Filologie

Filologie (Oudgrieks Φιλος, philos, liefde en λογος, logos, woord, rede) is een tak van taalkunde die zich vooral richt op dode talen. Het woord werd voor het eerst door Plato in diens dialoog Phaedrus gebruikt in de betekenis van voorliefde voor redevoeringen. Een filoloog bestudeert de taal- en letterkunde van volkeren door middel van beschikbare geschriften in samenhang met de cultuurgeschiedenis van een volk. Door zorgvuldige studie wordt getracht de context en oorsprong van woorden, zin en betekenis aan taaluitingen te verklaren, waarbij de lijfspreuk is ad fontes: (terug) naar de bronnen.

De Steen van Rosetta waarmee een doorbraak werd bereikt in het ontcijferen van Egyptische hiërogliefen.

Filologie is als woord in onbruik geraakt, omdat in sommige landen het vakgebied tegenwoordig vaak door de taalwetenschap in het algemeen is opgenomen. Het begrip philology is in de Angelsaksische landen meer dan op het Europese vasteland bijna synoniem met de vakgebieden vergelijkende en historische taalkunde.

De filologie werd in de klassieke oudheid van toepassing geacht op alle wetenschapsbeoefening. In Europa brak de filologie als volwaardige wetenschap pas in de 19e eeuw volledig door. Andere vakgebieden, zoals de archeologie, culturele antropologie, etymologie, mythologie en paleografie werden tegelijk onafhankelijke wetenschappen. In de wetenschap bestaat vaak een spanningsveld tussen filologen en systematici. De filologen verliezen zich soms in de details, de systematici hebben alleen oog voor het grote geheel.

De klassieke talen, waar over het algemeen het Oudgrieks en het Latijn mee worden bedoeld, zijn voorbeelden van talen, die door de filologie worden bestudeerd, maar de filologie bestudeert ook alle andere talen die tegenwoordig nergens meer worden gesproken.

Bekende filologen

• Aristophanes van Byzantium (257 v.Chr.-180 v.Chr.)
• Justus Lipsius (1547-1606)
• Jacobus Gronovius (1645-1716)
• Ludwig Uhland (1787-1862), Germaans filoloog; een der moderne grondleggers
• Friedrich Nietzsche (1844-1900), hoogleraar filologie
• Ulrich von Wilamowitz-Moellendorf (1848-1931)
• Lejzer Zamenhof (1859-1917)
• Bedřich Hrozný (1879-1952), ontcijferde het Hettitisch
• Victor Klemperer (1881-1960), schrijver van LTI – Notizbuch eines Philologen
• J.R.R. Tolkien (1892-1973), hoogleraar filologie
• Pol Hoste (1947)
• Ingo Schulze (1962)
• Bruno Vanden Broecke (1974)