Manja Croiset
Manja Croiset (Amsterdam, 5 juli 1946 – Hoogland, januari 2022) was een Nederlandse schrijver, dichter, voordrachts- en beeldend kunstenaar. Ze was een telg uit de kunstenaarsfamilie Croiset en als dochter van twee Holocaust-overlevenden een tweedegeneratieslachtoffer. Over haar is de documentaire Manja, een leven achter onzichtbare tralies (2014) gemaakt.
| Manja Croiset | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Croiset draagt voor op het feest van haar uitgever bij uitreiking Elikser-prijs (2009)
| ||||
| Algemene informatie | ||||
| Volledige naam | Manja Croiset | |||
| Geboren | 5 juli 1946 | |||
| Geboorteplaats | Amsterdam | |||
| Overleden | januari 2022 | |||
| Land |  Nederland
| |||
| Beroep | auteur, dichter en beeldend kunstenaar | |||
| Werk | ||||
| Jaren actief | 1956-2022 | |||
| Genre | romans, poëzie | |||
| Bekende werken | Mijn leven achter onzichtbare tralies | |||
| Uitgeverij | Elikser, Brave New Books | |||
| Website | ||||
| ||||
Biografie bewerken
Manja Croiset is kleinkind van Hijman Croiset, de pater familias van wat een bekende kunstenaarsfamilie is geworden. Ze was de jongste van drie dochters van Odo Croiset en Paula Croiset-Kool (1918–2012), twee Holocaust-overlevenden.[2][3] Haar bestaan werd gaandeweg beïnvloed door geestelijke beproevingen die relateren aan de geschiedenis van haar ouders: tijdens de zwangerschap van haar derde en jongste dochter (Manja) raakte haar moeder zwaar depressief toen ze in de loop van 1945 vernam dat haar hele familie tijdens de Holocaust was vermoord. Volgens Manja zou de band met haar moeder gedurende deze periode in de baarmoeder verstoord zijn.[4][a]
Vanaf haar zesde ging ze op balletles bij Nel Roos en in 1960 danste ze voor Unicef in de Jaarbeurshallen.[5] Op haar tiende begon ze met het schrijven van de kinderboeken Pietje en Sjaantje Deel I en Mier en Kabouter Deel II, welke ze zelf illustreerde. Op haar zestiende zou ze om afwijkend gedrag uit huis gezet zijn.[6] Toen ze in de psychiatrie opgenomen werd, stopte haar schrijverswerk. De behandelingsmethode die Croiset onderging zou bestaan hebben uit het volgestopt worden met medicijnen en het regelmatig met injecties tot rust gedwongen worden.[4]
Ze doorliep het Amsterdamse Barlaeus Gymnasium[7] alvorens ze als redacteur aan de slag ging bij het Leidsch Dagblad.
Pas rond haar zestigste pakte ze de pen weer op en verschenen van haar hand achterelkaar vijftien boeken. Ze schreef met name over haar leven, de oorlog en andere thema’s die haar raakten. In 2009 ontving ze van Uitgeverij Elikser een trofee voor haar oeuvre en de krachtige stem die uit haar veelzijdige werk zou spreken.[6] Het schrijven zou voor haar een vorm zijn geweest om haar ziekte te hanteren, waarbij haar slachtofferschap als rode draad door haar werk liep. Haar meest indrukwekkende werk zou haar autobiografie zijn, Mijn leven achter onzichtbare tralies (2017).[4]
Naast het schrijven ging ze ook als beeldend kunstenaar aan de slag en maakte ze tekeningen, sculpturen en schilderijen. Een aantal van haar werken werden geëxposeerd in Kamp Westerbork en later in Kamp Amersfoort.[6]
— Manja Croiset[8]Claustrofobie voor mijn bestaan
De woorden vloeien vanzelf
suïcide gedachten
maar ik ben opgesloten
in mijn dwangbuis van ziekte en angst
zo ondoordringbaar
dat niemand me kan horen
schreeuwen
De laatste jaren van haar leven bracht Croiset in isolatie en in bed door in en nabij haar woning in Hoogland, bij Amersfoort. Ze was slechthorend en zeer slechtziend en had op grond van haar lichamelijke toestand euthanasie kunnen krijgen, maar moest vanwege haar verleden ook met een psychiater spreken. Moegestreden had ze daar de kracht niet voor.[5] Ze bleef actief op haar website, waar ze van zich liet horen, tot enkele dagen voor haar dood.[b]
Bibliografie bewerken
Opmerking Hieronder wordt uitsluitend het werk genoemd dat enigszins door derden beschreven wordt.
Jeugdwerk
- 1956: Pietje en Sjaantje Deel I. Met eigengemaakte tekeningen
- 1956: Mier en Kabouter Deel II. Met eigengemaakte tekeningen
Later werk
— Manja Croiset,Silhouet
Wie is die vrouw
in de spiegel
ik ken haar niet
er is niets
tussen
mijn spiegelbeeld
en
mijn schaduw
in Dissonante symfonie[9]
- 2006: Dissonante Symfonie, Gopher. ISBN 978-9051793260[10]
- 2007: Uit de spelonken van mijn ziel, Gopher. ISBN 978-9051795127[10]
- 2008: Croisade van een Croiset, Elikser. ISBN 978-9089540201[10] Beschrijving van de Joodse tweede generatie-problematiek waar Croiset onder gebukt is gegaan.[11]
- 2008: Mijn leven achter onzichtbare tralies, Elikser. ISBN 978-9089540591[10]
- 2009: Een knipoog in de duisternis, Elikser. ISBN 978-9089540911[10]
- 2014-2015: Over de Shoah die nooit voorbij gaat, Brave New Books. Een trilogie met Croisets familiegeschiedenis
- 2016: Manja en de klinieken of de grote miskenning, Brave New Books. ISBN 978-9402132472. Beschrijving van Croisets levenslange gang door de psychiatrie.
- 2017: De Odyssee van mijn bestaan, Brave new Books. Dit boek werd binnen een jaar opgenomen in de collectie van Yad Vashem.[11]
- 2020: Brave meisjes schrijven geen geschiedenis. Brave women will create history, Brave New Books.[5]
- 2021: Brein, ghetto van gedachten, Brave New Books. Een zogenaamd 'hybride' boek, waarvan op voorhand aangekondigd werd dat dit het laatste boek van Croisets hand zou zijn, een "afscheid van haar schrijversbestaan en van het leven."[12][13]
Documentaire bewerken
De documentairemaker Willy Lindwer zat bij Croiset op school en ontdekte een half eeuw later haar levensloop. Hieruit volgde Manja, een leven achter onzichtbare tralies (2014), een documentaire over het leven van Manja Croiset, waarvan de titel ontleend is aan Croisets gelijknamige boek uit 2007.[12] De documentaire ging in première in het EYE, werd getoond op meerdere filmfestivals en in het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam en is opgenomen in het archief van Yad Vashem in Israël.[11][14][15]
Bronvermelding bewerken
Externe links
- Coevorden, Karin van; Sarid, Tal; Edelstein, Alfred; et al Reportage over leven en werk Manja Croiset, Joodse Omroep (21 oktober 2012).
- De dokter en de doodswens, Dit is De Dag, EO/NPO start (15 apr 2014)
Bronnen
- Tinor-Centi, Hanneke, Het indrukwekkende oeuvre van Manja Croiset. Sophia Magazine (8 december 2019). ; en bewerkte herdruk als Het indrukwekkende oeuvre van Manja Croiset. Amsterdams Dagblad (17 december 2019).
- Tinor-Centi, Hanneke, Ik ga door tot mijn laatste snik... De Stad Amersfoort (17 juni 2020).
- Edelstein, Alfred, Manja Croiset (75) overleden - in memoriam. Jonet.nl en EO (25 januari 2022).
- NIW, Manja Croiset overleden. Nieuw Israëlietisch Weekblad (25 januari 2022).
Referenties
- ↑ Heiningen, Wouter van, Manja Croiset (blog). Zichtbaar alleen (13 juli 2015).
- ↑ Gezinsblad van Odo Louis Croiset. humanitarisme. Geraadpleegd op 12 oktober 2023.
- ↑ Redactie, Kinderen Paula Croiset-Kool. Joods Monument (11 mei 2016).
- ↑ a b c d Edelstein (2022)
- ↑ a b c Tinor-Centi (2020)
- ↑ a b c Redactie, Manja Croiset schrijfster met verhaal. De Stentor (7 augustus 2012).
- ↑ Bibliotheca Barlaeanorum – lijst. Barlaeus Gymnasium. Geraadpleegd op 12 oktober 2023.
- ↑ Dit gedicht is gebruikt in Dees, Marianne Karin, When suffering becomes unbearable (proefschrift), Radbout Universiteit, 2013. p.48
- ↑ Dit gedicht is gebruikt in Colson, Maxim (2014), Poezie in het b.s.o. (afstudeerproject). PXL Education, p.19.
- ↑ a b c d e Diverse auteurs, Manja Croiset (recensies). Leestafel.
- ↑ a b c Tinor-Centi (2019)
- ↑ a b Tinor-Centi, Hanneke, Ik laat me niet kooien, door niemand.. Amsterdams dagblad (2 november 2021).
- ↑ Heiningen, Wouter van, Brein, ghetto van gedachten (recensie). Zichtbaar alleen (20 december 2021).
- ↑ JCK (1 januari-30 april 2018). Filmvertoning: Manja, een leven achter onzichtbare tralies. JCK Magazine : p.39
- ↑ Manja (archief). Yad Vashem. Geraadpleegd op 14 oktober 2023.
Noten
- ↑ Croiset erkende dat dit haar eigen theorie was, dat de ongeborene de psychische lasten van de moeder kan overnemen. Luister: radioruitzending Reportage over leven en werk Manja Croiset (2012)
- ↑ "Nu gaat het niet meer over het boek waar men het heeft over Anne Frank maar over de eeuwenlange Jodenhaat met enorme nuanceverschillen neemt niet weg dat het structureel is. En ik nee, ik vergeet de slavernij niet noch de Oeigoeren noch de Indianen en zo kun je doorgaan en dan de strijd onderling, want die is er ook nog. Om je kapot te schamen. (…) Natuurlijk bestaan er ook goed doortimmerde mensen. Daar laat ik het voor nu bij", Manja Croisets laatste publiek bericht. (18 januari 2022)[4]
