Sint-Sebastiaansgilde (Brugge)

De Sint-Sebastiaansgilde is een meer dan 600 jaar oude schuttersgilde in de Carmersstraat in Brugge.

Oprichting bewerken

De gilde van de handboogschutters van Sint-Sebastiaan in Brugge is, als georganiseerde vereniging, ontstaan in de veertiende eeuw. Ze kreeg toen als militaire gilde en als ontspanningsvereniging een duidelijke organisatie, die er een van de belangrijke ontmoetingsplaatsen van maakte voor de stedelijke burgerij.

In 1454 vestigde de gilde zich op een eigendom aan de Rolweg. Het ging om een donatie van Pieter II Adornes, een bekend patriciër uit de stad en tevens een van de stichters van de Jeruzalemkerk, aan zijn broer Jacob Adornes, de hoofdman van de gilde.

In 1572 kocht de gilde een gebouw en tuin aan, genaamd Lombaertsheester in de Carmersstraat, waar ze tot vandaag gevestigd is. Tijdens de zeventiende eeuw werden deze gebouwen verder uitgebouwd in laatgotische stijl. Rond 1900 werd het complex ingrijpend hersteld in neogotische stijl door Louis Delacenserie. In de loop van de twintigste eeuw werden herhaaldelijk restauratiewerken uitgevoerd. Vandaag bewaart de gilde er haar kunstcollectie en haar archieven.

De gilde werd genoemd naar Sint-Sebastiaan, de behoeder van de haestighe ende onvoorsiene dood. Het gaaischieten, de centrale activiteit van deze gilde, was vanaf het begin de ontspanningsbezigheid bij uitstek, evoluerende door de eeuwen heen naar een onderverdeling in vier disciplines: liggende wip op 18 m, staande wip op 30 m, doel op 25 m en doel op 60 m.

De politieke erkenning van ambachtsgilden en het toekennen van een zekere rechtspersoonlijkheid aan deze gilden kwam op gang vanaf het begin van de veertiende eeuw. Ze werden een symbool van stedelijke macht.

Veertiende eeuw bewerken

Stedelijke boogschutters, initieel voornamelijk de kruisboogschutters, vormden reeds in de 13de eeuw geduchte strijders, die tactisch in afzonderlijke korpsen binnen de stadslegers werden ingezet. Begin de 14de eeuw vormden ze gilden.

De gilden van kruisboog- en handboogschutters ontstonden als religieus-caritatieve broederschappen, opgericht door in de marge van hun militaire activiteiten, militaire milities waar ze zich in beperkte kring konden oefenden in het schieten. Ze schoten horizontaal op de wieken van de windmolens en verticaal op de doelen opgesteld tussen de molenbergen. Bij de voornaamste schieting, de papegaaischieting, kreeg de beste schutter de titel van ‘koning’.

De gilden van kruisboog- en handboogschutters ontstonden als militaire milities die door de steden of door de vorsten werden opgevorderd om mee ten strijde te trekken. Stilaan ontwikkelden zich de groepen van gezellen met den handboghe tot gezelligheidsverenigingen. De Sint-Sebastiaangilde is de enige vereniging die dateert uit de bloeiperiode van de stad Brugge en onafgebroken tot heden is blijven functioneren. Ze heeft daarbij haar archieven sinds de veertiende eeuw in grote mate bewaard.

Vijftiende eeuw bewerken

Het gebruik op de slagvelden van vuurwapens verhaastte de evolutie van de schuttersgilden naar sportieve gezelligheidsverenigingen. Ook de Sint-Sebastiaansgilde legde zich voortaan toe op schietcompetities, tornooien, feesten, banketten, deelnamen aan stoeten en processies, escortes van landvoogden en andere prominenten, reizen naar en competities met andere schuttersgilden enz. Hun activiteiten kregen een mondain karakter met feesten waaraan heel de stad deelnam. De gilde beschikte vanaf 1424 over uitgebreide statuten die de werking en organisatie tot in detail vastlegden. Vanaf 1454 werden ze eigenaar van eigen lokalen in de Rolweg.

Zestiende eeuw bewerken

Daar waar de Sint-Jorisgilde (kruisboogschutters) en de Sint-Michielsgilde (schermers), leden uit de adel en de hogere burgerij samenbrachten, waren de leden van de Sint-Sebastiaansgilde middenstanders en ambachtslieden. De gilde werd goed bestuurd met als gevolg dat ze er financieel goed voorstond en in 1572-73 de aankoop van het Lombaertsheester in de Carmersstraat kon realiseren.

In tegenstelling tot de Sint-Jorisgilde, waren de leden van Sint-Sebastiaan over het algemeen het calvinistisch bestuur (1578-1584) niet genegen, met als gevolg dat in die periode op de werking een demper werd geplaatst. Er ontbrak in 1578 ook een hoofdman. In 1582 werd dan toch Pieter Dominicle, burgemeester in het calvinistisch bestuur, tot hoofdman verkozen, maar hij werd in 1584 door het nieuw katholiek bestuur verbannen.

Zeventiende eeuw bewerken

De zeventiende eeuw was niet gemakkelijk voor gezelligheidverenigingen. Veel leden waren om politieke of religieuze redenen in ballingschap vertrokken, de gilde zelf ging gebukt onder een zware schuldenlast.

De voornaamste gebeurtenis in het zeventiende-eeuwse gezelschapsleven in Brugge was dat ze tussen 1656 en 1661 koninklijke residentiestad werd voor de verbannen Engelse koning Karel II, zijn broers en zijn gevolg. De hoge heren vonden onmiddellijk de weg naar de gezelligheidsverenigingen die hen graag gastvrijheid verleenden. De koninklijke ontvangsten werden in verschillende schilderijen herdacht. Toen Karel II zijn troon herwon, vergat hij de Brugse gastvrijheid niet. De Sint-Sebastiaansgilde werd gul bedacht met financiële middelen, die toelieten een ruime feestzaal te bouwen. De contacten met het Engels koningshuis, die over de eeuwen heen bewaard bleven, zijn toen ontstaan en onder koningin Victoria weer aangehaald.

Achttiende eeuw bewerken

Na een tijd van financiële zorgen, genoot de gilde mee van de economische heropstanding. Een van langsom welvarender groep van rijke burgers en soms ook edellieden trad toe tot de gilde.

In het laatste kwart van de eeuw maakten de politieke gebeurtenissen zich meester van de vereniging. Zoals de andere Brugse gilden sloot Sint-Sebastiaan zich aan bij de patriotten en bij de aanhangers van de Brabantse Omwenteling en van de confederatie van de Verenigde Belgische Staten.

Daarop werden de Belgische gewesten eind 1792 ingenomen door de Franse Republiek. De Sint-Sebastiaansgilde kon in de eerste jaren verder werken en van 1793 tot 1797 konden een zeventigtal nieuwe leden worden ingeschreven.

Negentiende eeuw bewerken

In 1798 werden de gebouwen van de gilde door de Franse overheerser onteigend en als 'nationaal goed' openbaar verkocht. De kopers waren enkele confraters van de gilde, meer bepaald Jean-Jacques van Outryve de Merckem en Petrus G. Vincke, die voor 45.000 fr., betaalbaar in assignaten, eigenaar werden. Een paar jaar later, onder het keizerrijk, werd het goed overgemaakt aan alle confraters van de heropgerichte Sint-Sebastiaansgilde.

Was de gilde onder het ancien régime in belang de mindere ten overstaan van de Sint-Jorisgilde van kruisboogschutters, dan was dit niet meer het geval nadat deze gilde in verval geraakte en verdween. De Sint-Sebastiaansgilde bleef aan de vroegere tradities houden en onder meer aan de religieuze plechtigheden, waarvoor ze een eigen proost had, priester Leon de Foere.

De politieke evolutie maakte echter dat in de loop van de jaren de gilde bijna uitsluitend liberale leden telde van wie een aantal naar de vrijzinnigheid overhelde. Er werd verklaard dat Sint-Sebastiaan een société royale, loyale et libérale was, de kapel werd voor ander gebruik omgevormd en in 1868 werd de functie van 'proost' afgeschaft evenals het lezen van rouwmissen op kosten van de gilde. De laatste proost, Leon de Foere, had trouwens al in 1845 de gilde met slaande deuren verlaten.

Twintigste eeuw bewerken

De Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog waren aanleiding tot het praktisch stopzetten van het verenigingsleven, onder meer bij de schuttersverenigingen. De gebouwen werden door het leger gebruikt als veldhospitaal.

Vanaf de Bevrijding in 1944 werden de activiteiten hernomen, met des te meer ijver doordat contact werd gezocht met de officieren van de Britse en Canadese bezettingsmacht, die met plezier aan de schuttersactiviteiten kwamen deelnemen.

Een nieuwe hoofdman werd verkozen. Zoals te verwachten was, gaf men de voorkeur aan iemand die goed was ingeburgerd bij de Brugse liberalen. Het werd de meertalige arts Henri Godar, die toen ook achtbare meester was van de vrijmetselaarsloge La Flandre.

Onder zijn leiding en gelet op de tijdsgeest werd de gilde veel ruimer wat betreft de gezindheid van de leden. Men trof er voortaan katholieken aan, maar ook socialisten. Toen Godar overleed was er nochtans geen unanimiteit over de te kiezen opvolger en het duurde vier jaar vooraleer een nieuwe hoofdman werd verkozen.

Hoofdmannen bewerken

De keuze van de hoofdman werd gedaan onder drie door de gilde voorgestelde kandidaten, die door het stadsbestuur werden aanvaard. Men zocht telkens vooraanstaande kandidaten, die onvermijdelijk zelf nog geen lid waren van deze middenstandsvereniging. De verkozene ging voor het schepencollege een eed afleggen. Toen vanaf het Franse keizerrijk geen toestemming meer nodig was vanwege het stadsbestuur, bleef men de hoofdmannen zoeken onder vooraanstaande edellieden. Pas vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werd de hoofdman gekozen onder de leden van de vereniging.

1426-1440: Jacob Breydel (†1440), schepen van Brugge.
1454-1465: Jacob Adornes (ca.1395-1465), burgemeester van Brugge, medestichter van de Jeruzalemkerk.
1466-1483 Jan Breydel (1421-1483), burgemeester van de raadsleden van Brugge in 1468-1469, behoorde tot de voorstanders van Maximiliaan van Oostenrijk, werd door de tegenstanders gevangen genomen en op 5 maart 1483 op het Burgplein terechtgesteld.
1484-1503: Jacob de Heere (†1503), schepen van Brugge (1477, 1485, 1490). In 1490 verliet hij de stad, in het kader van de strijd met Maximiliaan van Oostenrijk, wiens kant hij koos.
1503-1507: Jan Lem (1472-1507), schepen van Brugge.
1512-1533: Jozef de Baenst (ca. 1490-1541), burgemeester van Brugge.
1533-1537: Jan Adornes, geboren de la Coste (1494-1537), burgemeester van Brugge.
1537-1549: François d'Oignies (†1549), burgemeester van Brugge.
1549-1561: Jozef de Baenst (ca.1520-ca.1578), burgemeester van Brugge.
1562-1571: Juan Lopez Gallo (1500-1571), baron van Male.
1571-1576: Guido Laurinus (1532-1588), jurist, filoloog, burgemeester van het Brugse Vrije.
1576-1578: Jan van Themseke (1499-1578), schout van Brugge.
1582-1584: Pieter Dominicle (†1587), burgemeester van de raadsleden van Brugge.
1589-1605: Jan Breydel (1530-1605), burgemeester van Brugge.
1605-1624: Adolf van Maldegem (1569-1624), burgemeester van Brugge.
1624-1638: Philippe d'Ongnies, bijgenaamd Billy (†1638), burgemeester van Brugge.
1638-1661: Jacob Anchemant (1587-1661), burgemeester van Brugge.
1661-1698: Juan Luis Lopez Gallo (†1698), baron van Male.
1698-1709: Ignatius de Grass, (†1709), burgemeester van de raadsleden van Brugge.
1709-1732: Roeland de Grass (1670-1732), burgemeester van Brugge.
1743-1767: Jan Frans de Grass (1698-1782), schepen van Brugge.
1780-1792: Livinus Vleys de Delmaere (†1802), schepen van Brugge tijdens de Brabantse Omwenteling.
1795 : Jean-Baptiste de Hooghe (1736-1813)
1805-1830: Jean-Jacques van Zuylen van Nyevelt (1752-1846), burgemeester van Brugge.
1830-1842: François-Hubert Imbert des Mottelettes (1775-1842), schepen van Brugge.
1843-1855: Marie Jean Visart de Bocarmé (1794-1855), burgemeester van Sint-Kruis.
1857-1867: Charles Jooris-Borre (1794-1870), brouwer, liberaal provincieraadslid.
1868-1870: Joseph Jooris-Eggermont (1831-1898), diplomaat.
1875-1884: Auguste De Busschere (1811-1884), notaris, liberaal gemeenteraadslid en schepen, provincieraadslid.
1886-1924: Gustave Jacqué (1841-1924), vrederechter en advocaat.
1926-1939: Georges Verstraete (1889-1939), rechter bij de rechtbank van Eerste aanleg.
1945-1979: Henri Godar (1909-1979), arts.
1983-2000: Willy Van Poucke (1927-2010), politierechter.
2000-2018: Hubert François (1932-2022), handelaar in kolen en mazout.
2018: Patrick Flamey.

De koning of 'sire' bewerken

Was de hoofdman het prestigieuze uithangbord van de gilde, dan was de 'sire' de voornaamste onder de gewone leden. Hij werd naar aanleiding van sireschietingen uitverkozen, omdat hij de beste prestatie in het schieten had geleverd en, meer bepaald, de hoofdvogel had afgeschoten. Hij was dus zonder meer een vertegenwoordiger van de gewone actieve leden en werd als hun vertegenwoordiger in het bestuur van de gilde opgenomen. Het is dan ook onvermijdelijk dat het, enkele uitzonderingen niet te na gesproken, om eerder bescheiden burgers ging over wier levensloop weinig is geweten. In sommige gilden werd jaarlijks een nieuwe sireschieting georganiseerd. Dit was niet altijd het geval in de Sint-Sebastiaansgilde. Enerzijds waren er perioden waarin de sire verschillende jaren in functie bleef, anderzijds werd vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw en zeker na de heroprichting van de gilde in het begin van de negentiende eeuw, de waardigheid levenslang behouden, of totdat de bekleder ervan uit eigen beweging ontslag nam.

1454: Jan van Rake
1456: Jacob Moering
1461: Jan van Rake
1462: Jacob Weyts
1463: Antoon van Bourgondië, de grote Bastaard
1467: Jacob Pots
1469: Jan Pepere
1470: Hendrik Vanden Berghe
1471: Jan de Wezel
1472: Hendrik Vanden Berghe
1473: Adriaen de Vynck
1475: Joris Zwandyn
1476: Diederic van Benthem
1477: Huughe Vyerlynck
1478: Pieter van Westvoorde
1479: Franciscus Vande Pitte
1480: Jan Schelvergheem
1487: Pieter de Cridts
1503: Roegier Beernaert
1520: Willem Boudins
1536: Jooris de Voocht
1537: Jan de Clerc
1538: Lodewijk Dammaert
1540: Jan Bruneel
1541: Jan van Overdijle
1542: Jan de Stercke
1543: Pieter Thienpondt
1544: Jan Fraeys
1545: Pieter Robyn
1548: Lodewijk Dammaert
1551: Jacob van Hille
1554: Jan Dingne
1555: Pieter Robyn
1556: Willem Malasys
1560: Jan Yngelberch
1563: Jan Dingne
1565: Cornelis Moens (†1584)
1588: Jan Fraeys
1607: naam onbekend
1609: naam onbekend
1626: Philips van Maldeghem
1633: Jan Mahieu
1634: Guido Lemerchier
1641: Jan Mahieu
1643: Joos Spillebeen
1645: Jan Losschaert
1651: Sebastiaen van Maldeghem
1652: Cornelis Wouckier
1653: Aernoud Willaeys
1654: Pieter Smeyers
1655: Sebastiaen van Maldeghem
1656: Michiel Noë
1657: Pieter Smeyers
1661: Jan Slichting
1662: Sebastiaen van Maldeghem
1664: Vincent van Mullem
1665: Paul Taelmans
1669: Joris Vercruysse
1670: Pieter van Mullem
1671: Lievin Nollet
1672: Gaspar de Vos
1679: Jan van den Kerckhove
1681: Pieter van Pee
1685: Jacon van Allemes
1687: Jacob Beernaerts
1698: Jacques Boucourt
1714: Jan Mulier
1720: Pieter Grassiaen
1723: Frans De Vriendt
1751: Jan-Baptist Verhaghen
1763: Pieter Moentack
1787: Pieter Jan Van Houtryve
1817: Henri Mamet
1833: Bernard Jooris
1851: Karel Decker
1855: Charles Van Renterghem
1867: W. W. Bolton (†1887)
1888: Adolphe Polsenaere
1891: Leon De Meulemeester
1895: Edmond Van Reybrouck (†1915)
1920: Paul Delescluze
1936: Leon Vernieuwe
1958: Antoine Rosseel
1973: Willy Van Poucke
1983: Jozef Marechal
1996: Hubert François
2000: Patrick Flamey
2018: Piet Blanckaert

Externe link bewerken

www.sebastiaansgilde.be

Literatuur bewerken

C. CUSTIS, Notice sur les confréries de Saint-Georges, de Saint-Sébastien, de saint Michel, des Arquebusiers, des Canoniers, etc, ontuitgegeven handschrift, UGent H.S. 461, ca.1731.
I. DEMEYER, Jaerboek der Koninklyke gilde van Sint Sebastiaen, Brugge, Wed. De Schryver-Van Haecke, 1859.
Arthur VAN DE VELDE, De oudste inventaris van het Sint-Sebastiaansgild te Brugge, in: Handelingen van het genootschap voor geschiedenis te Brugge, 1907.
Ad. DUCLOS, Bruges, histoire et souvenirs, Brugge, 1910.
J. POLLET, Het gild mijns heeren St.-Sebastiaan, schottershoof van den handboghe. Geschiedenis en gids van het museum, Brugge, 1930.
Henri GODAR, Histoire de la Gilde des Archers de Saint Sébastien de la ville de Bruges, Brugge, Stainforth, 1947.
Albert SCHOUTEET, Hoe het Sint-Sebastiaansgild van de Rolweg naar de Carmersstraat verhuisde, in: Brugsch Handelsblad, 8 november 1985.
André VANHOUTRYVE, Ghilde van Mijn Heere Sint Sebastiaan, Brugge, 1989.
André VANHOUTRYVE, Leon De Foere. De laatste proost van de Koninklijke hoofdgilde Sint-Sebastiaan in Brugge, in: Brugge die Scone, 1994.
André VANHOUTRYVE, De Brugse Sint-Sebastiaansgilde en de rederijkers Cornelis Everaert en Eduard De Dene, in: Gidsenkriniek, 1996.
Gerard DE WOLF, De koninklijke hoofdgilde Sint-Sebastiaan Brugge, 1947-1996, Brugge, 1997.
Marc LEMAHIEU, Ontstaan van de schuttersgilden en meer in het bijzonder van de Koninklijke Hoofdgilde Sint Sebastiaan te Brugge, Brugge, 2005.
Marc LEMAHIEU, Het wezen van de eerste Vlaamse schuttersgilden, Brugge, 2008.
Jan DUMOLYN & André VANDEWALLE (eds.), Sint-Sebastiaan Binnen Brugge. 600 jaar gildearchief, Brugge, 2016.
- Jan DUMOLYN, De Brugse Sint-Sebastiaansgilde: een corporatieve continuïteit.
- Marc LEMAHIEU, Sint-Sebastiaan binnen Brugge: een algemeen overzicht.
- Laura CROMBIE, The social profile and the festive culture of the members of the Bruges Saint Sebastian shooting guild.
- Marc LEMAHIEU, Het koningsschieten op de papegaai.
- Andrew BROWN, The archery guild and popular religion.
- Philippe VAN HOOTEGEM, De verering van de patroonheilige in de Sint-Sebastiaansgilde te Brugge.
- Dirk HENDRICKX & Harold NAESSENS, De doodschuld in de Brugse Sint-Sebastiaansgilde.
- Jan DE BUSSCHER Van Freren Minuer tot Lombaertsheester. Het onroerend patrimonium van de Koninklijke Hoofdgilde SintSebastiaan.
- Leo DE REN, De koningsschakel en -scepter van de Brugse Sint-Sebastiaansgilde.
- Ann PECKSTADT, De conservatie van de grote perkamenten ledenrol.
- André VANDEWALLE, Het wapen van de Sint-Sebastiaansgilde van Brugge.
- Marc LEMAHIEU, Bibliografie van het schuttersgildewezen.
Andries VAN DEN ABEELE, De gilde van Sint-Sebastiaan in een woelige tijd (1578-1584), in: Brugs Ommeland, 2016.
Jacques DEWAELE, Een oase in de chaos, de Sint-Sebastiaansgilde in Brugge tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog, in: Brugs Ommeland, 2017.