Kwallen: verschil tussen versies

Kwallen worden in een aantal Aziatische landen beschouwd als een [[delicatesse]]. Hierbij worden ze eerst gedroogd en geperst en vervolgens in een gerecht verwerkt. Kwallen spelen ook een rol in wetenschappelijk onderzoek. Het [[groen fluorescent proteïne]] werd oorspronkelijk uit een bioluminescente kwal geïsoleerd, en is inmiddels een zeer belangrijke [[fluorofoor|marker]] in de biotechnologie. Ieder jaar worden duizenden mensen tijdens het zwemmen door kwallen gestoken.<ref name="smith">{{Citeer journal | last=Tucker | first=Abigail | title=The New King of the Sea | journal=Smithsonian | volume=54 | issue=4 | pages=540–561 |date=2010 | taal = en|pmid=28752797 | doi=10.1177/1363461517722869 }}</ref> De effecten variëren van licht ongemak tot ernstig letsel of zelfs de dood; vooral kleine [[kubuskwallen]] zijn verantwoordelijk voor veel van de beschreven sterfgevallen.

 

Het woord 'kwal' werd al in 1619 in Nederlandstalige documenten genoemd, destijds met de schrijwijze ''qualle'', en had als betekenis 'nat, slijmerig of bol wezen'.<ref>{{nl}}{{sc|M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs}} (2003-2009). [http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kwal "Kwal - (Holtedier; Naarling)"], ''Etymologisch Woordenboek van het Nederlands'', Amsterdam</ref> De term wordt tegenwoordig meestal gebruikt om te verwijzen naar het [[meduse]]stadium (kwalstadium) van bepaalde neteldieren. De naam 'kwal' is echter een informele verzamelnaam waar verschillende (niet-verwante) dieren toe behoren. De naam verwijst naast de schijfkwallen of 'echte kwallen' ook naar dieren uit de verwante klassen [[hydroïdpoliepen]] (Hydrozoa), [[kubuskwallen]] (Cubozoa) en [[gesteelde kwallen]] (Stauromedusae), en uit het niet-verwante fylum [[ribkwallen]] (Ctenophora).

 

{{Kaderloos bijschrift|Kwal anatomie.png|Schematische tekening van een kwal (''[[Aurelia (geslacht)|Aurelia]]''), met anatomische onderdelen aangegeven.|360px|right |bottom |triangle|grey|shift=1}}

Het belangrijkste kenmerk van een kwal is de parapluvormige zwemklok. Dit is een zachte structuur bestaande uit een transparante, geleiachtige substantie die het [[mesoglea]] wordt genoemd. Het mesoglea fungeert als een [[hydrostatisch skelet]]; het biedt stevigheid en bewegingsmogelijkheden.<ref>{{citeer journal | auteur=Hsieh Y, Rudloe J.| year=1994 | title=Potential of utilizing jellyfish as food in Western countries | taal=en|journal=Trends in Food Science & Technology | volume=5 | issue=7 | pages=225–229 | doi=10.1016/0924-2244(94)90253-4 }}</ref> Ongeveer 95% van de mesogloea bestaat uit water, de rest is [[collageen]], vezeleiwitten en rondzwervende [[amoebocyt]]en die celresten en bacteriën kunnen opruimen. Aan de rand van de zwemklok hangen [[tentakel]]s, alsmede een aantal rudimentaire zingtuigorgaantjes, de rhopaliën.<ref name=Ruppert>{{citeer boek |title=Invertebrate Zoology, 7th edition |auteur=Ruppert E, Fox R, Barnes R.|year=2004 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-81-315-0104-7 |taal=en|pages=148-174}}</ref>

[[Kubuskwallen]], een aparte groep neteldieren, hebben een vergelijkbare anatomie. Zij kenmerken zich door hun vierkante, kubusvormige zwemklok met aan elke hoek een of meer slanke tentakels.<ref name="UCMP Cubozoa">{{citeer web |auteur=Waggoner B, Collins AG. | taal = en | title=Cubozoa: More on Morphology |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/cnidaria/cubozoamm.html |publisher=University of California Museum of Paleontology |accessdate=13-10-2020}}</ref> De rand van de zwemklok is naar binnen gevouwen waardoor een efficiënte straalaandrijving mogelijk is; deze kwallen kunnen sneller zwemmen dan schijfkwallen.<ref name=Ruppert /> [[Hydroïdpoliepen]] hebben ook een kwalstadium in hun levenscyclus, meestal met slechts vier tentakels aan de rand van de zwemklok. Veel hydroïdpoliepen zijn echter koloniaal en hebben geen opvallende [[meduse]].

 

Phyllorhiza punctata in Tiergarten Schönbrunn 24 July 2020 JM (11).jpg|''[[Phyllorhiza punctata]]'', een schijfkwal uit de westelijke [[Stille Oceaan]]

Tripedalia-cystophora.png|''[[Tripedalia cystophora]]'', een dooskwal met rudimentaire oogjes

</gallery>

 

Kwallen hebben een eenvoudige inwendige bouw. Een volwassen kwal (meduse) heeft in feite maar één inwendig orgaan: de [[gastrovasculaire holte]]. Deze holte is door vier dikke septa onderverdeeld in een centrale maag en vier maagzakken. In de maagzakken vindt [[vertering]] plaats en worden voedingsstoffen opgenomen. Een kwal heeft geen gespecialiseerde organen voor [[gaswisseling]], [[bloedsomloop]] en [[osmoregulatie]]. Kwallen hebben geen ademhalingssysteem nodig omdat er voldoende zuurstof door de epidermis diffundeert. De voortbeweging van kwallen is redelijk efficiënt door pulseringen van het lichaam; sommige soorten zijn actieve zwemmers, andere drijven voornamelijk met stromingen mee. De rhopaliën zijn rudimentaire zintuigoorgaantjes die licht, trillingen, en geurstoffen kunnen detecteren.<ref name="Ruppert" /> Met behulp van de rhopaliën kan een kwal zijn omgeving waarnemen en zich oriënteren.

 

Kwallen hebben een diffuus netwerk van zenuwen in de epidermis.<ref>{{Citeer journal |auteur=Katsuki T, Greenspan R. |taal=en|title=Jellyfish nervous systems |journal=Current Biology |volume=23 |issue=14 |pages=R592–R594 |doi=10.1016/j.cub.2013.03.057 |pmid=23885868 |year=2013}}</ref> In het verleden werd vaak aangenomen dat neteldieren geen echt zenuwstelsel bezitten, maar bij enkele kwallensoorten zijn [[zenuwknoop|ganglion-achtige]] structuren ontdekt die doen denken aan een hogere mate van neurale organisatie. Prikkels uit de omgeving worden omgezet in [[actiepotentiaal|impulsen]] die door het zenuwnet worden geleiden. Aan de rand van de zwemklok bevindt zich een ringkanaal van zenuwen. Deze staan in verbinding met de rhopaliën en regelen de zwemsnelheid en zwemrichting.<ref name="Ruppert" />

 

[[Bestand:Schleiden-meduse.jpg|miniatuur|De ontwikkelingsstadia van een schijfkwal:<br>

'''1–3''' Larve zoekt een substraat<br>

Een bijzondere soort, ''[[Turritopsis nutricula]]'', zou mogelijk onsterfelijk kunnen zijn vanwege zijn vermogen om onder bepaalde omstandigheden vanuit het medusestadium terug te transformeren naar het poliepstadium, en zo te ontsnappen aan de dood die normaal gesproken optreedt na geslachtelijke voortplanting. Tot dusver is deze omkering van de levenscyclus alleen in het laboratorium waargenomen.<ref>{{citeer journal | doi=10.2307/1543022 | pmid=29227703 | auteur=Piraino S, Boero F, Aeschbach B, Schmid V.| year=1996 | taal=en | title=Reversing the life cycle: medusae transforming into polyps and cell transdifferentiation in ''Turritopsis nutricula'' (Cnidaria, Hydrozoa) | journal=Biological Bulletin | volume=190 | issue=3| pages=302–312}}</ref>

 

=== Kwallen als voedsel ===

[[Bestand:CantoneseJellyfish.jpg|miniatuur|upright|links|Kwallenreepjes (gerehydrateerd) met [[sojasaus]] en [[sesamolie]]]]