Torukjara
Torukjara bandeirae is een pterosauriër, behorend tot de Pterodactyloidea, die tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige Brazilië.
Vondst en naamgeving
bewerkenIn 2014 was de pterosauriër Caiuajara benoemd op basis van grote hoeveelheden fossiel materiaal geborgen in de zogenaamde Pterosaur Graveyard in Cruzeiro do Oeste. In 2014 was ook een aanvullend exemplaar van hoge kwaliteit aangetroffen, specimen CP.V 8175, dat in 2022 gebruikt werd om de beschrijving van Caiuajara te verbeteren. Kamila Bandeira kreeg echter het vermoeden dat het hier een aparte soort betrof. Dat werd bevestigd door aanvullende morfologische analyse. De verschillen bleken niet verklaard te kunnen worden door rijping, individuele variatie, seksuele dimorfie of tafonomie.
In 2024 werd de typesoort Torukjara bandeirae benoemd en beschreven door Rodrigo Vargas Pêgas. De geslachtsnaam combineert een verwijzing naar de toruk of Great Leonopteryx, een vliegend fantasiewezen uit de science fiction-film Avatar dat ook voorzien is van een schedelkam en een vlieghuid, met het Toepi jara, "heer", een gebruikelijk achtervoegsel in de namen van Tapejaridae. De soortaanduiding eert Bandeira. De Life Science Identifiers zijn 00505A32-B98D-49AA-A28E-E63D018C63CF voor het geslacht en 9B005D28-D609 -4079-AB25-F151F1AF1335 voor de soort.
Het holotype, CP.V 8175, is vermoedelijk gevonden in een laag van de Rio Paraná-formatie die wellicht dateert uit het Aptien; de ouderdom is onzeker. Het bestaat uit een vrijwel volledige en in verband liggende schedel met onderkaken. Verschillende exemplaren eerder aan Caiuajara toegewezen werden nu naar Torukjara verplaatst. Het betreft de specimina CP.V 867, CP.V 1004, CP.V 1023, CP.V 1447/II, CP.V 1448, CP.V 2446 en CP.V 5703/II. Deze fungeren in de beschrijving als paratypen.
Beschrijving
bewerken
Torukjara is ongeveer even groot als Caiuajara, met een spanwijdte van zo'n twee meter.
Pêgas wist enkele onderscheidende kenmerken aan te geven. Zes daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De snuitpunt is onder een scherpe hoek gebogen van ongeveer 40° (tussen de 37° en 41°). Er is een delicate richel aanwezig op het deel van het verhemelte dat voor de neusgaten ligt (die zelf vervloeien met de fenestrae antorbitales). Schuin naar achteren en bezijden van het foramen incisivum, de spleetvormige opening in het voorste verhemelte, liggen gepaarde extra foramina. De verheffing op de middenlijn van het basisfenoíde heeft een afgeronde vorm. Bij de derde halswervel zijn de facetten van de voorste gewrichtsuitsteeksels slank en langwerpig. Bij de derde halswervel worden de voetstukjes van de achterste gewrichtsuitsteeksels doorboord door een klein putvormig foramen.
Daarnaast toont Torukjara een aantal kenmerken dat wel bij Tapejara of Tupandactylus voorkomt maar niet bij Caiuajara. Het opisthoticum is in achteraanzicht breder dan hoog. Gepaarde bultjes op het achterhoofd ontbreken. De derde halswervel heeft een extra voorste foramen.
Jonge exemplaren tonen daarnaast het onderscheidende kenmerk dat de voorste onderste basis van de snuitkam een inkeping vertoont.
De variaties clusteren binnen het fossiel materiaal consistent in twee morfotypen: Morfotype I is dan Caiuajara en Morfotype II Torukjara.
Fylogenie
bewerkenTorukjara werd binnen de Tapejaridae in een nieuw benoemde klade Caiuajarina geplaatst, als zustersoort van Caiuajara.
Het volgende kladogram toont de positie van Torukjara in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel.
| Tapejaromorpha |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur
bewerken- Canejo, Lucas; Holgado, Borja; Weinschütz, Luiz C.; Ricetti, João H.Z.; Wilner, Everton & Kellner, Alexander W.A. 2022. "Novel information on the cranial anatomy of the tapejarine pterosaur Caiuajara dobruskii". PLOS One. 17(12): e0277780
- Pêgas, Rodrigo V. 2024. "A taxonomic note on the tapejarid pterosaurs from the Pterosaur Graveyard site (Caiuá Group, ?Early Cretaceous of Southern Brazil): evidence for the presence of two species". Historical Biology: 1–22