Frank van Klingeren

Frank van Klingeren

Frank van Klingeren (Amsterdam, 1919 - Driehuis, 1999) was een Nederlandse architect. Als geen ander Nederlands architect uit de jaren '60 en '70 wist Frank van Klingeren de veranderde tijdsgeest vorm te geven in zijn architectuur.

Biografie

Op advies van zijn vader volgde van Klingeren, na de lagere school, een opleiding weg-en waterbouwkunde aan de MTS, er zou immers altijd water zijn en dus ook altijd werk. Deze studie werd gevolgd door een opleiding beton en staal in 1940. Een jaar eerder was van Klingeren al gaan werken voor de scheepswerf de Nederlandsche Dok Maatschappij (NDM). Hier ontwierp en berekende hij onder meer kraanbanen, de fundering voor rijdende boor-en freesbanken. In 1942 schreef van Klingeren zich in aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst maar na een jaar stopte hij met de opleiding wegens tijdgebrek. In 1942 bouwde hij zijn eigen woonboot. In de eerste naoorlogse jaren moest van Klingeren voor zijn werk een aantal malen verhuizen. Hier bewees zich het gemak van een woonboot. De Witte Walvis, werd aangemeerd waar werk was; van juli 1945 tot mei 1946 in Arnhem en vanaf juli 1948 in Hengelo, waar hij werkte voor de machinefabrikant Stork. In april 1949 werd de boot teruggesleept naar de Sixhaven van Amsterdam. Vanaf eind 1948 heeft van Klingeren zijn eigen bureau.

Van Klingeren staat bekend als een maatschappelijk betrokken, visionair architect, wars van conventies, eigenzinnig en boordevol ideeën. Toch begon hij zijn loopbaan uiterst prozaïsch, als constructeur in beton en staal. Zijn praktijk ontwikkelde zich vanaf het einde van de jaren '40 tot halverwege de jaren '60 van een constructiebureau dat architectuur opdrachten aannam, tot een architecten bureau dat ook constructie werk deed. Meer dan menig ander architect in Nederland in die tijd was van Klingeren een architect wiens werk in sterke mate werd beïnvloed door de maatschappelijke vraagstukken die speelde. Hij was van mening dat architectuur een rol had in het oplossen van deze vraagstukken. In zijn werk is een aantal terugkerende thema's te onderscheiden. Deze thema's komen in steeds radicalere vorm tot uiting in de drie gerealiseerde gemeenschapscentra: Jeugdgebouw Noord in Amsterdam, De Meerpaal in Dronten en 't Karregat in Eindhoven. De aanzetten zijn al in zijn vroege werk te herkennen.

Van Klingeriaanse thema's

ONTKLONTERING

Het centrale thema in het werk van Van Klingeren. Het efficiency denken dat door de industrialisatie in gang is gezet, heeft geleid tot processen van maatschappelijke differentiatie, institutionalisering, specialisatie en privatisering. De samenleving is hierdoor 'verklonterd'. De sociale samenhang en het publieke domein dreigen hierdoor verloren te gaan. Door ontklontering, het weghalen van de muren en het mengen van functies, wil van Klingeren deze segregatietendens tegengaan en nieuwe mogelijkheden voor ontmoeting en openbaarheid creëren.

HINDER

Hinder is een niet te vermijden gevolg van het ontklonteren. Daar waar mensen samen komen en een ruimte voor verschillende functies geschikt is, kunnen tegengestelde belangen zijn, waardoor mogelijk fricties ontstaan. Dit nadeel wordt door van Klingeren in een voordeel omgezet. Hinder is immers ook een vorm van contact die kan uitlopen in vriendschap of vijandschap, en alles wat daartussen in ligt.

IMPERFECTIE

Specialisatie, rationalisatie en functiescheiding hebben in van Klingerens optiek weliswaar geleid tot perfect georganiseerde gebouwen en steden, maar tevens tot een geïndividualiseerde, inhumane maatschappij waarin de openbaarheid en de onderlinge communicatie in het publieke domein verloren zijn gegaan. Met zijn werk tracht hij een tegenbeweging op gang te brengen van perfectie naar imperfectie, van privé naar openbaar, van orde naar onorde.

MEER MET MINDER

Dit efficiency-adagium wordt door van Klingeren niet alleen op het materiaal en de constructie van toepassing geacht, maar wordt door hem ook op het niveau van het programma en de architectuur gebracht. Door zowel ten aanzien van de functie als van de architectonische verbijzondering minder te doen, minder specifiek te zijn en minder 'perfect' te zijn wordt ruimte opengelaten voor het onverwachte en is hierdoor meer mogelijk.

CULTUURSLURPERS

Van Klingeren keert zich tegen de in zijn eigen niet rechtvaardige verdeling van culturele voorzieningen en de daaraan verbonden subsidies; het geld en de aandacht gaat naar de 'cultuurslurpers'. Daarbij de ene keer doelend op de schouwburgen en concertzalen en de andere keer op de mensen die deze uitgaansgelegenheden bezoeken. Hij vindt het onzinnig dat ieder dorp een eigen schouwburg moet hebben en pleit voor een differentiatie van culturele voorzieningen. Door de reeds aanwezige middelen te herverdelen worden meer mensen bereikt en kan de culturele emancipatie van de gehele bevolking gemakkelijker worden bewerkstelligt.

7+7+7

Het doorgaande, cyclische proces van gedachtevorming, realisatie en evaluatie vertaald van Klingeren in een gefaseerde reeks van drie maal zeven jaren; zeven jaar voor de ontwikkeling van het idee, zeven jaar voor ontwerp en uitvoering en zeven jaar waarin het opgeleverde ontwerp zich kan ontwikkelen en opgedane ervaringen kunnen worden teruggekoppeld.

DE 9 'OGEN'

Pleidooi om andere disciplines bij het bouwproces te betrekken. Om tot werkelijk zinnige uitspraken te komen over de toekomst en dus over hoe er voor de toekomst gebouwd dien te worden moet men, alvorens tot bouwen over te gaan, praten met de socioloog, de psycholoog, de futuroloog, de planoloog.. en nog vijf door hen niet nader benoemde 'ogen'.

Lijst van werken

• Sterna Show Boat (1940), onbekend of het ontwerp is uitgevoerd
• Witte Walvis (1942-1944)
• Boerderij van Zanen, Broek in Waterland (vermoedelijk 1944),onbekend of het ontwerp is uitgevoerd
• Verbouwing woonhuis, Broek in Waterland (1944),onbekend of het ontwerp is uitgevoerd
• Verbouwing Boerderij Groot, Halfweg (1944),onbekend of het ontwerp is uitgevoerd
• Woonboot de Schildpad, Maaastricht (1948)
• Witte walvis II (1948-1949)
• Tolhuisplan, Amsterdam (1954), niet uitgevoerd
• Derde pontverbinding naar Amsterdam Noord (1950)
• Oranjewerf, Amsterdam ( 1950-1951)
• Scheepswerf J. van der Molen & Zonen, Zaandam (1951)
• Naco station, Amsterdam (1951)
• Station voor kunstmatige inseminatie (1951-1952)
• Glasblaasschool, Amsterdam (1952), niet uitgevoerd
• Scheepswerf Kraaijer, Zaandam (1952-1961)
• Servicestaion Caltex, Amsterdam (1952-1954)
• Werkinrichting Diemeroord, Diemen (1952-1957)
• Fotozaak van der Pol, Amsterdam (1954-1955)
• Woonhuis Posch, Broek in Waterland (1955)
• Rapport, uitgebracht door de studiecommissie van de wijkraden Amsterdam Noord en Tuindorp Oostzaan (1956)
• Rapport, gedachten over het tegenwoordige en toekomstige Noord n.a.v. de nota Stedebouwkundige ontwikkelingen Amsterdam Noord (1956)\
• Hellenic Shipyard, Scaramanga Griekenland (1956-1959)
• Kiosk rederij Bergmann, Amsterdam (1956-1958)
• Woonhuis Warmerdam, Zaandam (1957)
• Interieur fotozaak van der Pol (1957)
• Jeugdgebouw Noord, Amsterdam (1957-1965)
• Jeugdherberg Duinark, Noordwijk (1958-1960)
• Toneelschool, Amsterdam (1959-1962), niet uitgevoerd
• Woonhuis Wimmers, Amsterdam (1961-1962)
• Clubhuis korfbalvereniging LUTO, Amsterdam (1961-1963)
• Agora de Bilt, De Bilt/Bilthoven (1962-1974), niet uitgevoerd
• Jeugdherberg Hanskedune, West, Terschelling (1963)
• Bouwsysteem studentenhuisvesting (1963-1965), niet in productie genomen
• De Meerpaal, Dronten (1965-1967)
• Clubhuis korfbalvereniging Blauw-wit, Amsterdam (1965-1971)
• Agora Lelystad, Lelystad (1966-1972)
• Jeugdherberg Ockenburgh, Den Haag (1967-1973)
• Sociaal pedagogisch onderwijs Middeloo, Amersfoort (1968), niet uitgevoerd
• Cultureel centrum Vreeburg, Utrecht (1968), niet uitgevoerd
• Leerlandschap Purmerend, Purmerend (1968-1971), niet uitgevoerd
• Mensa Universiteit van Amsterdam (1969-1970), opdracht geweigerd/ingetrokken
• Dennendal, Den Dolder (1969-1971), visie ontwikkeling
• Academie voor beeld en expressie, Utrecht (datum onbekend, vóór 1975), opdracht geweigerd/ingetrokken
• G.E.B. gebouw, Gouda (1970), niet uitgevoerd
• Rapport ZuidWest woonlandschap (1970) in opdracht Rijksdienst voor IJsselmeerpolders
• Wibautstraat, Amsterdam (circa 1970), geen opdrachtgever
• 't Karregat, Eindhoven (1970-1973)
• Jachthaven Hoorn, Hoorn (1971), niet uitgevoerd
• Woonhuis Gerritsen, Vledder (19720
• Rapport: Een ander licht op de voltooiing van het Zuiderzeeproject (1972-1973), in opdracht Rijksdienst voor IJsselmeerpolders
• Scheveningen, discussie (1973)
• Bouw-es-wat-anders, Amsterdam (1973) alternatief plan
• De Nes, theaterstraat van Amsterdam en Nederland (1984-1986)

Doorontwikkeling

De Meerpaal In 1999 werd de Meerpaal met sloop bedreigd. Door een publieksactie en inmenging van de minister van VROM is de sloop afgewend. Door atelier rijksbouwmeester zijn vijf architecten gevraagd een idee voor de doorontwikkeling te maken. Uiteindelijk is gekozen voor een gedeeltelijke sloop. Architect Hans van Beek (atelier Pro) ontwierp samen met Gerard Smit de nieuwbouw voor De Meerpaal. Karakteristieke elementen van het ontwerp van Van Klingeren zijn zichtbaar gebleven: de glazen doos, het door kolommen gedragen dak en het ovale volume (Rabobankfoyer). Dit is geen open theater meer, zoals in de oorspronkelijke Meerpaal, maar een gesloten bioscoop met bovenop een terras dat via loopbruggen, als een soort 'knooppunt', de verschillende functies in het gebouw met elkaar verbindt.

Jeugdherberg Ockenburgh Leon Thier was in 2008 samen met architect Gerrit van Es actief in het 'comité' red Jeugdherberg van Van Klingeren in Ockenburgh. Met een studie naar de mogelijkheden van het gebouw lukte het om het wereldberoemde gebouw te behouden. in 2010 is het gebouw gedemonteerd en zou in het Melis Stokepark worden herbouwd als medialab, dat plan kwam niet van de grond. In 2016 is een overeenkomst gesloten tussen ontwikkelaar Stebru en de gemeente Den Haag om het complex neer te zetten op de Binckhorst in het project 'Frank is een binck'. In 2019 is het beton relief van Pierre van Soest afkomstig uit het inmiddels gesloopte jeugdgebouw Noord naar Den Haag overgebracht voor herplaatsing in dit nieuwe project.

Het Karregat (Eindhoven) was na veertig jaar was langzaam dichtgeslibd tot een introvert en gesloten geheel. Diederendirrix architecten & architectenhebben het complex een nieuw leven ingeblazn.

Diverse constructie opdrachten

Prijzen en onderscheidingen

• Fritz Schumacherprijs 1974 voor 't Karregat, Eindhoven
• Internationale Eternitprijs 1974 voor 't Karregat, Eindhoven
• Eervolle vermelding Staalbouwprijs categorie gebouwen 1974 voor 't Karregat, Eindhoven
• Benoemd tot Officier in de orde van Oranje-Nassau (1977)

Samenwerking met kunstenaar Pierre van Soest

Binnen de geslaagde promotie van monumentale kunsten was de samenwerking tussen van Klingeren en van Soest uniek. Vanwege van Klingerens inspanningen om hem waar mogelijk bij zijn opdrachten te betrekken werden in twee derde van alle gebouwen die van Klingeren na 1953 realiseerde een of meerdere kunstwerken van Van Soest aangebracht. Ook was het opvallend dat de kunstwerken niet alleen in gebouwen werden geplaatst waar de overheid als opdrachtgever optrad, maar dat ze ook te vinden waren in gebouwen waarvan de opdrachtgever niet tot de overheid behoorde of zelfs particulier was.

Lijst van samenwerkingen:

• Scheepswerf de Kraaier, Zaandam, (1955-1956) muurschildering en reliëftekening
• Fotozaak van der Pol, Amsterdam Oostzanerdijk,(1955) collage op de toonbank
• Fotozaak van der Pol, Amsterdam Hagedoornweg,(1957) kleurstelling
• Werkinrichting Diemeroord (1957), muurschildering
• Kiosk rederij Bergmann, Amsterdam (1958), muurschildering
• Jeugdherberg Duinark, Noordwijk (1959-1960) bakstenen relief en geemailleerde stalen totempaal
• Woonhuis Wimmers, Amsterdam (1962), betonsculpturen borstwering
• Clubhuis Luto, Amsterdam (1963), betonsculpturen borstwering
• Jeugdgebouw Noord, Amsterdam (1964-1965), beton reliëf, muurschildering
• De Meerpaal, Dronten (1967-1968), schilderij, schildering op expeditiedeur (1970-1971) sculpturen op de trap
• Jeugdherberg Ockenburgh, Den Haag (1973), kleurstelling staalconstructie
• 't Karregat Eindhoven (1973), kleurstelling paraplu's; (1974) baffles

Links

• Biografie:

.Hinder en Ontklontering , architectuur en maatschappij in het werk van Frank van Klingeren. Marina van den Bergen, Piet Vollaard, uitgeverij 010 Rotterdam, 2003