De scheiding tussen de verhalen uit de neorealistische tijd, en die uit de tijd van de economische boom zorgt voor grote tegenstellingen in het boek op het gebied van natuur en cultuur, utopisme en desillusie en neorealisme en fantasie.
== De tegenstelling natuurcultuurnatuur-cultuur in Marcovaldo. ==
Het boek beschrijft het leven van een arm gezin in de stad. Marcovaldo woont met zijn vrouw Domitilla en hun zes kinderen in één kamer in een noorditaliaanseNoord-Italiaanse industriestad. De hoofdpersoon Marcovaldo verlangt terug naar de natuur. De lezer gaat er logischerwijze van uit dat Marcovaldo daar vandaan komt, ook al wordt dat in de tekst niet gezegd. Ieder verhaal in het boek gaat over een normale, alledaagse, stadse situatie uit het leven van Marcovaldo. In die situatie komt iets van de natuur of van een jaargetijde wat bij Marcovaldo het verlangen doet ontwaken terug te willen naar wat hij zich bij die natuur voorstelt. Deze illusie van de natuur leidt altijd tot een desillusie. Het is een vergeefse terugtocht. De paddenstoelen bij de tramhalte, de vis uit de rivier, en het konijn dat hij meeneemt uit het laboratorium blijken allemaal giftig te zijn. In tien verhalen die in de tijd van de boom economico geschreven zijn is de sfeer grimmiger dan in de eerste tien verhalen. De natuur als thema verdwijnt hier helemaal of wordt in een heel fantastische vorm weergegeven. Bijvoorbeeld door middel van een kamerplant die in een weekend buiten in de regen zo hard groeit dat hij niet meer terug naar binnen kan. In zijn zes memo’s voor het volgende millennium waarschuwt Calvino voor de toekomst van de individuele verbeelding. Door de invloed van gefabriceerde beelden zal het voor de mens steeds moeilijker worden gefabriceerde beelden en eigen herinneringen uit elkaar te houden, laat staan het ‘in absentia’ op kunnen roepen van beelden voor de eigen geest. We kunnen zeggen dat verschillende elementen bijdragen tot de vorming van het visuele deel van de literaire verbeelding: de directe observatie van de werkelijkheid, de vervorming in fantasie- en droombeelden, de figuratieve wereld zoals die op verschillende niveaus wordt overgedragen door de cultuur, en een proces van abstrahering, condensering van verinnerlijking van de zintuiglijke ervaring, dat van cruciaal belang is zowel voor de verbeelding als voor de verwoording van gedachten. In Marcovaldo is deze waarschuwing impliciet ook aanwezig. Vanuit het raam van het appartement kijkt de familie uit op een lichtreclame van cognac. Deze knippert de hele nacht aan en uit en ontneemt hen het uitzicht op de maan en de sterren. Marcovaldo rebelleert zich hiertegen door het glas ervan kapot te schieten.
== De tegenstelling utopisme-desillusie in Marcovaldo ==
