Pashtunwali: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
1 (onbereikbare) link(s) aangepast en 0 gemarkeerd als onbereikbaar) #IABot (v2.0 |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 1:
'''Pashtunwali''', '''Pakhtunwali''' of '''Afghaniat''' is het normensysteem van de [[Pathanen]] (ook wel Pashtun of Pakhtun genoemd) en wordt gerekend tot de zogenaamde [[stam (antropologie)|stammenwetten]]. Het is gericht op de bescherming van de [[Familie (verwanten)|familie]], de stam, de [[natie]] en de [[eer]].
De pashtunwali bevat door zijn hoge ([[Jahiliyya|voor-islamitische]]) ouderdom oude tradities als [[Wraak|vergelding]] (''badal'', letterlijk ruiling) die ook in andere geestelijke en religieuze rechtstelsels uit de [[oudheid]] voorkomen.
De badal kan ook in de letterlijke betekenis van het woord door [[Ruilhandel|ruiling]] (van geld, goederen en huwelijk) bereikt worden. De [[gastvrijheid]] (''melmastya'') geldt echter als de hoogste van alle waarden. Deze is nauw verbonden met de ''nanawati'' ([[Vergeving (algemeen)|vergeving]], het bieden van [[Huisvesting|onderdak]] en onderdeel van het [[asielrecht]]). De nanawati moet aan een ieder verleend worden zodra het woord wordt uitgesproken, zelfs aan de grootste vijand. De badal wordt hierdoor afgezwakt.
Wie geen nanawati biedt, wordt niet als edelman (''ghairatman'') beschouwd en roept schande en schaamte over zich uit.
Regel 9:
Wie goede "sha" betoont, wordt behalve "ghairatman" ook "''nangyalay''" (man van eer) genoemd. De woordcombinatie "''nang''" en "''namus''" speelt daarbij een belangrijke rol. Nang is te beschouwen als de "mannelijke eer", die door "''tura''" is na te streven. Wie "tura" praktiseert (letterlijk [[zwaard (wapen)|zwaard]]), wordt "''turyalay''" genoemd. Hij vervult een dienst voor de gemeenschap, bijvoorbeeld door de verdediging van het vaderland; vandaar het spreekwoord "''Tura ye wokra!''", als men iets belangrijks heeft bereikt.
Het begrip "''namus''" heeft betrekking op de "vrouwelijke eer", en vergt de bescherming van familie en grondgebied, wat ook het [[Moederland|vaderland]] kan betekenen.
De meeste conflicten ontstaan op het gebied, dat aangeduid wordt als "''khaza, zar'' en ''zamaka''", ofwel, vrouw, goud en aarde. Om conflicten op te lossen wordt de "''jirga''" ([[vergadering]]) bijeengeroepen, op nationaal niveau is dat de "[[Loya jirga|Loya Jirga]]" (letterlijk: grote vergadering, een vergadering van stamoudsten en tegenwoordig ook [[Politiek leider|politieke leiders]]). De strijdende partijen (''gond'') worden door de "jirga" verzoend (ook een politieke partij wordt "gond" genoemd). Zo nodig worden de besluiten van de jirga voltrokken door de "''zalwekhti''" (40-tal bestuurders).
Om eventueel groeperingen uit elkaar te houden, wordt over een grenslijn onderhandeld, die wordt gemerkt met "''tiga''" of "''kana''" (letterlijk "steen"). Geen van de partijen mag deze grens nog schenden, de besluiten van de ''jirga'' zijn namelijk bindend. De uitdrukking "''da kano karkha''" (een met een steen getrokken streep) betekent dan ook zoveel als "algemeen verbindend".
Regel 21:
|Nanawati || vergeving
|-
|Badraga || [[lijfwacht]]
|-
|Schariki, Berabari || gelijkheid
Regel 33:
|Meschrano Jarga || raad van oudsten
|-
|Zar || [[eigendomsrecht]]
|-
|Pana || asielrecht
|-
|Wolesi Jirga || [[rechterlijke macht]]
|-
|Zalwekhti || [[uitvoerende macht]]
|-
|Gond || partijenwet
Regel 45:
|Láshkar || leger
|-
|Kana (Tiga) || [[Grens|grenslijn]]
|-
|Tura || verdienste, prestatie
Regel 70:
* Badragga: Badragga heeft betrekking op een escorte van leden van een stam. Een aanval op een "badragga" kan een stammenvete tot gevolg hebben.
* Hamsaya (buurman): Hamsaya duidt een groep aan, die zich toevertrouwd aan de bescherming van een sterkere groep. Elke aanval op de "hamsaya" wordt opgevat als een aanval op diens beschermer.
* Qulang (huur of pacht): Qalang wordt geheven door de grondbezitter van zijn [[Pachter|pachters]]. In deze context komt dat vooral voor bij de Yusufzai, maar het kan bij andere stammen weer een andere betekenis hebben.
* Malatar: Malatar duidt op de leden van een groep die aan een gevecht deelnemen als plaatsvervangers voor hun leider of samen met hem.
* Mu'ajib; Mu'ajib slaat op de jaarlijkse of halfjaarlijkse vaste uitbetaling van een bedrag aan stammen of onderstammen door de politieke macht.
Regel 79:
* Sware: een vorm van boetedoening voor moord, echtbreuk of ontvoering. Een vrouw uit de <!--Sippe--> familie van de dader wordt aan een man uit de familie van de benadeelde tot vrouw gegeven (op besluit van de jirga).
De pashtunwali is een bundel wetten en gedragsregels, een [[codex]] uit de tijd dat moderne [[rechtspraak]] niet bestond. De pashtunwali gaf een ordening en bood de Pathanen een veilig bestaan. Een deel van deze codex zou, in combinatie met moderne rechtsnormen, een toekomstig [[Afghanistan|Afghaans]] rechtssysteem kunnen vormen, dat gemakkelijker door de Afghaanse samenleving geaccepteerd zou kunnen worden.
Veel elementen van de pashtunwali, bijvoorbeeld de jirgas (Loya Jirga, Wolesi Jirga) werden overgenomen door de Afghaanse staat en toen de Amerikanen na 11 september 2001 een nieuwe structuur voor Afghanistan zochten, was het de [[Loya jirga]] die de regering van [[Hamid Karzai|Karzai]] haar legitimiteit gaf.
| |||