Atlasvlinder: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
+afbn |
grote uitbreiding |
||
Regel 1:
{{Taxobox vlinder
| naam = Atlasvlinder
| afbeelding =
| afbeeldingtekst
| familie = [[Nachtpauwogen|Saturniidae]] (Nachtpauwogen)
| onderfamilie= [[Saturniinae]]
| geslacht = ''Attacus''
| w-naam = ''Attacus atlas''
| auteur = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]]
| datum = [[1758]]
| commons= Category:Attacus atlas
| species = Attacus atlas
}}
De '''atlasvlinder''' (''Attacus atlas'') is een
De rupsen eten grote hoeveelheden bladeren van verschillende planten. De volwassen vlinder echter heeft geen ontwikkelde monddelen en neemt geen voedsel op. De atlasvlinder is een nachtactieve soort die niet veel vliegt.
De atlasvlinder wordt met enige regelmaat in vlindertuinen gekweekt waardoor er veel bekend is over de levenswijze en de biologie van de vlinder. De rups is groen van kleur met hier en daar een roodgekleurde vlek. De rups valt voornamelijk op door de stekelvormige maar vlees-achtige uitsteeksels aan de bovenzijde die een vlokkerige, was-achtige huidafscheiding dragen.
==Verspreiding en habitat==
[[Bestand:Attacus atlas distribution.png|thumb|right|270px|Verspreidingsgebied in het rood.]]
De atlasvlinder is een bewoner van grote delen van [[Zuidoost Azië]], grofweg van Afghanistan tot Japan. De atlasvlinder komt voor in de landen [[Afghanistan]], [[Bangladesh]], [[Bhutan]], [[Cambodja]], [[China]], [[Filipijnen]], [[Korea]], [[India]], [[Indonesië]], [[Japan]], [[Laos]], [[Maleisië]], [[Myanmar]], [[Nepal]], [[Papoea-Nieuw-Guinea]], [[Thailand]] en [[Vietnam]].<ref name="IOWA">{{voetnoot web | url = http://www.reimangardens.iastate.edu/documents/filelibrary/pdfs/atlasmoth.pdf | titel = '''Atlas Moth ''Attacus atlas''''' | auteur = Iowa State University - Reiman Gardens}}</ref><ref name="HONG">{{voetnoot web | url = http://www.hkmoths.com/sat/att-atl.html | titel = '''''Attacus atlas''' | auteur = Hong Kong Moths}}</ref> In China komt de vlinder voor in een groot gebied, het areaal beslaat de [[Provincies van China|Provincies]] [[Fujian]], [[Guangdong]], [[Guangxi]], [[Hebei]], [[Henan]], [[Hainan]], [[Hubei]], [[Hunan]], [[Jiangsu]], [[Jiangxi]], [[Jilin]], [[Liaoning]], [[Sichuan]], [[Taiwan]], [[Yunnan]], [[Tibetaanse Autonome Regio|Tibet]] en [[Zhejiang]].<ref name="HONG"/> De verspreidingskaart rechts toont niet de exacte verspreiding maar de landen waar de vlinder voorkomt.
De atlasvlinder leeft in bosachtige streken in [[subtropisch klimaat|subtropische]] gebieden. Zowel in primaire bossen, die nog ongerept zijn, als in secundaire bossen die door de mens zijn aangepast is de soort te vinden en ook op plantages van geschikte voedselplanten vindt de atlasvlinder een uitstekend biotoop.<ref name="LEARN">{{voetnoot web | url = http://www.learnaboutbutterflies.com/Caterpillar%20-%20Attacus%20atlas.htm | titel = '''Giant Atlas moth''' | auteur = Caterpillars of the World - Singapore}}</ref> De atlasvlinder kan worden aangetroffen van laaggelegen gebieden rond zeeniveau tot in hoger gelegen streken tot 1500 meter boven zeeniveau.<ref name="LEARN"/> De atlasvlinder komt in bergstreken weinig voor, maar kan in delen van de [[Himalaya]] worden aangetroffen. Het betreft dan altijd beboste plaatsen, kale berggebieden zijn ongeschikt als habitat.
De rupsen leven van diverse planten en kunnen in verschillende biotopen overleven. De beschermingsstatus van de soort wordt omschreven als ''veilig'' (Least Concern of LC), in het grootste deel van zijn areaal komt de atlasvlinder nog vrij algemeen voor.<ref name="WET">{{voetnoot web | url = http://www.sbwr.org.sg/wetlands/text/99-6-1-7.htm | titel = '''The Atlas Moth (''Attacus atlas'')''' | auteur = Wetlands - Sungei Buloh Wetland Reserve Website}}</ref>
{{clearall}}
==Kenmerken==
[[Afbeelding:Attacus atlas MandF1basisschema.png|thumb|270px|right|Algemene kenmerken van de atlasvlinder.<br>
{{Kolommen2|Kolom1=
'''A'''= Kop<br>
'''B'''= Borststuk<br>
'''C'''= Achterlijf<br>
1 = Antenne
|Kolom2=
2 = Vensters<br>
3 = Oogvlek<br>
4 = Voorvleugel<br>
5 = Achtervleugel
}}
]]
Wat direct opvalt aan de atlasvlinder zijn de buitenproportioneel grote vleugels, het lichaam van de vlinder is niet opvallend groot en wordt ongeveer zeven centimeter lang. De vleugels kunnen een spanwijdte bereiken van bijna dertig centimeter en ook de vleugels in de lengte ongeveer zo lang, zodat de vierkante omtrek van de vlinder van vleugelpunt tot vleugelpunt zo groot is als een stoeptegel.
===Kop===
De kop van de atlasvlinder is vrij onopvallend, aan de bovenzijde is slechts een deel van de kop zichtbaar en vooral de antennes zijn te zien. De ogen zijn aan de onderzijde gepositioneerd, de ogen zijn langwerpig en zwart van kleur. Net als andere insecten hebben vlinders [[samengesteld oog|samengestelde ogen]], die zijn opgebouwd uit vele tientallen individuele oogjes, de [[ommatidiën]]. De ogen zijn aan de voorzijde gepositioneerd en onderaan de kop gelegen, het oppervlak is vrij groot maar de ogen zijn vanaf de bovenzijde niet te zien.
De antennes zijn licht van kleur, geel tot oranje, de antennes bestaan uit een spriet die sterk geveerd is. De antennes zijn het belangrijkste geslachtsonderscheid. Bij vrouwtjes zijn deze vrij onopvallend en licht geveerd, maar de mannetjes hebben bladvormige, geveerde antennes. De verbreding wordt veroorzaakt door een kam-achtige vertakking van de antennes. De vele tientallen aftakkingen, die zowel aan de boven- als onderzijde van de antennes korter zijn dan in het midden, zodat een duidelijke veervorm ontstaat. Ook de vrouwtjes hebben een dergelijke structuur, maar het geheel is duidelijk kleineer dan dat van de mannetjes.
===Borststuk===
Het borststuk is zwart van kleur maar door de dichte oranjebruine beharing is de kleur van de huid niet te zien. Het borststuk is bij de atlasvlinder het breedste deel van het lichaam. Het borststuk draagt net als andere gevleugelde insecten twee paar vleugels aan de bovenzijde en drie paar poten aan de onderzijde.
De poten zijn bij een bovenaanzicht niet te zien, de poten zijn echter vrij breed wat veroorzaakt wordt door een bedekking van een dichte, fijne en bruine haartjes die een fluweelachtige indruk geven. De poten zijn gesegmenteerd en eindigen in kleine klauwtjes, die de [[tarsus|tarsen]] worden genoemd. Hiermee ankert de vlinder zich aan takken en bladeren, in rustpositie altijd met de kop naar boven.
===Vleugels===
[[Afbeelding:Attacus atlas - Dierenpark Emmen.JPG|thumb|270px|right|De vleugelvensters zijn doorzichtig zodat de vlinder deels dezelfde kleur heeft als de achtergrond.]]
De vleugels zijn opvallend van vorm en hebben een complex kleurpatroon, de vleugelkleuren wijken per ondersoort wat af en kunnen variëren van [[geel|geelbruin]] tot [[bordeauxrood]] en [[kastanjebruin]]. De kleuren worden net als bij alle vlinders gevormd door een groot aantal zeer kleine schubben die pigmenten bevatten, de vleugels zelf zijn net als bijvoorbeeld vliegen of wespen doorzichtig van vorm en vliezig. De vleugels van de atlasvlinder zijn echter voorzien van zogenaamde [[fenestrae]] of vensters, dit zijn delen van de vleugel die juist ongeschubd zijn waardoor er een doorzichtig deel ontstaat.<ref name="GIANT">{{voetnoot web | url = http://www.extension.iastate.edu/newsrel/2003/jun03/jun0326.html | titel = '''The Atlas Moth: A Gentle Giant''' | auteur = Iowa State University Extension - Mary Harris}}</ref> Dit komt ook voor bij andere soorten, zoals de [[wespvlinders]]. Bij de atlasvlinder heeft de voorvleugel twee van dergelijke vensters en de achtervleugel één. De functie van de vleugelvensters is waarschijnlijk het deels wegvallen van de lichaamsvorm van de vlinder tegen de achtergrond, zodat vijanden de vlinder moeilijker kunnen zien.<ref name="GIANT"/>
Net als alle vlinders heeft de atlasvlinder vier vleugels; twee paar [[voorvleugel]]s aan de voorzijde en twee [[achtervleugel]]s aan de achterzijde. De vleugels zijn verbonden aan het tweede (voorvleugel) en het derde (achtervleugel) borststuksegment. De voorvleugel is het grootst en heeft een enigszins driehoekige vorm. De voorvleugel bestaat uit drie velden; een klein lichter gekleurd veld aan de basis, een middendeel dat donkerder gekleurd is en ongeveer de helft van de voorvleugel beslaat. De ander helft, met de grens op ongeveer de verticale breedte, is lichter van kleur en heeft aan de bovenzijde een duidelijke, haakvormige uitstulping naar de buitenzijde. Waar de uitstulping begint is een blauwe vlek aanwezig, het oppervlak van de uitstulping zelf heeft aan de onderzijde een donkere streep. Met enige fantasie lijkt deze vleugeluitloper op de kop van een slang en een alternatieve naam voor de vlinder in andere talen is slangenkopvlinder, zoals in het Engelse 'snake head moth'. Het is waarschijnlijk dat de vlek een functie heeft bij de verdediging.<ref name="LEARN"/> Vijanden die hun prooien opsporen middels visuele herkenning kunnen zo worden afgeschrikt als ze de 'slang' ontwaren.<ref name="WIJB">{{citeer boek | Achternaam = Wijbren Landman | Titel = '''Geïllustreerde vlinderencyclopedie''' | Datum = 1999 | Uitgever = Rebo International, Lisse | ISBN = 90 366 1179 4}}</ref> De atlasvlinder is ondanks de grote vleugels en de vogel-achtige verschijning in de lucht geen behendige vlieger.
{| width=25% style="float:right;"
|-
|style="background:#FFFFE0;"|
{{Navigatie Uitklapbaar
| titel = Afbeeldingen: Grootste vlinders
| inhoud =
<gallery>
Bestand:OrnithopteraGoliathSupremusMale.jpg|[[Goliath Birdwing]]: 28 cm
Bestand:MP - ornithoptera alexandrae 1.jpg|[[Alexandra's vogelvleugelvlinder]]: 31 cm
Bestand:Coscinocera hercules.jpg|[[Herculesvlinder]]: 27 cm
Bestand:Thysania agrippina 0001b L.D.jpg|[[Thysania agrippina]]: 28 cm
</gallery>
}}
|}
De spanwijdte of vlucht van de vleugels kan een lengte bereiken van 20 tot 29 centimeter.<ref name="IOWA"/> De mannetjes blijven aanmerkelijk kleiner, de vlucht blijft bij een mannetje rond de twintig cm. De atlasvlinder behoort hiermee tot de grootste vlinders ter wereld, het is de grootste Aziatische soort.<ref name="WET"/>. Wat betreft vleugeloppervlak is het zelfs de grootste soort ter wereld. Er zijn maar weinig vlinders die een grotere spanwijdte bereiken, voorbeelden zijn de [[Zuid-Amerika|Zuidamerikaanse]] soort ''[[Thysania agrippina]]'' en de [[Alexandra's vogelvleugelvlinder]] uit [[Papoea-Nieuw-Guinea]]. Deze twee soorten kunnen een vlucht van meer dan dertig centimeter bereiken. Het vleugeloppervlak van deze soorten is echter kleiner dan dat van de atlasvlinder, het oppervlak van deze soort kan tot 400 vierkante cm bedragen.<ref name="LEARN"/>
===Achterlijf===
Het achterlijf bevat de organen van de vlinder zoals het [[spijsverteringsstelsel]]. Aan de achterzijde van het achterlijf bevinden zich de geslachtsorganen en bij vrouwtjes een klier die feromonen afgeeft. Het achterlijf is duidelijk gesegmenteerd, de segmenten zijn te zien als donkere dwarsbanden. Net als het borststuk is het achterlijf bedekt met een oranjebruine beharing. Het achterlijf is in vergelijking met de vleugels erg klein.<ref name="WET"/>
De flanken van het achterlichaam zijn net als de poten aan de bovenzijde niet te zien omdat ze onder de vleugels gepositioneerd zijn. Deze delen hebben een opvallend patroon van drie rijen vlekjes, per segment zijn drie vlekken aanwezig. De bovenste vlekkenrij is het grootst, de middelste het kleinst. De onderste twee rijen vlekken bestaan uit witte, zeer grillige en per vlek afwijkende lijnen. De vlekken van de bovenste rij zijn veel regelmatiger en rond tot eivormig van vorm. Ze bestaan uit een dunne, donkere rand met daarbinnen een lichtere tot witte rand, het grootste deel van de vlek is vaak hetzelfde als de rest van het achterlijf maar iets donkerder. Het centrum van de vlekken in de bovenste rij heeft een donkere kleur.
==Onderscheid met andere soorten==
{| width=25% style="float:right;"
|-
|style="background:#FFFFE0;"|
{{Navigatie Uitklapbaar
| titel = Afbeeldingen: Gelijkende soorten
| inhoud =
<gallery>
Bestand:Rothschildia jacobaea01.jpg|''[[Rothschildia jacobaea]]''
Bestand:Samia cynthia.jpg|[[Hemelboomvlinder]]
Bestand:Hyalophora cecropia adult male sjh.JPG|''[[Hyalophora cecropia]]''
Bestand:Callosamia promethea.jpg|''[[Callosamia promethea]]''
</gallery>
}}
|}
De atlasvlinder is een onmiskenbare verschijning maar er zijn enkele soorten die een vergelijkbaar vleugelpatroon hebben zijn te verwarren.
Een voorbeeld is de soort ''[[Rothschildia jacobaeae]]'', die vergelijkbare vleugelkleuren heeft en ook vensters in de vleugels heeft. Deze soort heeft er echter twee, één in de voorvleugel en een grotere in de achtervleugel. De vlucht van deze soort is kleiner tot ongeveer 15 centimeter.<ref name="WIJB"/> In het veld zullen de twee soorten nooit door elkaar gehaald kunnen worden omdat ''Rothschildia jacobaeae'' alleen bekend is uit [[Zuid-Amerika]]. De vleugelvensters komen ook bij andere ''[[Rothschildia]]''- soorten voor, waardoor ze als de Amerikaanse versie van de atlasvlinder worden gezien.<ref name="WIJB"/>
Een andere gelijkende vlinder is de [[hemelboomvlinder]] (''Samia cynthia''), die een vlucht van ongeveer 13 centimeter heeft.<ref>Saturniidae of Europa - '''Genus ''Samia''''' - [http://tpittaway.tripod.com/silk/s_cyn.htm Website]</ref>Ook deze soort heeft bruine en gele kleuren en vier vleugelvensters, in iedere vleugel één. De vensters zijn bij de hemelboomvlinder echter altijd halvemaanvormig. De hemelboomvlinder komt ook voor in Azië.<ref name="WIJB"/>
Andere vlinders die enigszins lijken op de atlasvlinder komen uit de geslachten ''[[Callosamia]]'' en ''[[Hyalophora]]'', die beiden voorkomen in [[Noord-Amerika]]. Ook deze soorten hebben bruine tot gele en rode vleugelkleuren en lichtere vleugelvlekken. Ook is een oogvlek op de vleugelpunt gelegen, die doet denken aan de 'slangenkop' van de atlasvlinder.
==Voortplanting==
[[Afbeelding:COLLECTIE TROPENMUSEUM Copulerende atlasvlinders TMnr 10006408.jpg|thumb|260px|right|Paring van de atlasvlinder.]]
Net als veel andere vlinders hebben de beide seksen een duidelijke rolverdeling. De mannetjes zijn het actiefst en leggen grote afstanden af op zoek naar een vrouwtje. De vrouwtjes zijn erg passief tot ze zijn bevrucht en aan de vrouwtjes is het vervolgens de taak om een geschikte voedselplant te vinden voor de afzet van de eieren. De vrouwtjes blijven als ze uit hun pop zijn gekropen in de directe omgeving, wel wordt een plaats uitgekozen waar de wind enigszins vat op heeft.<ref name="WET"/> De vrouwtjes lokken de mannetjes met [[feromoon|feromonen]], dit zijn vluchtige organische lokstoffen die de mannetjes in de kleinste hoeveelheden kunnen waarnemen. De lokstoffen worden verspreid door een klier aan de achterzijde van het vrouwtje.<ref name="NATURIA">{{voetnoot web | url = http://www.naturia.per.sg/buloh/inverts/atlas_moth.htm | titel = '''Atlas Moth''' | auteur = Mangrove and wetland wildlife at Sungei Buloh Nature Park}}</ref> De mannetjes gebruiken hiertoe hun sterk geveerde antennes, die een veel groter oppervlak hebben dan de antennes van de vrouwtjes. Een mannetje kan de feromonen van een vrouwtje opsporen op een afstand van meerder kilometers.<ref name="HILL">{{voetnoot web | url = http://books.google.nl/books?id=U5dezH9_eEMC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false| titel = '''Pests of Crops in Warmer Climates and Their Control - Atlas Moth''' | auteur = D. S. Hill}}</ref> Omdat de vlinder nachtactief is, gaan de mannetjes 's nachts op zoek naar partner, zodat de vlinders overdag zelden vliegend worden aangetroffen.<ref name="HILL"/>
Een bijzonderheid betreffende de voortplanting is dat de vrouwtjes zich ook [[maagdelijke voortplanting|maagdelijk]] kunnen voortplanten.<ref name="WET"/> Als ze geen mannetje vinden om te paren, zetten ze onbevruchte eieren af. Hieruit komen altijd mannetjes, dit vergroot de hoeveelheid mannelijke exemplaren in een volgende generatie zodat de vrouwtjes uit de opvolgende generatie een grotere kans hebben om wel een mannetje tegen te komen.<ref name="WET"/>
===Ei===
[[Bestand:Atlas Moth EGGS.jpg|thumb|right|260px|Eieren van de atlasvlinder.]]
De eieren zijn lichtbruin van kleur, en rond van vorm, de eitjes zijn drie millimeter lang en hiermee vrij groot voor een vlinderei. De eitjes worden in groepjes aan de onderzijde van een blad vastgeplakt. Hierbij wordt een zwarte lijmstof gebruikt die goed blijft plakken en enigszins elastisch is. <ref name="PHAS">{{voetnoot web | url = http://www.phasmidsincyberspace.com/AttacusAtlas.html | titel = '''''Attacus atlas''''' | auteur = Phasmids in Space}}</ref> De eieren moeten vochtig blijven want als ze uitdrogen zijn ze niet langer levensvatbaar. De incubatietijd varieert van 10 tot 14 dagen.<ref name="BRUIN">{{citeer boek | Achternaam = Eugène Bruins | Titel = '''Terrarium Encyclopedie''' | Datum = 1999 | Uitgever = Rebo Productions | ISBN = 90 366 1176 8}}</ref>
Het ei lijkt dor de ronde vorm en bruine kleur meer op een zaadje dan op een insectenei. Het ei heeft net de eieren van andere vlinders verschillende zogenaamde eierparasieten die hun ei in dat van het atlasvlinder-ei afzetten waarna de larve van de parasiet het zich ontwikkelende embryo van de vlinder opeet. Van een verwante vlinder is bekend dat de eieren worden belaagd door [[sluipwespen]] uit het geslacht ''[[Anastatus]]''. <ref>K. Veenakumari & Prashanth Mohanraj - '''Life History of ''Attacus mcmulleni'' (Saturniidae) from the Andaman Islands, India''' - [http://lepidopteraresearchfoundation.org/pdf/pdf31/31-169.pdf Website]</ref>
Het embryonale stadium duurt ongeveer één tot twee weken, waarna het ei uitkomt en de larve of [[rups]] verschijnt.<ref name="NATURIA"/>
{{clearall}}
===Rups===
[[Afbeelding:ATLAS MOTH DURING MOLT.jpg|thumb|270px|right|Een vervellende rups.]]
{| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:25em; float:left;"
! colspan="2" | Rupsstadia van de atlasvlinder
|-
| '''Eerste [[stadium (biologie)|stadium]]'''; in het midden van de afbeelding zijn twee eerste larvale vormen te zien, ze zijn klein en gedrongen.
| [[Bestand:Atlas Moth Caterpillars.jpg|100x100px]]
|-
| '''Tweede stadium'''; Aan weerszijden van de afbeelding in rupsen in het tweede stadium te zien, het lichaam is al langer en de stekels staan verder uit elkaar.
| [[Bestand:Atlas Moth Caterpillars.jpg|100x100px]]
|-
| '''Derde stadium'''; bij het derde stadium zijn rode vlekken aanwezig aan weerszijden van de [[naschuiver]]. De stekels worden breder en de gehele bovenzijde van het lichaam is bedekt met een wasachtig, vlokkerig poeder.
| <font color="Grey"> Afbeelding gewenst</font>
|-
| '''Vierde stadium'''; Het vierde stadium is weer een maat groter, de rode vlekken en de stekels zijn meer geprononceerd.
| [[Bestand:Atlas Moth FULL CATT1.jpg|100x100px]]
|-
| '''Vijfde stadium'''; Het vijfde stadium is meer gedrongen en de stekels zijn naar achteren gekromd, wat enigszins doet denken aan een egel.
| <font color="Grey"> Afbeelding gewenst</font>
|}
Als de eitjes uitkomen, begint het [[larve|larvestadium]], bij vlinders wordt dit de [[rups]] genoemd. De rups heeft maar één doel en dat is zoveel mogelijk eten. De rups is het enige stadium in de levenscyclus die voedsel opneemt. De volwassen vlinder beschikt over monddelen maar deze zijn sterk gedegenereerd en niet meer functioneel en de volwassen vlinder neemt geen voedsel meer op. Alle energie die de vlinder gebruikt om naar een partner te zoeken, te paren en eieren af te zetten wordt als rups bij elkaar gegeten. De atlasvlinder is overigens niet de enige vlinder die eenmaal volwassen niet meer eet, een bekend voorbeeld is de [[maanvlinder]].
Zodra de rupsen uit hun ei kruipen verspreiden ze zich over de plant, de rupsen leven niet in groepen zoals bij andere vlinders voorkomt.<ref name="HILL"/> De rupsen groeien snel en doorlopen een aantal stadia of instars die elkaar afwisselen met een [[vervelling]] of ecdysis. In totaal vervelt de rups van de atlasvlinder 4 keer en aan het einde van het vijfde stadium is de rups volgroeid. De jonge rups heeft echter een totaal ander uiterlijk dan de een bijna volgroeide rups, de veel grotere lichaamslengte buiten beschouwing latend. In de eerste twee larvale stadia is de rups nog klein en donker van kleur met lichtere, vlezige stekels. Vanaf het derde stadium heeft de rups een opvallende was-achtige lichaamsbedekking die bestaat uit een poeder-achtige substantie. Omdat de stof vettig is klontert het poeder samen tot een vlokkerige massa, de afscheiding dient om vijanden af te weren maar bevat geen giftige stoffen. In een poging om de rups te eten wordt een vijand geconfronteerd met de afscheiding en wil de rups nog wel eens loslaten. Een dergelijke was-achtige afscheiding is ook bekend van heel andere groepen van insecten, zoals de eierzakken van de [[wollige dopluis]], die behoort tot de [[snavelinsecten]] (Hemiptera).
De larve is aan het einde van ontwikkeling duidelijk meer gedrongen wat betreft lichaamsbouw dan de voorgaande stadia, wat wordt versterkt door de kortere maar bredere vlezige uitsteeksels, die sterker naar achteren gekromd zijn. De lichaamslengte van de rups bedraagt maximaal twaalf centimeter.<ref name="LEARN"/> De volgroeide larve trekt zich uiteindelijk terug op een blad waarna de larve zich uit zijn laatste larvenhuid werkt en de [[verpopping]] plaatsvindt.
===Pop===
[[Afbeelding:EMEMRGING MOTH.jpg|thumb|270px|right|Een mannetje kruipt uit zijn pop.]]
Als de larve zich volledig heeft ontwikkeld vindt de [[verpopping]] plaats. Hierbij verandert de larve van een zachte, beweeglijke rups naar een verharde, immobiele pop. De pop wordt bij insecten ook wel de [[chrysalis]] genoemd. Het popstadium is het laatste inactieve stadium, tijdens dit stadium wordt de rups omgebouwd van grotendeels vloeibare rups naar de volwassen vorm, waarbij alle buitenste lichaamsdelen zijn verhard. Het popstadium duurt bij de atlasvlinder ongeveer vier weken. <ref name="NATURIA"/>
De eigenlijke pop van de vlinder is niet te zien omdat deze met [[spinsel]] wordt omgeven, het geheel wordt de cocon genoemd. De cocon van de vlinder is net als de rups erg groot en kan een lengte bereiken van ongeveer 10 centimeter. De cocon wordt vastgesponnen aan de onderzijde van een blad waardoor deze nauwelijks opvalt. De voorzijde van de rups hangt hierbij altijd naar beneden, omdat het uiteinde van het blad vaak naar de steel toe gekromd wordt aan de zijde waar de cocon zich bevindt wordt de pop nog beter beschermd. Als cocon wordt geopend is de pop te zien, deze is bruin en tonvormig, de voorzijde is van de achterzijde te onderscheiden doordat het achterlijf duidelijk gesegmenteerd is. Aan de voorzijde zijn reeds de antennes te zien, ook de vleugels zijn zichtbaar als flapachtige structuren.
De pop van de meeste vlinders heeft een voorgevormde breuklijn die openscheurt als de vlinder naar buiten kruipt. Bij de pop van de atlasvlinder ontbreekt echter een dergelijke structuur. Als de vlinder zijn pop wil verlaten wordt uit de monddelen een vloeistof afgescheiden die een deel van de pop oplost. Door de zo ontstane opening verlaat de volwassen vlinder of het imago uiteindelijk zijn cocon.
===Imago===
[[Bestand:Attacus atlas female Indonezja 001.JPG|thumb|right|270px|Volwassen vrouwtje.]]
De volwassen vlinder is nog zwak van kleur als de pop wordt verlaten, de vlinder brengt enige tijd stilzittend door in de omgeving van de verlaten pop om de vleugels te laten uitharden. Het achterlijf van de vlinder is gezwollen en opvallend dik. Als de vlinder uit de cocon kruipt zijn de vleugels nog klein en doen verfrommeld aan, ze moeten eerst uitgevouwen worden en volgepompt met bloedvloeistof. Daarna drogen ze op en dan pas zijn ze geschikt om te vliegen. Nadat de vleugels zijn uitgehard is ook het achterlijf gekrompen en steviger van vorm.<ref name="BLOG">{{voetnoot web | url = http://jklmn2007.blogspot.com/2008/01/atlas-moth-ver-11.html | titel = '''The Atlas Moth (''Attacus Atlas'')''' | auteur = Blogspot - Jeremy, Karyn, Lynnette, Marcus, Nelly}}</ref>
Een volwassen atlasvlinder beschikt niet over functionele monddelen en kan geen voedsel opnemen. De levensverwachting is ongeveer twee weken, de vrouwtjes leven langer dan de mannetjes.<ref name="SQUID">{{voetnoot web | url = www.squidoo.com/atlas-moth| titel = '''Atlas Moth (''Attacus atlas'') Portrait of A Silent Giant''' | auteur = Squido}}</ref> De atlasvlinder kent in de regel maar één generatie per jaar, soms komen twee generaties voor zoals in [[Maleisië]].<ref name="HILL"/>
Over de vijanden van de volwassen atlasvlinder in de natuur is weinig bekend. Op Java is in het verleden de [[kraai]] wel als natuurlijke vijand beschreven. <ref name="BOOMGAARD">{{citeer boek | Achternaam = P. Boomgaard en J. van Dijk | Titel = '''Het Indië boek''' | Datum = 2001 | Uitgever = Zwolle}}</ref>
==Voedsel==
[[Afbeelding:Attacus atlas-botanical-garden-of-bern 11.jpg|thumb|270px|right|Poppen van de atlasvlinder op de [[laurierkers]] (''Prunus laurocerasus'')]]
De [[planten|plant]] waarop een rups zich ontwikkelt wordt wel de [[waardplant]] genoemd. De waardplant van de rups van de atlasvlinder is in de natuur voornamelijk de [[hemelboom]] (geslacht ''[[Ailanthus]]'').<ref name="BRUIN"/> De rupsen accepteren echter een breed scala aan verschillende soorten planten die bovendien tot geheel andere families behoren. Bij in gevangenschap gekweekte vlinders wordt vooral [[liguster]] gevoerd.<ref name="BRUIN"/> Bij de meeste vlinders ligt de waardplant erg nauw, de rups kan zich maar op een beperkt aantal soorten of slechts op één soort ontwikkelen. De [[dagpauwoog]] bijvoorbeeld kan zich alleen handhaven als er [[brandnetel]] of [[hop]] beschikbaar is. In de natuur zijn de vrouwtjes van de atlasvlinder weliswaar zeer kritisch als het gaat om de plant waarop ze de eitjes afzetten maar de rupsen daarentegen kunnen zich ontwikkelen op een breed scala aan planten uit meer dan 25 verschillende plantenfamilies.<ref name="BORNEO">{{voetnoot web | url = http://www.arbec.com.my/moths/saturniidae/saturniidae_6_1.php | titel = '''''Atlas Moth - ''Attacus atlas''''' | auteur = The Moths of Borneo}}</ref> Dit opmerkelijke verschijnsel komt ook voor bij andere grote vlinders zoals de grootste soort ter wereld; [[Alexandra's vogelvleugelvlinder]].
Enkele van de als voedsel gebruikt planten van de rups worden door de mens commercieel geteeld als voedsel, en het voorkomen van de rups op plantages wordt dan gezien als schadelijk.<ref name="HILL"/> Voorbeelden van dergelijke geteelde planten zijn onder andere soorten die producten opleveren als citrusvruchten, kaneel, koffie, thee en [[mango]]. In grote delen van het areaal is de vlinder weliswaar niet bevorderlijk in plantages maar vormt geen echte plaag. De atlasvlinder wordt wel als schadelijk aangemerkt op kaneelplantages in delen van [[Maleisië]].<ref name="HILL"/> Omdat de rupsen zeer groot worden en zich binnen enkele maanden volvreten van enkele millimeters tot meer dan tien centimeter hebben ze grote hoeveelheden bladeren nodig. Hierdoor kan een klein aantal rupsen een kleine boom volledig van het gebladerte ontdoen.<ref name="HILL"/> De lichaamsgrootte van de rupsen is ook een voordeel, doordat ze gemakkelijk herkend kunnen worden hoeft er geen gif te worden gebruikt om de rups te bestrijden maar kunnen ze handmatig worden geraapt.<ref name="HILL"/>
Onderstaand een lijst van planten die als voedsel kunnen dienen voor de rups, de gegevens zijn afkomstig van The Moths of Borneo op basis van Sevastopulo (1940), Pholboon (1965), Browne (1968), Arora & Gupta (1979), Yunus & Ho (1980) en Miyata (1983).<ref name="BORNEO"/>
<center>
{| class="wikitable"
! Familie
! Geslachten
! Nederlandse naam
! Familie
! Geslachten
! Nederlandse naam
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Pruikenboomfamilie|Anacardiaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Anacardium]]'', ''[[Spondias]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Pruikenboomfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Annonaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Annona]]'', ''[[Artabotrys]]''
| style="background-color:Lavender;"| Geen
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Klimopfamilie|Araliaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Schefflera]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Klimop
| style="background-color:Lavender;"| [[Asclepiadaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Sarcostemma]]''
| style="background-color:Lavender;"| Geen
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Berberisfamilie|Berberidaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Berberis]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Berberisfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Burseraceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Canarium]]''
| style="background-color:Lavender;"| Geen
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Phyllanthaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Bischofia]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Geen
| style="background-color:Lavender;"| [[Corylaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Carpinus]]''
| style="background-color:Lavender;"| Geen
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Dilleniaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Dillenia]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Geen
| style="background-color:Lavender;"| [[Wolfsmelkfamilie|Euphorbiaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Aleurites]]'', ''[[Glochidium]]'', ''[[Phyllanthus]]'', ''[[Sapium]]''
| style="background-color:Lavender;"| Wolfsmelkfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Lipbloemenfamilie|Labiatae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Gamander|Teucrium]]'' (Gamander)
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Lipbloemenfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Laurierfamilie|Lauraceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Cinnamomum]]''
| style="background-color:Lavender;"| Laurierfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Vlinderbloemenfamilie|Leguminosae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Erythrina]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Vlinderbloemenfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Kattenstaartfamilie|Lythraceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Lagerstroemia]]''
| style="background-color:Lavender;"| Kattenstaartfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Tulpenboomfamilie|Magnoliaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Michelia]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Tulpenboomfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Meliaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Sandoricum]]'', ''[[Swietenia]]''
| style="background-color:Lavender;"| Geen
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Myrsinaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Ardisia]]'', ''[[Embelia]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Geen
| style="background-color:Lavender;"| [[Mirtefamilie|Myrtaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Psidium]]''
| style="background-color:Lavender;"| Mirtefamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Sterbladigenfamilie|Naucleaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Nauclea]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Sterbladigenfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Rozenfamilie|Rosaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Appel (vrucht)|Malus]]''
| style="background-color:Lavender;"| Rozenfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Sterbladigenfamilie|Rubiaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Mussaenda]]'', ''[[Vangueria]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Sterbladigenfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Wijnruitfamilie|Rutaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Citrusvrucht|Citrus]]''
| style="background-color:Lavender;"| Wijnruitfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Wilgenfamilie|Salicaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Salix]]''
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Wilgenfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[Zeepboomfamilie|Sapindaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Schleichera]]''
| style="background-color:Lavender;"| Zeepboomfamilie
|-
| style="background-color:Lemonchiffon;"| [[Hemelboomfamilie|Simaroubaceae]]
| style="background-color:Lemonchiffon;"| ''[[Hemelboom|Ailanthus]]'' (Hemelboom)
| style="background-color:Lemonchiffon;"| Hemelboomfamilie
| style="background-color:Lavender;"| [[IJzerhardfamilie|Verbenaceae]]
| style="background-color:Lavender;"| ''[[Clerodendrum]]''
| style="background-color:Lavender;"| IJzerhardfamilie
|}
</center>
==In de cultuur==
[[Afbeelding:Attacus atlas-botanical-garden-of-bern 2.jpg|thumb|270px|right|Een atlasvlinder in een [[Zwitserland|Zwitserse]] [[botanische tuin]]]]
De atlasvlinder is één van de vlinders die wel in gevangenschap wordt gehouden, met als doel de dieren te bestuderen maar ook worden veel exemplaren opgeprikt om te kunnen worden verkocht aan verzamelaars.
De atlasvlinder is door zijn grootte en op kleine schaal relatief eenvoudige kweek te zien in verschillende [[dierentuin]]en. Onder andere [[Dierenpark Emmen]] heeft wel eens atlasvlinders gekweekt.
Omdat de cocon van de atlasvlinder van sterk op zijde lijkend materiaal is gemaakt, is deze zeer stevig. In de landen waar de vlinder van nature voorkomt wordt de cocon wel als [[handtas]] gebruikt.<ref name="PHAS"/> Het spinsel van de atlasvlinder is wat betreft sterkte en gewicht vergelijkbaar met het als zijde gewonnen spinsel van de [[zijdevlinder]].
De atlasvlinder wordt soms wel gekweekt om de zijde van de rupsen, die van de cocons af wordt gehaald. De soort is in vergelijking met de zijdevlinder echter veel moeilijker in gevangenschap te kweken. Daarnaast wordt de vlinder erg groot wat het dier kwetsbaar maakt waardoor de kweek ervan erg duur is. Een nadeel van de zijde van de atlasvlinder is dat het door de rups niet uit een enkele draad wordt gesponnen, maar uit meerdere draden zodat de cocon niet in één keer kan worden afgerold.<ref name="NATURIA"/> De zijde van de atlasvlinder wordt vooral gewonnen in noordelijk [[India]] en staat bekend als [[fagarazijde]].<ref name="PHAS"/>
==Taxonomie en indeling==
[[Afbeelding:Attacus atlas fbi.jpg|thumb|270px|right|Tekening door G. F. Hampson uit 1892 met kleurpatroon (links) en vleugeladering (rechts).]]
De atlasvlinder werd in 1758 voor het eerst wetenschappelijk beschreven door [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]] als ''Phalaena atlas''. Later werd de geslachtsnaam veranderd naar ''Attacus''. De geslachtsnaam ''[[Attacus]]'' is [[Latijn]]s voor [[sprinkhaan]], het woord wordt ook in de [[Bijbel]] gebruikt om sprinkhanen aan te duiden. De soortnaam ''atlas'' is afgeleid van [[Atlas]], een van de reuzen die in de [[Griekse Mythologie]] het hemelgewelf op zijn schouders droeg.
De atlasvlinder behoort tot de vlinderfamilie [[nachtpauwogen]] (Saturniidae), dit is een grote groep van vlinders die een wereldwijde verspreiding hebben.<ref name="GRZ">{{citeer boek | Achternaam = Bernhard Grzimek | Titel = '''Het leven der dieren Deel II: Insecten''' | Datum = 1970 | Uitgever = Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen | ISBN = 90 274 8621 2}}</ref> Veel nachtpauwogen blijven klein, maar er zijn ook verschillende soorten die vrij groot worden, zoals de [[maanvlinder]] (''Actias selene'').
Het geslacht ''[[Attacus]]'' waartoe de atlasvlinder behoort telde vroeger ongeveer vijftien soorten, maar de meeste hiervan zijn als gevolg van nieuwe inzichten verplaatst naar een ander geslacht; ''[[Archaeoattacus]]''.<ref name="LEARN"/> Tegenwoordig telt het geslacht ''Attacus'' naast de atlasvlinder twee andere soorten: ''[[Attacus wardi]]'' uit [[Australië]] en ''[[Attacus aurantiacus]]'' uit [[Papoea-Nieuw-Guinea]].<ref name="LEARN"/>
===Ondersoorten===
Van de atlasvlinder zijn verschillende ondersoorten beschreven, waarvan de wetenschappelijk status soms omstreden is. Een lijst van beschreven ondersoorten is onderaan weergegeven, de gegevens zijn afkomstig van een inventarisatie uit [[Zoologische mededelingen]] uit het jaar 1953.<ref name="BOOMGAARD"/>
{{Kolommen3|Kolom1=
* ''A . atlas atlas''
* ''A . atlas baliensis''
* ''A . atlas bifenestratus''
* ''A . atlas burmaensis''
* ''A . atlas chinensis''
* ''A . atlas erebus''
* ''A . atlas gladiator''
* ''A . atlas gladiator''
* ''A . atlas incerta''
|Kolom2=
* ''A . atlas javanensis''
* ''A . atlas macmulleni''
* ''A . atlas mannus''
* ''A . atlas mysorensis''
* ''A . atlas opaca''
* ''A . atlas pallida''
* ''A . atlas roseus''
* ''A . atlas silheticus''
* ''A . atlas simaluranus''
|Kolom3=
* ''A . atlas similis''
* ''A . atlas simplex''
* ''A . atlas sumatranus''
* ''A . atlas taprobanensis''
* ''A . atlas taprobanis''
* ''A . atlas tonkinensis''
* ''A . atlas triumphator''
* ''A . atlas varia''
}}
==Afbeeldingen==
{| class="wikitable" width="100%" align="center"
|
[[Bestand:Attacus atlas cat.jpg|thumb|center|250px|Jonge rups.]]
|
[[Bestand:Attacus atlas-01 (xndr).jpg|thumb|center|250px|Mannetje.]]
|
[[Bestand:London Zoo 01118.jpg|thumb|center|250px|Vrouwtje.]]
|
[[Bestand:Atlas moth wing detail.jpg|thumb|center|250px|Detail vleugelpunt.]]
|-
|}
==Bronvermelding==
{{appendix| |2=
'''Referenties'''
{{references|90%|2}}
'''Bronnen'''
* {{nl}} Bernhard Grzimek - Het leven der dieren Deel II: Insecten - Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen - 1970 - ISBN 90 274 8621 2
* {{nl}} Wijbren Landman - ''Geïllustreerde vlinderencyclopedie'' - Rebo International, Lisse - 1999 - ISBN 90 366 1179 4
* {{en}} Wetlands - Sungei Buloh Wetland Reserve Website - '''The Atlas Moth (''Attacus atlas'')''' - [http://www.sbwr.org.sg/wetlands/htm text/99-6-1-7 Website]
* {{en}} D. S. Hill - '''Pests of Crops in Warmer Climates and Their Control - Atlas Moth''' - [http://books.google.nl/books?id=U5dezH9_eEMC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false Website]
}}
[[Categorie:Nachtpauwoog]]
| |||