Verschil tussen legenden, mythen, sagen en sprookjes: verschil tussen versies

==De legende==▼

[[Bestand:Reggio calabria icona san giorgio martire.jpg|thumb|Legende: [[Joris (heilige)|Sint-Joris en de draak]].]]▼

[[Bestand:Moreau, Europa and the Bull.jpg|thumb|Mythe: [[Europa (mythologie)|Europa en de stier]].]]▼

[[Bestand:Vrouwtje van Stavoren.jpg|thumb|Sage: [[Het Vrouwtje van Stavoren|Het vrouwtje van Stavoren]].]]▼

[[Bestand:Walter Crane22.jpg|thumb|Sprookje: [[Roodkapje]].]]▼

{{Zie hoofdartikel|Legende (volksverhaal)}}▼

Onder ''legende'' verstaat men kortweg een traditioneel christelijk (met name katholiek) volksverhaal, waarin een centrale rol is weggelegd voor een [[heilige (christendom)|heilige]], [[Jezus (historisch-kritisch)|Jezus Christus]], [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]], of een heilig voorwerp.▼

In de volksmond wordt het woord ''legende'' algemeen wel gebruikt voor een oud volksverhaal, maar dit is in feite niet correct.<ref>'Legende', in: ''Canon met de kleine c.''/ T. Meder, R.A. Koman, 2008, pp. 179.</ref><ref>''Verhalen van stad en streek: sagen en legenden in Nederland.''/ W. de Blécourt, R.A. Koman [et al.](red.), 2010, pp. 8.</ref>▼

Hoewel de klassieke (heiligen)legenden samen met de verering van heiligen naar de achtergrond aan het verdwijnen zijn, blijft het woord 'legende' tegenwoordig populair als benaming voor zeer beroemde personen naar wie veel mensen opkijken. Veelal verschijnen er na zijn of haar dood een hele reeks biografieën waarin feit en fictie nog moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn en blijkt de legende een [[rolmodel]] te zijn voor fans. Die biografieën kunnen worden vergeleken met de vroegere [[hagiografie]]ën, ofwel beschrijvingen van heiligenlevens.▼

==De mythe==▼

{{Zie hoofdartikel|mythologie}}▼

Een mythe is een verhaal waarin goden, halfgoden, helden en/of mythische wezens een rol spelen. Daarbij zijn de precieze tijd en plaats niet altijd helder. Aan mythen werd geloof gehecht, en ze kunnen deel uitmaken van religie en rituelen. Ook kunnen ze bestaande, sociale fenomenen 'verklaren' en rechtvaardigen. Mythen maakten dus deel uit van een levend onderdeel uit van een samenleving.▼

In verband met volksverhalen wordt in de volksmond regelmatig over ''mythen'' gesproken, maar dit begrip dient dikwijls vermeden te worden, in ieder geval voor het Nederlandstalige gebied. Voor Nederland is geen mythisch materiaal overgeleverd,<ref name="ReferenceA">''Verhalen van stad en streek'', pp. 9.</ref> buiten enkele archeologische vondsten (zie [[Germaanse mythologie]]). De Germanen moeten weliswaar een mythologie hebben gekend, maar de kennis van die mythologie is voor een groot deel gebaseerd op [[Scandinavië|Scandinavische]] literatuur.▼

Hoewel de verzameling van klassieke mythen zo goed als vastligt, noemt men tegenwoordig ook moderne verhalen ''mythen''. Op deze manier wordt het woord 'mythe' dus op een andere wijze gebruikt.▼

==De sage==▼

{{Zie hoofdartikel|Sage (volksverhaal)}}▼

Een ''sage'' is een traditioneel volksverhaal dat zich afspeelt op een bekende plaats en op een bekend moment in de tijd. De sage is doorgaans een kortere vertelling dan een sprookje, en behandelt een bepaalde vorm van [[bijgeloof|volksgeloof]]. Sagen bevatten veel angstaanjagende, bovennatuurlijke elementen en vertellen bijvoorbeeld over hekserij, toverij, spokerij, weerwolverij, over reuzen, kabouters, nachtmerries (het wezen, niet de droom), Witte Wieven, duivels en dergelijke. Sagen kunnen ook vertellen over moedige en sterke helden, over geduchte rovers, onderaardse gangen, verborgen schatten en bodemloze putten. In principe werden de sagen vroeger als waarheid verteld. Voor vertellers en publiek werden ze ervaren als non-fictie.<ref>''Verhalen van stad en streek'', pp. 8.</ref><ref>'Sage', in: ''Canon met de kleine c'', pp. 181.</ref>▼

In de volksmond worden de termen 'legende' en 'sage' regelmatig (foutief) door elkaar gebruikt. Het komt ook weleens voor dat de begrippen sage en [[saga (literatuur)|saga]] door elkaar gehaald worden. Bij de ''saga'' gaat het in de regel echter om [[Oudnoords]]e en [[IJslands]]e volksverhalen.▼

De opvolger van de traditionele sage is de moderne sage, ofwel de stadssage (Engels: ''urban legend''), dat ook wel het [[broodjeaapverhaal]] wordt genoemd. ''Broodjeaapverhalen'' zijn over het algemeen even kort als sagen en de inhoud is doorgaans spannend en griezelig, al komen grappige broodjeaapverhalen wel voor. Spreekt uit oude, traditionele, sagen bijvoorbeeld de latente angst voor het bovennatuurlijke, zoals duivels, spoken, heksen en witte wieven, in de hedendaagse sagen zijn dat regelmatig aardse angsten voor rampen, bizarre ongelukken, criminaliteit, moderne technologie en sociale pijnlijkheden.<ref name="ReferenceA"/>▼

Het woord 'sage' komt, volgens het etymologisch woordenboek (Van Dale), van het [[Middelnederlands]]e woord 'sage' of 'zage', afgeleid van 'zeggen', 'wat men zegt'.<ref>''Etymologisch woordenboek. De herkomst van onze woorden'', Van Dale, Utrecht/Antwerpen, 1990.</ref>▼

==Het sprookje==▼

{{Zie hoofdartikel|Sprookje}}▼

Een ''sprookje'' is een traditioneel volksverhaal of nog vaker een literair bedenksel,<ref>Bottigheimer 2004, p. 39.</ref> en is in wezen een geëngageerd genre wat oorspronkelijk de nodige satire en sociaal-culturele weerspannigheid bevat.<ref>Zipes 2012, p. 16.</ref> Het sprookje speelt zich af op een onbepaalde plaats in een onbepaalde tijd, en opent daarom vaak met de woorden "Er was eens..." Niet zelden keren we terug naar een onbestemd [[feodalisme|feodaal]] verleden. In het begin van het verhaal wordt de held voor een probleem gesteld dat opgelost moet worden. De held gaat op avontuur uit en zonder dat de held zich daar veel over verwondert wordt hij tegengewerkt door kwade wezens, maar evengoed ook geholpen door goede mensen en dierhelpers. De held slaagt erin, mede dankzij zijn moed, wijsheid, eerlijkheid, goedheid of geluk, om het avontuur tot een goed einde te brengen. Het sprookje eindigt in de regel optimistisch (in tegenstelling tot de sage!). Vandaar dat de slotformule dikwijls luidt: "En ze leefden nog lang en gelukkig". In veel gevallen is de uitkomst dat de held trouwt met de prinses of dat de heldin in het huwelijk treedt met de uitverkoren prins. In andere sprookjes gebeurt het wel dat de held rijkdom vergaart of een grote sociale promotie maakt. Veel sprookjes tonen jonge helden en heldinnen die zich losmaken van hun ouders en aan een zelfstandig leven in de wereld beginnen (uitzondering hierop vormen de kindersprookjes waarin kleine kinderen de hoofdrol spelen, zoals [[Roodkapje]] en [[Hans en Grietje]]). Het sprookje wordt doorgaans verteld als fictie, en verhalen in dit genre verwoorden bepaalde wensdromen.<ref>'Sprookje', in: ''Canon met de kleine c'', pp. 182.</ref>▼

==Overlap==▼

De legende, mythe en sage zijn drie verhaalgenres die in de volksmond dikwijls door elkaar worden gebruikt. Soms bevatten volkse overleveringen nog mythische elementen (zie bijvoorbeeld [[Baltische mythologie]]).▼

Het onderlinge onderscheid tussen legenden, mythen, sagen en sprookjes is vanwege de vele gemeenschappelijke kenmerken soms lastig. Zo wordt het verhaal van [[De Vliegende Hollander (schip)|De Vliegende Hollander]] in het wetenschappelijke verhaalonderzoek gezien als sage, waarin typische kenmerken als (het contract met) de duivel, het bepaalde tijdstip en de bepaalde plek ([[Terneuzen (stad)|Terneuzen]] bijvoorbeeld) naar voren komen. Het verhaal kent echter ook religieuze trekjes (de straf van God voor het varen op paasmorgen), waardoor het soms tot de legenden wordt gerekend of gerekend zou kunnen worden. In de volksmond wordt het verhaal soms weer gezien als sprookje. Vele populair geschreven volksverhaalboeken, die het verhaal als sprookje typeren, maar ook een attractie als die in het sprookjespark De [[Efteling]], zullen hierbij zeker een rol spelen. Om het nog verwarrender te maken: in het Engels spreken we hier van een ''legend'', maar in het Nederlands gaan we uit van het Duitse ''Sage''. En juist in het Duitse wetenschappelijke verhaalonderzoek is de ''sage'' van de Vliegende Hollander opgenomen in het ''Enzyklopädie des Märchens''<ref>'Fliegender Holländer'/ H. Gerndt, in: ''Enzyklopädie des Märchens'', 4, 1299-1306; zie: https://web.archive.org/web/20070210020659/http://wwwuser.gwdg.de/~enzmaer/</ref>, waarbij ''Märchen'' (althans, hier in de titel van de Duitstalige encyclopedie gebruikt) uit het Duits weer vertaald wordt als ''sprookje''.▼

Net als in sagen spelen ook in sprookjes [[bovennatuurlijk]]e wezens zoals [[Heks (persoon)|heksen]], [[tovenaar]]s en [[elf (mythologie)|elfen]] een zeer belangrijke rol. Legenden en sagen zijn dikwijls gebonden aan zowel een bepaalde tijd en plaats als aan een bepaalde persoon, mythen in mindere mate. Sprookjes zijn vaak ook gebonden aan een of hooguit enkele personen, maar niet of nauwelijks aan een duidelijk omschreven tijd of plaats; een sprookje speelt zich af op een onbepaalde plaats (bijvoorbeeld een [[fictie]]f [[Monarchie|koninkrijk]]) en in een niet nader omschreven tijdperk.▼