich daarbij leiden door de resultaten van een behoeftenonderzoek, of de aan- of afwezigheid van reeds bestaandebepaalde diensten op zijn grondgebied,. …Het .aanbod kan per gemeente dus sterk verschillen.

Alle inspanningen van de OCMW's om zich te profileren als een moderne en laagdrempelige welzijnsvoorziening, toegankelijk voor de hele bevolking ten spijt blijft een belangrijk deel van de publieke opinie de term "OCMW" associëren met behoeftigheid, armenzorg en zelfs met sociale marginaliteit. Beroep doen op "het OCMW" is voor velen nog een te grote stap, een stap waarvoor men zich zou horen te schamen bovendien.

Daarnaast en tegelijk is hetHet landschap aan (lokale) welzijnsvoorzieningen in Vlaanderen is behoorlijk onoverzichtelijk. Naast het OCMW, dat een ''publieke'' instelling is (een instelling dus ingesteld en beheerd door de overheid zelf), zijn er nog andere, publieke maar ook private instellingen (weliswaar vaak gesubsidieerd met publieke middelen) actief. Hoewel de voorzieningen dus talrijk zijn is het vinden van de juiste hulp niet altijd evident. Om dit aanbod van lokale welzijnsvoorzieningen overzichtelijker én toegankelijker te maken werd voor Vlaanderen het concept ''''''Sociaal Huis'''''' uitgedacht. Dit Sociaal Huis kan voorgesteld worden als een soort van enige en eenvoudige poort naar alle sociale voorzieningen die ter beschikking staan van de burger.

In de praktijk kreeg het concept dan ook een uiteenlopende en vaak sterk verschillende uitwerkinginvulling. In gemeente A kan het staan voor een ''gebouw'' waarin een aantal of de meeste voorzieningen hun kantoren hebben. In gemeente B kan de doorverwijs- en éénloketfunctie ingevulduitgeoefend worden door een bediende op het gemeentehuis. In gemeente C geldt het Sociaal Huis dan weer als een andere dan wel nieuwe naam voor het lokale OCMW.

* Verhalen uit het OCMW : Met hoofd, hart en handen / Leen Van Lindt (Politea, 2002)

* Lokaal, een sterk verhaal : Getuigenissen en verhalen van mensen uit gemeente en OCMW / Leen Van Lindt & Bart Van Moerkerke (Politea, 2004)