Gulden middenweg

De gulden middenweg of het gulden midden (Grieks: μεσότης, mesotes) is het wenselijke midden tussen twee uitersten, tussen overmaat en tekort. In de Griekse oudheid is deze gedachte al terug te vinden in een opschrift op de tempel van Delphi: 'Alles met mate' (Μηδὲν ἄγαν).

In de Griekse filosofie werkte Aristoteles (384–322 v.Chr.) dit beginsel uit in de deugdethiek, met name in zijn werk Ethica Nicomachea (boek II). Een deugd is het midden tussen twee tegengestelde ondeugden, tussen overdaad en gebrek.

Volgens Aristoteles is bijvoorbeeld moed een deugd. Een overmaat daarvan openbaart zich als roekeloosheid en een gebrek eraan als lafheid. Het precieze middelpunt hiertussen ligt echter niet vast en kan per persoon en situatie verschillen (wat vrijgevigheid is voor een rijk persoon, is verkwisting voor een arm persoon). Het gaat hierbij niet om het bereiken van middelmaat, maar van een optimum.

De Romeinse dichter Horatius (65-8 v.Chr.) schreef in zijn werk Oden (2.10) over het 'gulden midden' (aurea mediocritas, de gouden middelmaat of de gouden middenweg): 'Wie de gulden middenweg kiest, blijft veilig gespaard van de last van een vervallen huis en blijft verstandig gespaard van een afgunstwekkend paleis'.

Vergelijkbaar met de gulden middenweg in de Westerse filosofie is de Middenweg in de leer van Boeddha (ca. 450-370 v.Chr.): het pad tussen enerzijds wereldlijke genotzucht en anderzijds extreem ascetisme. Deze Middenweg zou leiden tot vrede, inzicht en verlichting.

Binnen de Chinese filosofie van het confucianisme wordt in de Doctrine van het Midden (ca. 200 v.Chr.) de gouden weg van het midden beschreven, die tot een deugdzaam leven zou moeten leiden.

Nederlands gezegde

Het Nederlands kent de uitdrukking: 'de gulden middenweg kiezen' (of bewandelen of houden), in de betekenis van het kiezen van een tussenoplossing, het vermijden van uitersten.

Literatuur

• J. Garvey en J. Stangroom, De grote filosofen (2022)
• H. Oosthout, Kritische geschiedenis van de westerse wijsbegeerte (2018)