|
'''Karel Kryl''' ([[Kroměříž]], [[12 april]] [[1944]] — [[Munchen]], [[3 maart]] [[1994]])
{{Infobox persoon
| naam = Tomáš Baťa
| afbeelding = Tomas Bata.jpg
| onderschrift =
| volledigenaam = Tomáš Baťa
| geboortedatum = <BR />[[3 april]] [[1876]]
| geboorteplaats = [[Zlín (stad)|Zlín]]<BR />{{ATHU}}
| sterfdatum = <BR />[[12 juli]] [[1932]]
| sterfplaats = [[Otrokovice]]<BR />{{CSHH-1920}}
| doodsoorzaak = [[Luchtvaartongeval|Vliegtuigongeluk]]
| nationaliteit = {{CZ-VLAG}} [[Tsjechisch]]
| beroep = Ondernemer
| bekendvan = Medeoprichten [[Bata (bedrijf)|Baťa]]
| tijdvak1 =
| functie1 =
| tijdvak2 =
| functie2 =
| tijdvak3 =
| functie3 =
| tijdvak4 =
| functie4 =
| partners = Marie Menčíková (1893-1954)<ref>{{nl}} [https://www.myheritage.nl/names/marie_men%C4%8D%C3%ADkov%C3%A1# Marie Baťová (geboren Menčíková), 1893 - 1954] ''myheritage.nl''; geraadpleegd: 23-04-2021</ref>
| kinderen = [[Tomáš Jan Baťa]]
| religie =
| politiek =
| zieook =
| website =
| handtekening =
| portaal =
}}
'''Tomáš Baťa''' {{IPA|ˈtomaːʃ ˈbɑtjɑ}} ([[Zlín (stad)|Zlín]], [[3 april]] [[1876]] — [[Otrokovice]], [[12 juli]] [[1932]])<ref name="FB">{{cs}} [http://tomasbata.org/zivotopis/ Informační centrum Baťa - Tomáš Baťa - Firma baťa - Životopis - Baťa v datech] ''tomasbata.org''; geraadpleegd: 23-04-2021</ref> was een [[Tsjechië|Tsjechisch]] [[fabrikant]], [[Ondernemer|zakenman]], [[burgemeester]], en medeoprichter van de [[multinationale onderneming]] [[Bata (bedrijf)|Baťa]], die is gespecialiseerd in de productie van [[schoen]]en. Baťa is vooral bekend geworden omdat hij een [[pionier]] was in de [[automatisering]] van het [[Productieproces|schoenenproductieproces]] en zijn [[Sociaal|sociale]] [[personeelsbeleid]].
== Biografie ==
=== Het gezin ===
Baťa werd geboren als het derde en jongste kind uit het tweede huwelijk van zijn vader, schoenmaker en koopman, Antonín Baťa Sr. (1844-1905) met Anna Baťová-Minaříková (1839-1884). Hij had één oudere zuster Anna Baťova (1872-1936) en één oudere broer Antonín Tomáš Baťa Jr (1874-1908).<ref>{{cs}} [https://www.mza.cz/actapublica/matrika/detail/3967?image=216000010-000253-003371-000000-004158-000000-FM-B09737-01610.jp2 Acta publica - Matriky uložené v Moravském zemském archivu v Brně - Anna Baťova (19-05-1872-25-07-1936)]</ref><ref>{{cs}} [https://www.mza.cz/actapublica/matrika/detail/3967?image=216000010-000253-003371-000000-004158-000000-FM-B09737-01810.jp2 Acta publica - Matriky uložené v Moravském zemském archivu v Brně - Antonín Baťa (07-06-1874-8-06-1908)]</ref> Baťa's moeder, Anna, was voor haar huwelijk met Antonín Baťa, de weduwe van František Bartoš. Na zijn overlijden erfde zij diens grote schoenmakerswerkplaats die tot beschikking kwam van senior toen zij op 14 september 1869 met hem in het huwelijk trad. Hierdoor kon hij zijn werkzaamheden als schoenmaker uitbreiden.<ref name="EMUH">{{cs}} [https://encyklopedie.mesto-uh.cz/home-muh/?acc=profil_osobnosti&load=797 Encyklopedie - Města Uherské Hradiště - Antonín Baťa - 13-08-1844-05-09-1905] ''encyklopedie.mesto.uh.cz'' door: CoJ 25-04-2017; geraadpleegd: 24-04-2021</ref>
=== Jeugd ===
Op 3 april 1876 werd Baťa geboren in Zlín, [[Tsjechië]], wat toentertijd een klein dorp was in het [[Oostenrijk-Hongarije|Oostenrijks-Hongaarse Rijk]]. Reeds op 6-jarige leeftijd maakte Baťa schoenen voor poppen. Baťa's moeder stierf op 22 oktober 1884 toen hij pas acht jaar oud was.<ref>{{en}} [https://billiongraves.com/grave/Anna-Mina%C5%99%C3%ADkov%C3%A1-Ba%C5%A5ov%C3%A1/17035395 Billion Graves - Anna Baťová (Minaříková); 3 Aug 1839 - 22 Oct 1884] ''billiongraves.com''; geraadpleegd: 24-04-2021</ref> In 1887 verhuisde het gezin naar het toentertijd economisch welvarendere [[Uherské Hradiště]]. Vader Antonín hertrouwde aldaar twee jaar later op 22 november 1886 met Ludmila Hrušťáková (1857-1939). Samen kregen zij vijf kinderen; te weten: Jindřich Tomáš Baťa; Leopold Baťa (1887-1920); Marie Baťová (1893-1981); Bohuslav Vaclav Baťa (1895-onb.); en Jan Karel Antonín Baťa (1898-1965).<ref name="EMUH"/> Baťa werkt voor het bedrijf van zijn vader, onder andere als schoenmaker. In 1891 op 15-jarige leeftijd vertrekt Baťa naar [[Wenen]] om daar zijn vaardigheden te verbeteren. Hij sprak echter geen tot heel matig [[Duits]] en zijn pogingen tot het verkopen van schoenen vielen tegen, waarop hij alweer snel huiswaarts keerde.
=== Oprichting Baťa ===
In 1894 keerde Tomáš samen met zijn zuster Anna en zijn broer Antonín terug naar Zlín en samen begonnen zij daar een schoenwerkplaats. De vergunning werd afgegeven op 21 september 1894 en staat op naam van Antonín Baťa. In 1895 gaan de zaken slecht en Antonín werd opgeroepen om zijn dienstplicht te vervullen in het keizerlijke leger. Het bedrijf, met 50 werknemers, werd gerund door Tomáš en hij wist een faillissement af te wenden. In 1897 gingen de zaken weer goed, de ''Baťovka'' (een lichte canvas schoen met een leren neus) die in een geautomatiseerd proces kon worden geproduceerd, was een groot succes.<ref name="NV">{{cs}} [https://www.novinky.cz/zena/styl/clanek/cvicky-boty-boticky-velkeho-sevce-tomase-bati-156093 Novinky.cz - Cvičky, boty, botičky velkého ševce Tomáše Bati] ''novinky.cz'' door: Lenka Bobíková 06-06-2012; geraadpleegd: 24-04-2021</ref> In 1898 trad Anna Baťová in het huwelijk met de Jindřich Schiebel.<ref>{{cs}} [https://batastory.net/cs/milniky/anna-batova-schiebelova Anna Baťová - Schiebelová] ''batastory.net''; geraadpleegd: 23-04-2021</ref><ref>{{en}} [http://www.zboray.com/famegraves/graves/Zlin/index.htm Zlín - Forrest Cemetery] ''zboray.com''; geraadpleegd: 24-04-2021</ref>
=== Huwelijk ===
Op 16 april 1912 stapt Baťa in het huwelijk met Marie Menčíková, dochter van historicus Ferdinand Menčík en zuster van Alexander Menčík, gouveneur van de [[okres]] [[Okres Prostějov|Prostějov]].<ref>{{en}} [https://billiongraves.com/grave/Marie-Men%C4%8D%C3%ADkov%C3%A1-Ba%C5%A5ov%C3%A1/19113852 Billion Graves - Marie Baťová (Menčíková); 22 Apr 1893 - 27 Feb 1954] ''billiongraves.com''; geraadpleegd: 24-04-2021</ref><ref>{{de}} [https://core.ac.uk/download/pdf/11598654.pdf PDF-bestand: Universität Wien - Diplomarbeit - Studierichting: Slawistik Tschechisch - Titel: "Ferdinand Menčík un sein Wirken in Wien" - Door: Florian Ellinger, Magister der Philosophie; Wenen, 2012] ''core.ac.uk''; geraadpleegd: 24-04-2021</ref> Ze was hoogopgeleid, sprak meerdere talen en steunde Baťa in zijn werk als industrieel, door ook te werken binnen het bedrijf.<ref name="BD">{{cs}} [https://batadokument.osoba.cz/rubriky/charakteristika-dvd/zivotopis-t-bati Tomáš I. Dokumentární film - O ševci, který dobyl svět] ''batadokument.osoba.cz''; geraadpleegd: 24-04-2021</ref>
=== Overlijden ===
Op 12 juli 1932 [[Vliegramp|crasht]] Baťa's vliegtuig in [[Otrokovice]] ten gevolge van slecht weer. Baťa had zijn piloot, de 39-jarige Jindřich Brouček (1893-1932), ondanks slecht weer ertoe bewogen toch te gaan vliegen want hij wilde een nieuwe fabriek in aanbouw, in [[Zwitserland]], bezoeken.<ref name="bata">{{de}} [https://nl.bata.eu/page/history Bata - Geschichte] ''bata.eu''; geraadpleegd: 25-04-2021</ref> Kort nadat het vliegtuig was opgestegen stortte het neer. Jindřich Brouček en Baťa zijn op slag dood. Tomáš Baťa is 56 jaar oud geworden.<ref name="BD"/>
=== Nasleep ===
Na het dodelijk ongeval wordt het bedrijf Baťa verder geleid door Baťa's halfbroer Jan Antonín Baťa (1898-1965) tot kort voor de [[Tweede Wereldoorlog]] waarna Baťa's zoon Tomáš Jan Baťa het overneemt.<ref>{{cs}} [https://encyklopedie.mesto-uh.cz/home-muh/?acc=profil_osobnosti&load=799 Encyklopedie - Města Uherské Hradiště - Ludmila Baťová-Kovaříková (1857-1939)] ''encyklopedie.mesto-uh.cz'' door: CoJ 02-09-2017; geraadpleegd: 23-04-2021</ref><ref name="BD"/>
== Het succes van Baťa, zijn personeel, en Zlín ==
=== Het personeel van Baťa ===
Baťa beschouwde zichzelf een [[Socialisme|socialist]], hij betaalde zijn personeel gemiddeld meer dan andere industriëlen en liet hun ook delen in de winst. Hij geloofde dat wanneer zijn personeel zich goed voelde en meeprofiteerde van de welvaart, dat dit ook goed zou zijn voor zijn bedrijf. Baťa noemde zijn personeel: ''collega's''. Een bekend voorbeeld van zijn beleid was dat hij in 1917 zijn personeel de kans bood een kilo vlees van hem te kopen voor 6 [[Oostenrijkse kroon|kronen]], terwijl de normale prijs per kilo 30 kronen was. Tevens is Baťa bekend van zijn ''Baťadorpen'', zoals het [[Batadorp|Baťadorp]] te [[Best]] in Nederland, waarmee hij sinds 1912 gekwalificeerd personeel voorzag van goedkope woonruimte nabij zijn fabrieken en hierbij ook een beroep deed op hun [[Trouw (ethiek)|loyaliteit]]. In 17 landen zijn Baťadorpen terug te vinden. Maar tevens dwong hij zijn personeel tot een gezonde levensstijl, Baťa verbood hen te [[roken (tabak)|roken]] en [[Alcoholische drank|alcohol]] te drinken. Personeel wat zittend werk verrichtte werd geadviseerd vooral [[fruit]] en [[groente]]n te eten, alle anderen aten óók [[vlees]].<ref name="FB"/>
=== Baťa ===
In 1897 begint hij met het produceren van de ''Baťovka'', de eerste fabrieksschoen die kon worden geproduceerd in een [[Automatisering|geautomatiseerd]] [[productieproces]].<ref name="bata"/> In 1904 kocht hij een stoommachine om de schoenproductie te vergroten. Een grote productie van een goedkope maar kwalitatief degelijke schoen was zijn doel. Om meer te leren over de industrialisatie werkte hij in 1905 enige tijd als arbeider in een schoenenfabriek in de [[Verenigde Staten]], tevens bezocht hij fabrieken in [[Engeland]] en [[Pruisen]]; het latere [[Duitsland]]. Na het overlijden van zijn broer Antonín Baťa op 8 juni 1908 ten gevolge van [[tuberculose]], leidde hij alleen het bedrijf, volgens zijn eigen filosofie. Baťa wilde zijn bedrijf verder moderniseren en zich gaan toeleggen op machineproductie. In 1910 schafte hij de lunchpauzes thuis af en liet zijn personeel lunchen in een kantine in de fabriek. In 1927 introduceerde hij de lopende band in zijn fabriek, toentertijd een noviteit in de schoenenindustrie, hierdoor steeg de productiegraad 75%.<ref name="bata"/>
=== Zlín ===
In 1923 wordt Baťa verkozen tot [[burgemeester]] van de stad [[Zlín]]. Tussen 1926 en 1927 presenteerde hij, in zijn hoedanigheid als burgemeester van Zlín, samen met de Tsjechische [[architect]] František Lydie Gahura, de plannen om Zlín om te vormen tot een [[tuinstad]] om zo een prettigere woonomgeving te creëren voor zijn personeel en de bevolking van Zlín.<ref name="FB"/> De stad Zlín floreerde door de activiteiten van Baťa, onder andere door: het openen van twee scholen in 1925, één voor jongens en één voor meisjes; het openen van een bibliotheek in het kasteel van Zlín dat hij had gekocht in 1929. De jongens kregen vakken als [[techniek]], [[wiskunde]], '[[Schoenmaker (beroep)|schoenmaken]]' aangeboden, evenals de vakken: [[Gesprek|conversatie]], sociaal [[gedrag]] en het dragen van [[hoge hoed]]en. Baťa redeneerde dat de laatste vakken belangrijk waren om jezelf goed staande te houden in zakelijke contacten.<ref name="NV"/>
== Trivia ==
* Parallel aan de [[Morava (Tsjechië)|Moravarivier]], in zuidoost Tsjechië, ten westen van de plaatsjes [[Veselí nad Moravou]] en [[Vnorovy]], stroomt het Baťakanaal ([[Tsjechisch]]: ''Baťův kanál''). Het is gegraven tussen 1934 en 1938 en ter ere van Baťa naar hem vernoemd.<ref>{{nl}} [https://ceskysight.nl/bata-schoenmaker-naar-stedenbouwer/ CeskySight - Tomas Bata, van schoenmaker naar stedenbouwer : Industriële revolutie in Tsjechië] ''ceskysight.nl'' door: Jellie van der Veen-Banga; geraadpleegd: 25-04-2021</ref>
== links ==
* {{en}} [http://en.tomasbata.org/ Bata information centre] Website over Tomáš Baťa en het bedrijf Baťa.
* {{cs}} [https://batadokument.osoba.cz/rubriky/charakteristika-dvd/zivotopis-t-bati Tomáš I. : O ševci, který dobyl svět] Tsjechische documentaire over Baťa.
== Bronnen ==
{{Bibliografische informatie}}
{{DEFAULTSORT:BaťaKryl, TomášKarel}}
| 