Marija Gimbutas

Marija Gimbutas
	Marija Gimbutas bij steen 52, Newgrange, Ierland, in september 1989
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Marija Birutė Alseikaitė
Geboortedatum	23 januari 1921
Geboorteplaats	Wilno
Overlijdensdatum	2 februari 1994
Overlijdensplaats	Los Angeles
Begraafplaats	Petrašiūnai Cemetery
Locatie begraafplaats	Begraafplaats op Find a Grave
Academische achtergrond
Alma mater	Vytautas Magnus University; Universiteit van Vilnius
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	Archeologie
Bekend van	Koerganhypothese
Onderzoek	Neolithische en bronstijdculturen van het "Oude Europa"
Bekende werken	Zie lijst

Marija Gimbutas (Litouws: Marija Gimbutienė, geboren als Marija Birutė Alseikaitė) (Wilno, 23 januari 1921 – Los Angeles, 2 februari 1994) was een Litouws-Amerikaans archeologe en als zodanig een onderzoekster van de neolithische en bronstijdculturen van het "Oude Europa", een door haar ingevoerde term. Haar tussen 1946 en 1971 uitgegeven werken introduceerden nieuwe zienswijzen door traditioneel veldwerk te combineren met linguïstische en mythologische interpretaties. Veel van haar werk wordt tegenwoordig echter niet meer geaccepteerd.^[1]^[2]

Veel archeologen die zich richten op mythologie en religie willen niet geassocieerd worden met Gimbutas en de godinnenbeweging.^[3]

Levensloop

Gimbutas kwam in 1949 als vluchtelinge uit Litouwen in de Verenigde Staten, na een promotie in de archeologie aan de Universiteit van Tübingen in Duitsland. Ze kon direct aan het werk bij de Harvard-universiteit, waar ze Oost-Europese teksten over archeologie vertaalde en docent werd aan de faculteit antropologie. In 1955 werd ze fellow van het aan Harvard verbonden Peabody Museum.

In 1956 introduceerde Gimbutas haar "koerganhypothese", die archeologisch onderzoek naar de typische "koergans" of grafheuvels combineerde met linguïstiek om problemen in het onderzoek naar de Proto-Indo-Europese talen sprekende volkeren op te lossen, namelijk waar ze vandaan kwamen en langs welke wegen ze Europa binnenkwamen. Deze hypothese en haar interdisciplinaire aanpak had grote invloed op Indo-Europese studies.

Van 1963 tot 1989 was Marija Gimbutas hoogleraar archeologie aan de Universiteit van Californië. Tussen 1967 en 1980 leidde ze grote opgravingen van neolithische vindplaatsen in Zuidoost-Europa. Ze haalde een overweldigende hoeveelheid kunst- en gebruiksvoorwerpen boven de grond door dieper te graven dan haar tijdgenoten hadden gedaan, in lagen die naar men toen veronderstelde ouder waren dan het neolithicum in Europa. In de loop van haar carrière onderzocht en beschreef ze een enorm aantal archeologische vondsten.

Werk

Tijdens de jaren 50 en het begin van de jaren 60 verwierf Gimbutas een reputatie als specialist op het gebied van de Indo-Europese bronstijd, Litouwse volkskunst en de prehistorie van de Baltische en Slavische volkeren, samengevat in haar definitieve werk Bronze Age Cultures of Central and Eastern Europe (1965).

Met haar drie laatste boeken werd ze onverwachts beroemd, en in de ogen van sommige critici berucht: The Goddesses and Gods of Old Europe (1974), The Language of the Goddess (1989) en The Civilization of the Goddess (1991), die een overzicht bieden van haar speculaties over neolithische culturen in Europa. Ze zag een scherpe tegenstelling tussen het "Oude Europa" en de Indo-Europese dragers van de koergancultuur. Het oude Europa was volgens haar vredelievend, matriarchaal, had een godsdienst met een godin aan het hoofd, men streefde naar sociale gelijkheid, homoseksuelen stonden in aanzien. De androcentrische, strijdlustige en hiërarchische Indo-Europeanen veroverden Europa en drongen hun systeem aan de inheemse volkeren op.

Critici

Volgens Bernard Wailes, professor antropologie aan de Universiteit van Pennsylvania, beschikte Gimbutas over een enorme kennis, maar was ze niet erg kritisch ingesteld. Ze verzamelde een massa gegevens en trok dan volgens hem vergaande conclusies die niet door argumenten geschraagd werden maar die ze heel stellig formuleerde, alsof er geen reden voor twijfel was. Volgens David Anthony, professor antropologie aan Hartwick College, is er niets dat wijst op een matriarchale cultuur voor de invasie door de koergancultuur en hij wijst ook op de heuvelforten en wapens in het Europa van voor die tijd^[4].

Werken

Monografiën

Die Bestättung in Litauen in der vorgeschichtlichen Zeit, Tübingen: In Kommission bei J.C.B. Mohr, 1946.
The prehistory of Eastern Europe, dl. I: Mesolithic, Neolithic and Copper Age cultures in Russia and the Baltic area, Cambridge (Mass.): Peabody Museum, 1956, 241 blz.
Ancient symbolism in Lithuanian folk art, Philadelphia: American Folklore Society, 1958.
The Balts, Londen: Thames & Hudson, 1963.
Bronze Age cultures in Central and Eastern Europe, Den Haag/Londen: Mouton, 1965.
The Slavs, Londen: Thames & Hudson, 1971.
The gods and goddesses of Old Europe, 7000 to 3500 BC: myths, legends and cult images, Londen: Thames & Hudson, 1974.
Baltai priešistoriniais laikais: etnogenezė, materialinė kultūra ir mitologija, Vilnius: Mokslas, 1985.
The language of the Goddess: unearthing the hidden symbols of western civilization, San Francisco: Harper & Row, 1989.
The civilization of the Goddess: the world of Old Europe, San Francisco: Harper, 1991, 544 blz.
Die Ethnogenese der europäischen Indogermanen. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1992.
Das Ende Alteuropas. Der Einfall von Steppennomaden aus Südrussland und die Indogermanisierung Mitteleuropas, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1994, 135 blz.
The living goddesses, bewerkt en aangevuld door Miriam Robbins Dexter, Berkeley/Los Angeles: University of California Press, 1999.

Geredigeerde bundels

Obre, Neolithic sites in Bosnia, Sarajevo: A. Archaeologic, 1974.
Neolithic Macedonia as reflected by excavation at Anza, southeast Yugoslavia, Los Angeles: Institute of Archaeology, University of California, 1976.
met Colin Renfrew en Ernestine S. Elster (red), Excavations at Sitagroi, a prehistoric village in northeast Greece, dl. 1, Los Angeles: Institute of Archaeology, University of California, 1986.
met Shan Winn en Daniel Shimabuku (red), Achilleion: a Neolithic settlement in Thessaly, Greece, 6400-5600 B.C., Los Angeles: Institute of Archaeology, University of California, Los Angeles, 1989.

Artikelen en bijdragen

‘Culture change in Europe at the start of the second millennium B.C. A contribution to the Indo-European problem’, in: A.F.C. Wallace (red), Selected papers of the Fifth International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences. Philadelphia, September 1-9, 1956, Philadelphia: University of Philadelphia Press, 1960, blz. 540–552.
‘Notes on the chronology and expansion of the Pit-grave culture’, in: J. Bohm en S. J. De Laet (red), L’Europe à la fin de l’Age de la pierre, Praag: Tsjechoslowaakse Academie voor Wetenschappen, 1961, blz. 193-200.
‘The first wave of Eurasian steppe pastoralists into Copper Age Europe’, Journal of Indo-European Studies 5 (1977): 277-338.
‘The Kurgan wave #2 (c.3400-3200 BC) into Europe and the following transformation of culture’, Journal of Indo-European Studies 8 (1980): 273-315.
‘The transformation of European and Anatolian culture 4500–2500 BC and its legacy, Part III’, Journal of Indo-European Studies 9 (1981): 1–175.
‘The ‘Monstrous Venus’ of Prehistory or Goddess Creatrix’, Comparative Civilizations Review 7, nr. 7 (najaar 1981), blz. 1–26.

Divers

Miriam Robbins Dexter en Karlene Jones-Bley (red), The Kurgan culture and the Indo-Europeanization of Europe. Selected articles from 1952 to 1993 by M. Gimbutas (= Journal of Indo-European Studies monograph 18), Washington DC: Institute for the Study of Man, 1997.
Miriam Robbins Dexter en Edgar C. Polomé (red.), Varia on the Indo-European past: Papers in memory of Marija Gimbutas (Journal of Indo-European Studies Monograph #19), Washington, DC: The Institute for the Study of Man, 1997.
Rasa Navickaitė, Marija Gimbutas. Transnational biography, feminist reception, and the controversy of Goddess archaeology, New York: Routledge, 2023.

Zie ook

Koerganhypothese
J. P. Mallory en de jamnacultuur

Externe links

Marija Gimbutas' "The Balts" e-book
Marija Gimbutas (Reference.com)
Joseph Campbell and Marija Gimbutas Library
Gimbutas biography, by her co-worker Joan Marler
Interview van Marija Gimbutas over Moedergodincultus (fr)
"Learning the language of the Goddess" a 1992 interview with Gimbutas
Signs Out of Time documentary on the life of the late archaeologist Marija Gimbutas
Debunking Gimbutas' Mother Goddess theories: Peter Ucko's and Andrew Fleming's counterstances.
Kristina Berggren and James B. Harrod, "Understanding Marija Gimbutas": a response to criticism

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Through numerous publications in English, Gimbutas constructed an image of a Neolithic, agrarian, unified, and highly conservative Eastern European religion, combining through ‘archeomythology’ the relevant matriarchal, ‘Goddess’ evidence with folklore data, especially from the Baltic area (Gimbutas 1982, 1991). Her theory of the kurgan (Rus. ‘hillock’) invasion (namely, Indo-European migration) and of the subsistence of the matriarchal religion and culture of ‘Old Europe’ can now be understood as an instance of a common, major flaw in Eastern European approaches to the theme of the religious substratum, shared by many folklorists and mythologists who still see prehistoric deities, symbols, and myths in the slightly Romanticized folk traditions of illiterate societies that were recorded in the nineteenth century. Gimbutas eventually became personally interested in Neopaganism (Iwersen 2005), and much of her scholarly legacy is not accepted nowadays. Alles, G.D. (2008)
↑ This effort to establish credible feminist approaches to archaeology has been threatened by Gimbutas’s work, with her claims to archaeological credentials. The enormous enthusiasm for the work of Gimbutas and her followers in the popular culture and the disdain in which it is nonetheless held by most professional archaeologists put feminist archaeologists between a rock and a hard place. They needed to make clear their own critique of such work as professional archaeologists, while at the same time defending the appropriateness of raising feminist questions in archaeology, albeit in a way that would not be confused with Gimbutas’s approach. [...] Much of Gimbutas’s reconstruction of the Goddess religion seems eisegesis - that is, it involves reading into ancient artifacts a predetermined worldview in which she already has come to believe.Ruether, R.R. (2006)
↑ Many archaeologists react with alarm when their work is associated with alternative religious beliefs and their impact on the public discourse and reception of archaeology. There is an overriding fear that their work will be classified alongside somehow equated with Marija Gimbutas' work on prehistoric figurines and the so-called "Mother-Goddess-Movement. Biehl, P.F. (1997): 'Overcoming the "Mother-Goddess-Movement": A New Approach to the Study of Human Representations' in Vasks, A. (ed.): Selected Papers of the Second Annual Meeting European Association of Archaeologists in Riga/Latvia (1996), Proceedings of the Latvian Academy of Science, p. 59-67
↑ [1] Idyllic Theory of Goddess Creates Storm

Alles, G.D. (2008): Religious studies. A global view, Routledge.
John Chapman 1998. ‘The impact of modern invasions and migrations on archaeological explanation. A biographical sketch of Marija Gimbutas’, in: M. Díaz-Andreu/M.-L. Stig Sørensen (red), Excavating Women, Londen: Unwin, blz. 295-314.
A. Häusler 1995. ‘Über Archäologie und den Ursprung der Indogermanen’, in: M. Kuna/N. Venclová (red), Whither archaeology? Papers in honour of Evzen Neustupny, Praag: Akademie, blz. 211-229.
Lynn Meskell 1995, ‘Goddesses, Gimbutas and 'New Age' Archaeology’, Antiquity 69: 74-86.
Ruether, R.R. (2006), Goddesses and the divine feminine. A western religious history, University of California Press.

Zie de categorie Marija Gimbutas van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Through numerous publications in English, Gimbutas constructed an image of a Neolithic, agrarian, unified, and highly conservative Eastern European religion, combining through ‘archeomythology’ the relevant matriarchal, ‘Goddess’ evidence with folklore data, especially from the Baltic area (Gimbutas 1982, 1991). Her theory of the kurgan (Rus. ‘hillock’) invasion (namely, Indo-European migration) and of the subsistence of the matriarchal religion and culture of ‘Old Europe’ can now be understood as an instance of a common, major flaw in Eastern European approaches to the theme of the religious substratum, shared by many folklorists and mythologists who still see prehistoric deities, symbols, and myths in the slightly Romanticized folk traditions of illiterate societies that were recorded in the nineteenth century. Gimbutas eventually became personally interested in Neopaganism (Iwersen 2005), and much of her scholarly legacy is not accepted nowadays. Alles, G.D. (2008)

[2] This effort to establish credible feminist approaches to archaeology has been threatened by Gimbutas’s work, with her claims to archaeological credentials. The enormous enthusiasm for the work of Gimbutas and her followers in the popular culture and the disdain in which it is nonetheless held by most professional archaeologists put feminist archaeologists between a rock and a hard place. They needed to make clear their own critique of such work as professional archaeologists, while at the same time defending the appropriateness of raising feminist questions in archaeology, albeit in a way that would not be confused with Gimbutas’s approach. [...] Much of Gimbutas’s reconstruction of the Goddess religion seems eisegesis - that is, it involves reading into ancient artifacts a predetermined worldview in which she already has come to believe.Ruether, R.R. (2006)

[3] Many archaeologists react with alarm when their work is associated with alternative religious beliefs and their impact on the public discourse and reception of archaeology. There is an overriding fear that their work will be classified alongside somehow equated with Marija Gimbutas' work on prehistoric figurines and the so-called "Mother-Goddess-Movement. Biehl, P.F. (1997): 'Overcoming the "Mother-Goddess-Movement": A New Approach to the Study of Human Representations' in Vasks, A. (ed.): Selected Papers of the Second Annual Meeting European Association of Archaeologists in Riga/Latvia (1996), Proceedings of the Latvian Academy of Science, p. 59-67

[4] [1] Idyllic Theory of Goddess Creates Storm

[1]

[2]

[3]

[4]