Graafschap Oettingen

Het graafschap Oettingen was een tot de Zwabische Kreits behorend graafschap binnen het Heilige Roomse Rijk, met als centrum Oettingen in Bayern.

Wapen van de graven van Oettingen, Siebmachers Wappenbuch, 1605

Wapen van de graven van Oettingen, Scheibelers Wappenbuch, 1450-1480

Kaart van Oettingen-Oettingen, Oettingen-Baldern, Oettimgen-Spielberg en Oettingen-Wallerstein

Oettingen tot 1557

De graven in de Riesgau noemden zich sinds 1141/3 graaf van Oettingen. Zij verwerven in 1250 Baldern (nu in de gemeente Bopfingen) als leen van het klooster Ellwangen. In 1261 verwerven zij ook Wallerstein en in 1340 het landgraafschap Neder-Elzas ten gevolge van het huwelijk van Frederik III met Adelheid van Werd. In 1354 werd Katzenstein gekocht. Het landgraafschap in de Neder-Elzas werd in 1358 verkocht aan het bisdom Straatsburg.

In 1410 deelden de zoons van de in 1370 overleden graaf Lodewijk X het bezit.

• Lodewijk XI kreeg de ambten Alerheim, de helft van Aufkirchen, Flochberg, Hohgenburg-Bissingen, de helft van Oettingen, Spielberg en de helft van Wemding. (uitgestorven in 1440)
• Frederik III kreeg de ambten: de helft van Aufkirchen, Baldern, Harburg, Hochhaus, de helft van Oettingen, Sammenheim, Wallerstein en de helft van Wemding.
• In de drie halve ambten lagen de steden van het graafschap.

In 1435 deelden de zoons van de in 1435 overleden graaf Frederik III de inkomsten van de verschillende bezittingen:

• Johan I kreeg het halve ambt Oettingen, Wallerstein, de stad Monheim, de voogdijrechten over het klooster Kirchheim, de commanderij Kleinerdlingen van de Johannieter Orde, en het huis Oettingen van de Duitse orde.
• Ulrich kreeg het ambt Baldern en de voogdijen Nerseheim, Mönchsroth en Deggingen
• Willem I kreeg het ambt Harburg
• de aandelen in de ambten Wemding en Hochhaus kwamen aan de drie broers

Nadat in 1440 hun oom Lodewijk XI is overleden verdelen de drie broers de erfenis en ontstaan er drie deelgraafschappen:

• Johan I te Altwallerstein (uitgestorven in 1486)
• Ulrich te Flochberg (uitgestorven in 1549)
• Willem I te Oettingen

In 1473 werd Baldern aan het Hertogdom Beieren verkocht, maar in 1506 kon het worden teruggekocht. Toen in 1486 de tak Oettingen-Wallerstein uitstierf, verkocht de dochter van de laatste graaf het bezit aan het hertogdom Beieren, maar deze verkoop kon in 1492 worden geannuleerd. Vervolgens werd het derde deel van de Wallensteiner tak in 1493 en 1500 verdeeld.

• Oettingen-Oettingen kreeg de ambten Alerheim, Harburg, Hochhaus, Marktoffingen, de helft van Oettingen, Christgarten, Kirchheim, Klosterzimmern, de aflosrechten op Aufkirchen, Flochberg en het klooster Mönchsroth
• Oettingen-Wallerstein kreeg de ambten Baldern, Neresheim, de helft van Oettingen, Spielberg, Wallerstein en de voogdijrechten over Kleinerdlingen, Maihingen, Mönchsdeggingen en Neresheim.

Van 1522 tot 1549 was de tak Oettingen verdeeld in een oudere tak met de ambten Harburg en Hochhaus en een jongere tak te Oettingen. Na het uitsterven van de oudere tak werd het gebied herenigd.

In 1555/1557 vond deelden de zoons van Lodewijk XV het bezit:

• Lodewijk XVI kreeg Oettingen met 7/12 van de bezittingen. Dit was de protestantse tak (uitgestorven in 1731)
• Frederik V kreeg Wallerstein met 5/12 van de bezittingen en de erfenis van de in 1549 uitgestorven tak Oettingen-Flochberg. Dit was de katholieke tak.

Oettingen-Oettingen (1557-1731)

Op 10 oktober 1674 werd de graaf van Oettingen-Oettingen tot rijksvorst verheven. De tak stierf in 1731 uit met Albrecht Ernst II. Oettingen-Wallerstein werd tot erfgenaam benoemd.

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1557-1569	Lodewijk XVI	2-7-1508	1-10-1569	zoon van Lodewijk XV
1569-1622	Gotfried	19-6-1554	7-9-1622	zoon
1622-1659	Joachim Ernst	31-3-1612	8-8-1659	kleinzoon
1659-1660	Kraft Lodewijk	28-3-1641	14-5-1660	zoon
1660-1683	Albrecht Ernst I	4-5-1642	29-1-1683	broer
1683-1731	Albrecht Ernst II	2-8-1669	30-3-1731	zoon

Oettingen-Wallerstein (1557-1602/94)

Reeds na twee generaties werd het graafschap in 1623 verder verdeeld onder de kleinzonen van de in 1602 overleden graaf Willem II. Dit was nog geen echte deling, want er werd een alternerend bestuur gevormd. Later worden de landen echt verdeeld.

• Johan Albrecht van Oettingen-Spielberg kreeg Spielberg en Dürrwangen
• Ernst II van Oettingen-Wallerstein kreeg het boven-slot in Oettingen en het ambt Bissingen
• Ernst I van Oettingen-Baldern (uitgestorven in 1778) kreeg Baldern en Katzenstein

In 1657 kwamen de graven van Oettingen-Spielberg en Oettingen-Baldern een deling overeen onder uitsluiting van Oettingen-Wallerstein.

• Oettingen-Spielberg kreeg de residentie Wallerstein, het aandeel in de regaliën, het beschermschap over het klooster Maihingen en commanderij Kleinerdlingen. Verder de ambten Wallerstein (zonder enige afsplitsingen aan Baldern), de helft van Oettingen, Spielberg, Dürrwangen en de kloostervoogdij over Mönchsdeggingen.
• Oettingen-Baldern kreeg de ambten Baldern, Katzenstein, Flochberg, Marktoffingen, Neresheim (met de kloostervoogdij).

Ernst II van Oettingen-Wallerstein diende een protest in bij de keizer.

In 1674 kwam er een vergelijk tot stand: de Brüderverein. Hierbij kreeg ook de linie Wallerstein gebied toegewezen. In 1698 werd de heerlijkheid Schwendi-Großschafhausen verworven na dood van de vrijheer. Dit was een gevolg van het huwelijk van de dochter van de vrijheer Frans Albrecht van Oettingen-Spielberg. In 1694 deed Oettingen-Oettingen afstand van de ambten Flochberg en Marktoffingen, waarna de situatie de volgende werd:

• Oettingen-Spielberg: de helft van het ambt Oettingen en de ambten Spielberg, Dürrwangen en Schneidheim
• Oettingen-Wallerstein: de ambten Amten Wallerstein, Marktoffingen, Bissingen en Neresheim
• Oettingen-Baldern: de ambten Baldern, Katzenstein, Flochberg en Mönchsdeggingen

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1557-1579	Frederik VIII	6-11-1516	2-2-1579	zoon van Lodewijk XV
1579-1602	Willem II	1544	14-10-1602	zoon

Oettingen-Spielberg (1602/94-1806)

Op 18 juli 1734 werd de graaf tot rijksvorst verheven. In 1740 werden het halve ambt Oettingen en de ambten Aufkirchen en Mönchsroth afgestaan door Oettingen-Wallerstein. In 1781 kwam er een vergelijk tot stand met Oettingen-Wallerstein, waarbij het dorp Hoppingen en het aandeel in de heerlijkheid Diemantstein werden afgestaan aan Oettingen-Wallerstein in ruil voor de voormalige goederen van het domkapittel te Augsburg. Verder deed de vorst afstand van zijn recht op opvolging in Oettingen-Baldern. Ten slotte zou voortaan de volgende titel gevoerd gaan worden: vorst te Oettingen-Oettingen en Oettingen-Spielberg.

Op 17 juli 1796 werden er een vergelijk tussen de koning van Pruisen als vorst van Ansbach en Oettingen-Spielberg gesloten. Hierbij stond Pruisen het ambt Nörtlingen aan Oettingen-Spielberg af. Daarvoor moest Oettingen de hoofdambten Spielberg en Dürwang en het ambt Sonnenheim afstaan. In artikel 3 van het vergelijk werd de grens beschreven. Het doel van deze ruilingen was het verkrijgen van rationele grenzen.

Artikel 24 van de Rijnbondakte van 12 juli 1806 stelde de vorstendommen Oettingen onder de soevereiniteit van het koninkrijk Beieren: de mediatisering.

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1602-1632	Johan Albrecht	1591	18-6-1632	kleinzoon van Willem II
1632-1665	Johan Frans	13-6-1630	25-11-1665	zoon
1665-1675	Johan Sebastiaan	20-1-1655	13-9-1675	zoon
1675-1685	Johan Willem	23-12-1655	16-8-1685	broer
1685-1737	Frans Albrecht	10-11-1663	3-2-1737	broer
1737-1780	Johan Aloys I	18-1-1707	16-2-1780	zoon
1737-1768	Anton Ernst	12-2-1712	23-5-1768	broer
1780-1797	Johan Aloys II	16-4-1758	27-6-1797	zoon
1797-1806	Johan Aloys III	9-5-1788	7-5-1855	zoon

Oettingen-Wallerstein (1602/94-1806)

Na het uitsterven van Oettingen-Oettingen kwam dit gebied aan Oettingen-Wallerstein. Na het uitsterven van Oettingen-Baldern in 1798 werd de heerlijkheid Dagstuhl verworven. In 1740 werden het halve ambt Oettingen en de ambten Aufkirchen en Mönchsroth afgestaan aan Oettingen-Spielberg. In 1764 werd enig bezit overgedragen aan Oettingen-Baldern. In 1765 werd de primogenituur ingevoerd. Op 25 maart 1774 werd de graaf tot rijksvorst verheven. In 1781 kwam er een vergelijk tot stand met Oettingen-Spielberg, waarbij het dorp Hoppingen en het aandeel in de heerlijkheid Diemantstein werden afgestaan door Oettingen-Spielberg in ruil voor de voormalige goederen van het domkapittel te Augsburg. Verder zou voortan de volgende titel gevoerd gaan worden: vorst te Oettingen-Oettingen en Oettingen-Wallerstein. Na het uitsterven van Oettingen-Baldern in 1798 werd dat graafschap verworven. De bij deze erfenis behorende heerlijkheid Dagstuhl was inmiddels door Frankrijk ingelijfd.

In paragraaf 15 van de Reichsdeputationshauptschluss van 25 februari 1803 wordt de vorst van Oettingen-Wallerstein voor het verlies van de heerlijkheid Dagstuhl schadeloos gesteld door de abdij Heiligenkreuz te Donauwörth, het kapittel Sint Magnus te Füssen en de kloosters Kirchheim, Deggingen en Maihingen.

Artikel 24 van de Rijnbondakte van 12 juli 1806 stelde de vorstendommen Oettingen onder de soevereiniteit van het koninkrijk Beieren: de mediatisering.

Bij het grensverdrag van 18 mei 1810 tussen de koninkrijken Beieren en Württemberg stond Beieren een deel van de voormalige vorstendommen Oettingen (met Baldern en Katzenstein) af aan Württemberg.

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1602-1670	Ernst II	15-8-1594	2-3-1670	kleinzoon van Willem II
1670-1692	Willem IV	1-8-1627	13-12-1692	zoon
1692-1708	Wolfgang III	1-2-1629	6-10-1708	broer
1708-1728	Frans Ignatius Jozef	27-11-1672	3-10-1728	zoon
1728-1738	Anton Karel	28-6-1679	23-1-1738	volle neef
1738-1744	Johan Frederik	10-6-1715	16-7-1744	zoon
1744-1745	Maximiliaan Ignatius Philips	28-11-1743	17-10-1745	zoon
1744-1766	Philips Karel Dominicus	17-3-1722	14-4-1766	broer van Johan Frederik
1766-1802	Kraft Ernst	3-8-1746	6-10-1802	zoon
1802-1806	Lodewijk	31-1-1791	22-6-1870	zoon

Oettingen-Baldern (1602/94-1798)

In 1697 werd de heerlijkheid Dagstuhl verworven door het huwelijk van Marie Sidonie van Sötern met Notger Willem van Oettingen-Baldern in 1682. In 1764 werd enig bezit overgedragen door Oettingen-Wallerstein. Na het uitsterven van deze tak in 1798 kwam het graafschap met de aanspraken op de heerlijkheid Dagstuhl aan Oettingen-Wallerstein.

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1602-1626	Ernst I	24-10-1584	18-5-1626	zoon van Willem II
1626-1653	Martin Frans	28-8-1611	11-9-1653	zoon
1653-1687	Ferdinand Maximiliaan	25-12-1640	9-5-1687	zoon
1687-1693	Notger Willem	24-12-1650	7-11-1693	volle neef
1693-1751	Kraft Anton Willem	8-10-1684	25-4-1751	zoon
1751-1778	Jozef Anton	4-3-1720	20-4-1778	zoon
1778-1798	Frans Willem	8-9-1725	14-1-1798	broer

Overzicht bezittingen in 1790

vorstendom Oettingen-Wallerstein

• hoofdambten Alerheim, Bissingen, Harburg, Hochhaus, Marktoffingen, Neresheim, Wallerstein en Ziemetshausen-Seifriedsberg
• bestuursambten Diemantstein en Burgberg
• klooster en pleegambt Kirchheim
• klooster Mönchsdeggingen
• heerlijkheid Grosselfingen

vorstendom Oettingen-Spielberg

• hoofdambten Aufkirchen, Dürrwangen, Mönchsroth, Oettingen en Spielberg
• pleegambt Hochaltingen
• voogdijambt Sammenheim
• commanderij der Johannieters Kleinerdlingen
• heerlijkheid Schwendi-Großschafhausen

graafschap Oettingen-Baldern

• hoofdambt Baldern
• pleegambt Katzenstein
• heerlijkheid Dagstuhl