Overleg:Yge Foppema
Verwarring aangaande de vijfde strofe uit "Ongenoemde doden", op het Bevrijdingsglas en elders
bewerkenMen leest soms "toen het volk verslagen" en soms "toen het land verslagen".
Men leest soms "vaan der vrijheid hebben hooggedragen" en soms "vaan der vrijheid hoog hebben gedragen".
De oudste bron die ik heb kunnen vinden is Delpher pagina 3 plus Delpher pagina 4. Het gaat daarbij om een oorlogspamflet genaamd "Achtergrond", gedateerd 10 december 1944 (idem pagina 1). Naast andere zaken bevat het pamflet een gedicht genaamd "Executie" dat bij nadere beschouwing het gedicht blijkt te zijn dat wij nu kennen als "Ongenoemde doden".
De andere bron van belang is de uitgave van Spijkerschrift in 1980, bij Amphora Books te Amstelveen (ISBN 90-6446-014-0). Dat boekje van 70 pagina's ligt hier naast mij op de schrijftafel.
De verwarring ontstaat door verschillen tussen beide publicaties. Hoewel Foppema de 1980-uitgave heeft voorzien van een 'Verantwoording', rept hij met geen woord over tekstuele veranderingen ten opzichte van de oorspronkelijke oorlogsgedichten.
Hieronder geef ik beide versies weer.
| 1944 | 1980 |
|---|---|
| EXECUTIE. | ONGENOEMDE DODEN 13 maart 1941 |
| Zy traden aan by 't eerste morgenklaren Zonder een woord. Toen hebben hen de knechten der barbaren Haastig vermoord. |
Zij traden aan bij 't eerste morgenklaren, zonder een woord. Zo hebben hen de knechten der barbaren haastig vermoord: |
| Achttien der onzen, Zwygend aangetreden Op het laatste bevel. Het salvo viel, hun stryd was uitgestreden, God hield appèl. |
achttien der onzen, zwijgend aangetreden op 't laatst bevel. Het salvo viel. Hun strijd was uitgestreden. God hield appèl. |
| Geen krans, geen vlag dekte de ruwe baren, Geen doodsbericht Verkondt den volke, wie die achttien waren Van dit gericht. |
Geen krans, geen vlag dekte de smalle baren. Geen doodsbericht verkondt den volke wie de achttien waren van dit gericht. |
| Het licht glydt aan over de lage landen, Van wad tot ven – En wy, gebukt onder het juk der schande, Gedenken hen. |
Het licht glijdt aan over de lage landen van wad tot ven, en wij, gebukt onder het juk der schande, gedenken hen. |
| Gedenken hen, die, toen het volk verslagen en macht'loos scheen, De vaan der vryheid hebben hooggedragen, Door alles heen. |
Gedenken hen die, toen het land verslagen en machtloos scheen, de vaan der vrijheid hoog hebben gedragen, door alles heen, |
| Die 't fiere wachtwoord hebben doorgegeven Van mond tot mond: "Dat eens de tirannie zal zyn verdreven Die 't hart doorwondt". |
die 't fiere wachtwoord hebben doorgegeven van mond tot mond: dat eens de tirannie zal zijn verdreven die 't hert doorwondt. |
| Iederen morgen, als de zon komt ryzen Op Hollands wei, En elken avond, als het licht gaat gryzen Gedenken wij. |
Iedere morgen, als de zon komt rijzen op Hollands wei, en elke avond als het licht gaat grijzen, gedenken wij. |
| Maar 't licht in onze oogen wordt niet doffer, Noch zwak de hand, Wanneer wij denken aan hun bloedig offer Voor 't Vaderland. |
Maar 't licht in onze ogen wordt niet doffer, noch zwak de hand, wanneer wij denken aan hun bloedig offer voor 't vaderland. |
| Tegen de tirannie die zy bestreden Vechten ook wij. Naar het eene doel richten zich onze schreden, Wy zweren trouw de leus, die zy beleden: Nederland vry ! |
Tegen de tirannie die zij bestreden, vechten ook wij. Naar 't éne doel richten zich onze schreden. Wij zweren trouw de leus die zij beleden: Nederland vrij! |
De belangrijke verschillen heb ik door onderstreping zichtbaar gemaakt. Niet gemarkeerd zijn: verschillen van slechts één letter, de y→ij-omzetting, verschillen in hoofdlettergebruik en interpunctie.
De strofe die het vaakst wordt geciteerd (onder meer op het Bevrijdingsglas en op het verzetsmonument "Rustenburg" Amersfoort) wordt door twee grote verschillen getroffen. Rustenburg hanteert 'land' en 'hoog hebben gedragen' (waarbij zelfs 'machteloos' in steen staat gebeiteld). Het Bevrijdingsglas is in eerste instantie (1947) voorzien van 'volk' en 'hebben hooggedragen', getuige deze foto uit 2008 van de Beeldbank Cultureel erfgoed (flink inzoomen!), maar is daarna kennelijk fysiek aangepast; er staat nog steeds 'volk' (en ook keurig 'macht'loos'), maar daaronder 'hoog hebben gedragen'. Wie heden naar Gouda gaat, kan dit met eigen ogen waarnemen. De courante folder over het bevrijdingsglas van de St.Janskerk bevat een foto waarin de oude situatie nog zichtbaar is, terwijl in de verklarende tekst de huidige bewoording is weergegeven.
Na te hebben geconstateerd dat in de oorspronkelijke versie de frase "de vaan der vrijheid hebben hooggedragen" een goed-lopend metrum bezit, terwijl het metrum in de gewijzigde frase "de vaan der vrijheid hoog hebben gedragen" mank loopt, laat ik het poneren van mijn voorkeur wijselijk achterwege. Laat ieder zijn eigen mening vormen.