Wertheimpark

park in Amsterdam, Nederland

Het Wertheimpark is een stadspark in de Plantagebuurt in Amsterdam.

Wertheimpark
Wertheimpark met op de achtergrond de fontein (mei 2008)
Type stadspark
Locatie Amsterdam-Centrum
Plantage Parklaan
Coördinaten 52° 22′ NB, 4° 55′ OL
Oppervlakte 0,75
Architect Abraham van der Hart
Voorzieningen fontein
Detailkaart
Wertheimpark (Amsterdam-Centrum)
Wertheimpark
Gewone vleugelnoot (boom 3750) in mei 2022

Ligging bewerken

Het is een groenstrook tussen enerzijds de Plantage Middenlaan en de Plantage Parklaan en anderzijds de Nieuwe Herengracht. Aan de andere zijde van de Plantage Middenlaan ligt Hortus Botanicus. Het is het enige park dat binnen de grenzen van het stadsdeel Centrum ligt.

Geschiedenis bewerken

Die groenstrook lag er al sinds 1812 toen stadsarchitect Abraham van der Hart een park ontwierp onder de naam Het Park. Er zouden daarvoor Franse kampementen hebben gestaan; de Fransen schonken het terug aan de stad, die op eigen kosten het terrein mochten inrichten. Het werd onderdeel van genoemde Hortus. Ten oosten ervan kwam de Tuin van Ed. Stumpff. Er werden feesten en partijen georganiseerd en in 1882/1883 kwam beide groengebieden in de schaduw te liggen van de gebouwde Parkschouwburg. Tussen park en schouwburg werd een aantal villa’s geprojecteerd, die er echter nooit kwamen. De bestemde grond werd opgeslokt door de Parktuin. Vrijwel direct na het overlijden van de Amsterdamse Joodse ondernemer en filantroop Abraham Carel Wertheim (1832-1897) kwam het initiatief van de grond een straat naar hem te vernoemen. Een bezwaar daartegen was dat die straat dan in een nieuwbouwwijk zou komen te liggen en nauwelijks bekend zou worden. Bovendien trok men de gelijkenis met Samuel Sarphati , die een park (Sarphatipark) naar zich vernoemd kreeg. Een Wertheimstraat verdween al snel uit beeld. (Sarphati kreeg een park en een straat). Het voorstel ging in 1897 om het Oosterpark te hernoemen en daar conform de gelijkenis met Sarphati een beeld op te richten. [1] Er werd een comité opgericht, dat geld begon in te zamelen voor naamgeving en beeld (het werd een fontein), de plaats was toen al verschoven naar de Plantage, de Parktuin [2] Midden mei 1898 ging de gemeenteraad met de vernoeming akkoord en kreeg het toen pas weer geopende park zijn naam. Het was omgebouwd van wildernis tot park met brede paden.[3] In juli 1898 begon men te werken aan de paalfundering van de Fontein Wertheimpark. Op 3 oktober 1898 werd de fontein onthuld en werd het door het comité overgedragen aan de gemeente. In 1912 verdween de buurman alweer; de Parkschouwburg werd gesloopt.

Op 14 augustus 1942, tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog, werd bij besluit van burgemeester Edward Voûte een aantal Amsterdamse straat- en parknamen veranderd. Het ging hier om straten en parken die naar het Nederlandse koningshuis of naar Joden genoemd waren. Ook het Wertheimpark kreeg een andere naam. Tot na het einde van de oorlog in mei 1945 heette het park (weer) "Parktuin".

Het park kent geen adressen. In 2005 kreeg Amsterdam wel een straat vernoemd naar een Wertheim. In de wijk Zuidas benoemde het de Rosy Wertheimstraat, vernoemd naar de Nederlandse componiste Rosy Wertheim.

De naam van het aangrenzende Sportpark Parkschouwburg herinnert aan het theater.

Monumentale bomen bewerken

Het park kent circa 15 monumentale bomen, dat wil zeggen ouder dan 100 jaar (meetpunt circa 2011). Boom 3750 geldt al sinds 2002 als monumentaal groen. Het is een Gewone vleugelnoot (Pterocarya fraxinifolia) geplant in circa 1900, dus uit de begintijd van het Wertheimpark. Volgens de peiling in 2011 had hij een stamomtrek van 433 cm. De hoogte van twintig meter droeg een kroon met een diameter van vierentwintig meter. De boom was in 2011 in matige staat, maar stond ook in 2022 in volle bloei.[4] Het biedt schaduw aan het Auschwitzmonument.

Kunst bewerken

Het park kent drie uitingen van kunst in de openbare ruimte:

In 2014 werd overwogen op deze plek een tweede oorlogsmonument te plaatsen. Omwonenden en de weduwe van Jan Wolkers maakten er, onder meer vanwege de omvang, bezwaar tegen. Het zou zes meter hoog en duizend vierkante meter groot worden. [5]. Het ontwerp van de architect Daniel Libeskind kreeg (onder protest) onder de naam Holocaust Namenmonument een plek aan de Weesperstraat.

Afbeeldingen bewerken