Echte hagedissen

Echte hagedissen; Fossiel voorkomen: Oligoceen – heden
	Muurhagedis ( Podarcis muralis)
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Reptilia (Reptielen)
Orde:	Squamata (Schubreptielen)
Onderorde:	Lacertilia (Hagedissen)
Infraorde:	Scincomorpha (Skinkachtigen)
	Familie
	Lacertidae; Oppel, 1811
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Echte hagedissen op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Herpetologie

Echte hagedissen^[2] (Lacertidae) vormen een familie van hagedissen (Lacertilia). De soorten uit deze familie zijn verspreid over vrijwel geheel Europa en enkele soorten zijn zelfs bij het grote publiek bekend, zoals de muurhagedis, de zandhagedis en de smaragdhagedis. Vrijwel alle soorten werden oorspronkelijk ingedeeld in het geslacht Lacerta, veel soorten hebben tegenwoordig een andere geslachtsnaam.^[3]

Algemeen bewerken

Een aantal soorten leeft in andere werelddelen, zoals Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Echte hagedissen worden ook wel halsbandhagedissen genoemd, naar de coltrui-achtige plooi in de nek die goed te zien is als ze de nek draaien. De naam muurhagedissen werd vroeger ook wel gebruikt, omdat de muurhagedis (Podarcis muralis) de bekendste vertegenwoordiger is. Echter lang niet alle echte hagedissen klimmen graag op muren, de naam slaat wel op het geslacht Podarcis maar de meeste soorten zijn typische bodembewoners. Slechts enkele soorten leven in bomen, zoals soorten uit de geslachten Holaspis en Gastropholis.

De echte hagedissen staan verder bekend als 'kaal'; ze hebben geen grote stekels, hoorns, keelzakken of schietende tongen zoals andere families van hagedissen. De vroegst bekende soorten werden al in de achttiende eeuw beschreven, toen veel tropische soorten hagedissen nog nooit door mensenogen waren gezien. De belangrijkste determinatiesleutel is de positie van schubben op de kop, cloaca en die van de femorale poriën op de onderzijde van het dijbeen.

Indeling bewerken

De echte hagedissen zijn al vele malen opnieuw ingedeeld, en veel soorten hebben tegenwoordig een andere naam dan een decennium geleden. Dat komt doordat onderzoek heeft uitgewezen dat sommige soorten binnen een geslacht dermate gelijke of juist afwijkende kenmerken vertonen dat ze zijn ingedeeld bij een ander geslacht, meestal een nieuw geslacht. Niet zelden valt een afsplitsing samen met de variatie in geografische verspreiding van de verschillende soorten binnen een geslacht. Het bekendste voorbeeld is het geslacht Lacerta, waarvan in de jaren tachtig het geslacht Podarcis van werd afgesplitst, en door de jaren heen steeds meer soorten tot een ander geslacht werden gerekend, zoals Iberolacerta in 1997.

Het oorspronkelijke geslacht Lacerta is tegenwoordig voor een groot deel uit elkaar gehaald en onderverdeeld in de volgende geslachten, die ook wel als 'ondergeslachten' worden beschouwd:

Podarcis; 20 soorten; muurklimmende hagedissen.
Darevskia; 20 soorten; eigenlijk een splitsing van Podarcis, sommige soorten zijn parthenogeen.
Overig; (ong. 20 soorten); een aantal soorten zijn van geslachtsnaam veranderd zoals Apathya, Archaeolacerta, Omanosaura, Parvilacerta, Teira, Timon of Zootoca. Dit laatste geslacht betreft alleen de inheemse levendbarende hagedis, (Zootoca vivipara). Veel soorten lijken qua vorm op elkaar, echter niet allemaal bijvoorbeeld het geslacht Takydromus, waar de langstaarthagedis (Takydromus sexlineatus) onder valt, vanwege de extreem lange staart.

Andere soorten zijn al sinds lange tijd voorzien van een andere geslachtsnaam zodat deze vaak algemeen is aangenomen, voorbeelden zijn de kielhagedissen (Algyroides), de Canarische hagedissen (Gallotia), zandlopers (Psammodromus), de slangooghagedissen (Ophisops) en de franjeteenhagedissen (Acanthodactylus).

Geslachten bewerken

Er zijn 339 soorten in 43 geslachten. Tien geslachten zijn monotypisch, wat wil zeggen dat ze slechts door een enkele soort worden vertegenwoordigd.^[3] Lange tijd werden de geslachten verdeeld in verschillende onderfamilies, maar dit wordt niet meer erkend.

Het geslacht omvat de volgende soorten, met de auteur en het verspreidingsgebied.

Naam	Auteur	Verspreidingsgebied	Aantal soorten	Voorbeeldsoort	Afbeelding
Franjetenen (Acanthodactylus)	Wiegmann, 1834	Europa, Afrika, Midden-Oosten, Azië; Afghanistan, Algerije, Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Cyprus, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Ghana, Gibraltar, India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Jemen, Kameroen, Koeweit, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Niger, Nigeria, Oman, Pakistan, Portugal, Qatar, Saoedi-Arabië, Senegal, Soedan, Syrië, Togo, Tsjaad, Tunesië, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten, Westelijke Sahara	42	Franjeteenhagedis
Adolfus	Sternfeld, 1912	Europa: Burundi, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Kameroen, Kenia, Oeganda, Rwanda, Soedan, Tanzania, Zambia	4	Adolfus jacksoni
Kielhagedissen (Algyroides)	Gray, 1838	Europa: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Frankrijk, Griekenland, Italië, Kroatië, Montenegro, Macedonië, Spanje	4	Dalmatische kielhagedis
Anatololacerta	Arnold, Arribas & Carranza, 2007	Europa: Griekenland, Turkije	3	Anatololacerta danfordi
Apathya	Méhelÿ, 1907	Midden-Oosten: Irak, Iran, Syrië en Turkije	2	Apathya cappadocica
Archaeolacerta	Camerano, 1885	Europa: Italië (Sardinië), Frankrijk (Corsica)	1	Tyrreense berghagedis
Atlantolacerta	Werner, 1929	Afrika: Marokko	1	Atlantolacerta andreanskyi
Australolacerta	Hewitt, 1926	Afrika: Zuid-Afrika	1	Australolacerta australis	-
Congolacerta	Greenbaum, Villanueva, Kusamba, Aristote & Branch, 2011	Afrika: Burundi, Congo-Kinshasa, Rwanda, Tanzania, Oeganda	2	Congolacerta vauereselli
Dalmatolacerta	Duméril & Bibron1839	Europa; Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië en Montenegro	1	Spitskophagedis
Darevskia	Arribas, 1999	Europa en Azië; Armenië, Azerbeidzjan, Bulgarije, Georgië, Griekenland, Iran, Oekraïne, Rusland, Servië, Tsjechië en Turkije	31	Darevskia armeniaca
Dinarolacerta	Arnold, Arribas & Carranza, 2007	Europa; Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië en Montenegro	2	Mosorberghagedis
Woestijnhagedissen (Eremias)	Wiegmann, 1834	Eurazië, Midden-Oosten; Afghanistan, Armenië, Azerbeidzjan, China, Georgië, Iran, Kazachstan, Kirgizië, Moldavië, Mongolië, Oekraïne, Oezbekistan, Pakistan, Roemenië, Rusland, Tadzjikistan, Turkmenistan, Turkije	37	Eremias lineolata
Gallotia	Boulenger, 1916	Canarische Eilanden	8	Gallotia atlantica
Gastropholis	Fischer, 1886	Afrika; Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Ghana, Ivoorkust, Kameroen, Kenia, Liberia, Mozambique, Tanzania	4	Stekelstaarthagedis
Heliobolus	Fitzinger,1843	Afrika; Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Ethiopië, Guinee, Ivoorkust, Kameroen, Kenia, Mozambique, Namibië, Niger, Nigeria, Oeganda, Soedan, Somalië, Tanzania, Togo, Tsjaad, Zimbabwe, Zuid-Afrika	4	Heliobolus lugubris
Hellenolacerta	Bedriaga, 1886	Griekenland (Peloponnesos)	1	Griekse berghagedis
Holaspis	Gray, 1863	Afrika; Angola, Benin, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Ghana, Ivoorkust, Kameroen, Malawi, Mozambique, Nigeria, Oeganda, Sierra Leone, Tanzania, Togo	2	Holaspis guentheri
Iberolacerta	Arribas, 1999	Europa; Duitsland, Frankrijk, Italië, Kroatië, Oostenrijk, Portugal, Slovenië, Spanje	8	Centraal-Iberische berghagedis
Kielschubhagedissen (Ichnotropis)	Peters, 1854	Afrika; Angola, Botswana, Congo-Kinshasa, Gabon, Malawi, Mozambique, Namibië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika	6	Kaapse kielschubhagedis
Iranolacerta	Arnold, Arribas & Carranza, 2007	Midden-Oosten; Iran, Turkije, mogelijk in Azerbeidzjan	2	Iranolacerta brandtii	-
Halsbandhagedissen (Lacerta)	Linnaeus, 1758	Europa, Arabisch Schiereiland, Azië; Albanië, Armenië, Azerbeidzjan, België, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, China, Denemarken, Duitsland, Estland, Frankrijk, Georgië, Griekenland, Griekenland, Groot-Brittannië (Engeland), Hongarije, Iran, Israël, Italië, Jordanië, Kazachstan, Kirgizië, Kroatië, Letland, Libanon, Litouwen, Luxemburg, Noord-Macedonië, Moldavië, Monaco, Mongolië, Nederland, Noorwegen, Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, San Marino, Servië, Slovenië, Spanje, Syrië, Tsjechië, Turkije, Turkmenistan, Wit-Rusland, Zweden, Zwitserland	8	Iberische smaragdhagedis
Latastia	Bedriaga1884	Afrika; Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Guinee, Guinee-Bissau, Jemen, Kameroen, Kenia, Mali, Mauritanië, Mozambique, Niger, Senegal, Somalië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe	10	Latastia longicaudata
Meroles	Gray1838	Afrika; Angola, Botswana, Malawi, Namibië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika	8	Meroles knoxii
Mesalina	Gray, 1838	Afrika, Arabisch Schiereiland; Afghanistan, Algerije, Egypte, Eritrea, India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Koeweit, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Niger, Senegal, Soedan, Saoedi-Arabië, Somalië, Syrië, Tunesië, Turkmenistan, Westelijke Sahara	19	Mesalina guttulata
Zandveldhagedissen (Nucras)	Gray, 1845	Afrika; Angola, Botswana, Kenia, Mozambique, Namibië, Oeganda, Swaziland, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika	10	Nucras tessellata
Omanosaura	Lutz, Bischoff & Mayer, 1986	Arabisch Schiereiland; Oman, Verenigde Arabische Emiraten	2	Omanosaura cyanura	-
Slangooghagedissen (Ophisops)	Ménétriés, 1832	Afrika, Amerika, Azië: Afghanistan, Algerije, Armenië, Azerbeidzjan, Bangladesh, Bulgarije, Cyprus, Egypte, Georgië, Griekenland, India, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Libië, Libanon, Marokko, Pakistan, Rusland, Saoedi-Arabië, Soedan, Sri Lanka, Syrië, Tunesië, Turkije	10	Slangooghaghedis
Parvilacerta	Harris, Arnold & Thomas, 1998	Midden-Oosten; Armenië, Libanon, Turkije, mogelijk in Iran	2	Parvilacerta parva
Pedioplanis	Fitzinger, 1843	Afrika; Angola, Botswana, Lesotho, Namibië, Zuid-Afrika	13	Pedioplanis lineoocellata
Philochortus	Matschie, 1893	Afrika; Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Jemen, Kenia, Libië, Niger, Saoedi-Arabië, Soedan, Somalië	7	Philochortus spinalis	-
Phoenicolacerta	Arnold, Arribas & Carranza, 2007	Europa, Midden-Oosten; Cyprus, Israël, Jordanië, Libanon, Syrië en Turkije.	4	Troödoshagedis
Podarcis	Wagler1830	Europa; Albanië, Algerije, België, Bosnië en Herzegovina, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Gibraltar, Griekenland, Hongarije, Italië, Kroatië, Macedonië, Malta, Marokko, Montenegro, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Servië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Tunesië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Zwitserland	23	Muurhagedis
Poromera	Hallowell, 1857	Afrika; Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Kameroen	1	Poromera fordii	-
Zandlopers (Psammodromus)	Gray, 1838	Europa, Noord-Afrika; Algerije, Andorra, Frankrijk, Gibraltar, Italië, Marokko, Portugal, Spanje, Tunesië	6	Psammodromus manuelae
Pseuderemias	Boettger, 1883	Afrika; Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Soedan, Somalië	7	Pseuderemias mucronata
Scelarcis	Duméril & Bibron, 1839	Europa (Menorca), noordelijk Afrika (Algerije en Marokko)	1	Brilhagedis	-
Langstaarthagedissen (Takydromus)	Daudin, 1802	Azië; Bangladesh, Cambodja, China, India, Indonesië, Japan, Korea, Laos, Maleisië, Myanmar, Rusland, Thailand, Taiwan, Vietnam	23	Takydromus tachydromoides
Teira	Gray, 1838	Madeira	1	Madeirahagedis
Timon	Tschudi, 1836	Europa, Noord-Afrika, Midden-Oosten; Algerije, Andorra, Frankrijk, Gibraltar, Iran, Irak, Italië, Marokko, Portugal, Spanje, Turkije, Tunesië	6	Parelhagedis
Zuid-Afrikaanse kielhagedissen (Tropidosaura)	Fitzinger, 1826	Afrika; Lesotho, Zuid-Afrika	4	Tropidosaura gularis
Vhembelacerta	FitzSimons, 1933	Afrika; Zuid-Afrika	1	Vhembelacerta rupicola
Zootoca	Tschudi, 1837	Grote delen van Europa	1	Levendbarende hagedis

Bronvermelding bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

Referenties

↑ (en) Systematics of the Palaearctic and Oriental lizard tribe Lacertini (Squamata: Lacertidae: Lacertinae), with descriptions of eight new genera (2007), 1–86. ISBN 978-1-86977-097-6. Gearchiveerd op 6 mei 2021.
↑ Bernhard Grzimek (1971). Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen. Kindler Verlag AG, Pagina 331 - 334. ISBN 90 274 8626 3.
↑ ^a ^b Peter Uetz & Jakob Hallermann, The Reptile Database - Lacertidae. Gearchiveerd op 8 oktober 2021.

Bronnen

(nl) Bernhard Grzimek - Het leven der dieren deel VI :Reptielen - Pagina 331 - 334 - Kindler Verlag AG - 1971 - ISBN 9027486263
(en) Peter Uetz & Jakob Hallermann - The Reptile Database - Lacertidae - Website Geconsulteerd 10 november 2009

Zie de categorie Lacertidae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] (en) Systematics of the Palaearctic and Oriental lizard tribe Lacertini (Squamata: Lacertidae: Lacertinae), with descriptions of eight new genera (2007), 1–86. ISBN 978-1-86977-097-6. Gearchiveerd op 6 mei 2021.

[GRZ-2] Bernhard Grzimek (1971). Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen. Kindler Verlag AG, Pagina 331 - 334. ISBN 90 274 8626 3.

[EMBL-3] Peter Uetz & Jakob Hallermann, The Reptile Database - Lacertidae. Gearchiveerd op 8 oktober 2021.

[2]

[3]

[1]