Spoorwegen en oorlogvoering: verschil tussen versies

Bij de [[Russisch-Japanse Oorlog]] (1904-1905), die zich (ter land) afspeelde in [[Mantsjoerije]], was Rusland, na de [[Slag bij Tsushima]], geheel aangewezen op de [[Trans-Siberische spoorlijn]] en de [[Trans-Mantsjoerische spoorlijn]]. De eerstgenoemde was grotendeels klaar, maar de lichte bouw (te lichte rails<ref>25 kilo per meter (Veenendaal, p. 68), terwijl voor zwaar verkeer 40 tot 50 kilo per meter vereist is, zie [[Rail (spoorwegen)]]</ref>, op onvoldendeonvoldoende ballast) alsmede een gebrek aan passeermogelijkheden stelden grenzen aan de capaciteit. Meer dan een handvol treinen per dag bleek niet mogelijk. De route ten zuiden van het [[Baikalmeer]] was nog niet gereed. De beide veerschepen konden in de winter niet worden ingezet. Gekozen werd voor het aanleggen van een spoorlijn over het ijs, op extra brede dwarsliggers. Ondanks alle problemen slaagde het Russische leger er in om grote aantallen manschappen naar het front te vervoeren: schattingen liepen uiteen van 510.000 tot bijna 1 miljoen manschappen.<ref>Veenendaal, p. 69</ref> De val van [[Port Arthur (China)]] leidde uiteindelijk tot het [[Verdrag van Portsmouth]].

Bij de oorlogsvoorbereidingen van Oostenrijk-Hongarije speelde een rol dat tot in een laat stadium niet duidelijk was of diens troepen nu naar Servië of naar de Russische grens moesten worden gedirigeerd, hetgeen tot grote problemen bij de logistiek van de mobilisatie leidde. Voor het "vastlopen" van de Duitse aanval en het onstaanontstaan van de loopgravenoorlog in België en Noord-Frankrijk wordt verwezen naar andere artikelen.

Voor vrijwel al het transport over langere afstanden bleven spoorwegen het enige middel van vervoer. In Schotland was de Highland Railway (tussen [[Perth (Schotland)|Perth]] en [[Thurso]]) essentieel voor de bevoorrading van de basis van de Royal Navy in [[Scapa Flow]]. Het zeer intensieve gebruik van spoorwegen leidde regelmatig tot grote ongevallen, die echter, in het geweld van de oorlog, minder aandacht kregen, voorzovervoor zover berichtgeving al niet door de censuur werd tegengehouden. Te noemen is de [[Treinramp bij Quintinshill]] waarbij ruim 200 doden vielen,<ref>Rolt, p. 207-212, en Wolmar, p. 223</ref> alsmede het [[Treinramp bij Saint-Michel-de-Maurienne|ongeval bij Saint-Michel-de-Maurienne]], waarbij de machinist van een verlofgangerstrein met onvoldoedeonvoldoende remcapaciteit door een hoge officier gedwongen werd om toch te vertrekken op een sterk dalend traject.<ref>Veenendaal, p. 127</ref><ref>Wolmar, p. 222</ref>

In de [[Tweede Wereldoorlog]] was de rol van spoorwegen (relatief) kleiner doordat de rol van gemotoriseerd vervoer (vrachtauto's en tanks) was toegenomen. (Overigens was het Duitse leger zeker niet geheel gemotoriseerd: door paarden getrokken wagens (zgn. ''Heeresfeldwagen'') hoorden tot de standaard-uitrustingstandaarduitrusting.)<ref>Zie [[:de:Heeresfeldwagen]]</ref> Bij de Duitse voorbereiding op de oorlog waren spoorwegen onderbedeeld gebleven: het Nazi-regime was geporteerd voor auto's en [[Autobahn (Duitsland)|Autobahnen]]. Bij de inval in Nederland, België en Frankrijk in 1940 speelden spoorwegen daardoor een kleinere rol dan in de Eerste Wereldoorlog op dat front. De Duitse opmars gebeurde in Nederlands Noord-Limburg per spoorlijn toen de [[Maasbrug bij Gennep]] ongeschonden in Duitse handen was gevallen en een [[pantsertrein]] de [[Peel-Raamstelling]] kon doorbreken en zo de Nederlandse stellingen in de rug kon aanvallen.<ref>Bert Roest (red)(1990) De oorlog in Noord-Limburg : terug in de tijd 1940-1990 Bundeling van artikelen in het [[Dagblad voor Noord-Limburg]]</ref> Bij de inval in Rusland in 1941 speelden spoorwegen wel een belangrijke rol bij de bevoorrading. Het verschil tussen het Duitse normaalspoor en het Russische breedspoor leidde wel tot de noodzaak om over grote afstanden<ref>Eind 1942 omvatte dit circa 42.000 kilometer. Veenendaal, p. 142</ref> de Russische spoorlijnen om te bouwen.<ref>Bij de diverse verschuivingen van de frontlijn werden spoorlijnen meermalen, afwisselend door de Duitsers en de Russen, omgebouwd.</ref> Een bijkomend probleem voor de Duitsers was dat de Russische kolen van slechte kwaliteit waren, en dat de Duitse stoomlocomotieven te zwaar waren voor de Russische spoorwegen. Ook bleken Duitse locomotieven niet bestand tegen de extreem koude Russische winters. Het Duitse leger bleef voor zijn transport over langere afstanden<ref>Volgens Wolmar waren spoorwegen te verkiezen boven wegtransport voor afstanden boven 200 mijl (320 km); Wolmar, p. 230</ref> echter in hoge mate op stoom aangewezen: kolen werden in Duitsland zelf gedolven, terwijl het voor benzine in belangrijke mate was aangewezen op het Roemeense [[Ploiești]].

* Tot de komst van spoorwegen was de bevoorrading van legers steeds de "flessehalsflessenhals" die zowel de omvang van legers beperkte, als de afstanden van hun thuisbasis waar legers konden opereren. Reeds op relatief korte afstand van hun vertrekpunt waren legers aangewezen op wat er in hun onmiddellijke omgeving aan voedsel te verkrijgen was, goedschiks of (meestal) kwaadschiks. Dit leidde ertoe dat legers zich, nadat dat gebied was "leeggegeten", weer moesten verplaatsen. Het beperkte ook de duur van campagnes. Zodra een veldtocht tot stilstand kwam, dreigde onmiddellijk een tekort aan voedsel (en uitrusting).

Van een pantsertrein te onderscheiden is het [[spoorwegkanon]]. Het gewicht van zwaar geschut is zodanig dat vervoer over de weg (zonder rupsbanden) vaak niet mogelijk is, terwijl vervoer over rails wel een optie is. Het geschut is op de wagon gemonteerd. Bij lichtere kalibers kan het geschut draaibaar zijn, bij zwaardere kalibers is dit niet mogelijk: de terugslag zou zo groot zijn dat het spoor beschadigd zou worden. (Hier diende dan een apart stuk spoorlijn in een boog te worden aangelegd.) Dit soort geschut is niet op grote schaal toegepast. Een voorbeeld ervan is de Britse [[Breech Loading 18-inch Rail Howitzer]], bijgenaamd "Boche Buster", die pas na het einde van de Eerste Wereldoorlog gereed kwam, en in de Tweede WereloorlogWereldoorlog slechts enkele granaten heeft afgevuurd.