Gereformeerde Kerken in Nederland: verschil tussen versies

Predikanten voor de Gereformeerde Kerken in Nederland werden opgeleid aan twee 'eigen' [[universiteit]]en: de [[Vrije Universiteit Amsterdam|Vrije Universiteit]] te Amsterdam en de [[Protestantse Theologische Universiteit vestiging Kampen|Theologische Universiteit]] te Kampen. Vanaf 1 mei 2004 zijn de Gereformeerde Kerken in Nederland opgegaan in de [[Protestantse Kerk in Nederland]], die daarmee het grootste protestantse kerkgenootschap in Nederland werd. De fusie bestond uit de drie Samen op Weg-kerken: de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden.

 

[[Bestand:Gereformeerd.svg|thumb|Ontstaan van de verschillende stromingen in Nederland]]

[[Bestand:Ontstaansgeschiedenis van kerken in Nederland.jpg|thumb|Ontstaansgeschiedenis van kerken in Nederland]]

{{Zie ook|Zie ook [[Protestantisme in Nederland]]}}

 

 

 

 

In de Hervormde Kerk werd op subtiele wijze ruimte voor een leervrijheid ingevoerd door aanpassing van de proponentsformule waarmee predikantskandidaten verklaarden de gereformeerde belijdenis als "overeenkomende met Gods Woord" (de Bijbel) te onderschrijven. Zo werd de zinsconstructie aangepast van "''omdat"'' naar "''voorzover"'' die met Gods Woord (de Bijbel) overeenstemmen.

 

De theologie was tijdens de achttiende eeuw sterk beïnvloed geraakt door de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]]. Prof. [[Petrus Hofstede de Groot|Hofstede de Groot]] was een van de voornaamste woordvoerders van de toen toonaangevende 'Groninger theologie'. Hij vond dat de Hervormde Kerk aan de klassiek gereformeerde belijdenisgeschriften (De Drie Formulier van Enigheid) niet langer gebonden was. Fundamentele leerstukken als de 'verzoeningsleer', de 'verkiezingsleer' en de 'leer van de totale verdorvenheid van de mens' werden beschouwd als achterhaald en kregen een andere invulling. De kerk als opvoedingsinstituut deed zijn ingang. De boodschap van de kerk was niet langer 'verzoening door voldoening' maar bleef beperkt tot de moraal.

 

Tegen deze ontwikkelingen kwamen verschillende orthodoxe predikanten en denkers uit hogere maatschappelijke kringen in verzet. In 1810 verscheen de brochure ''Aan de ware Hervormden in de gemeenten van Holland'' door [[Willem Bilderdijk]] waarin hij de Nederlands Hervormde Kerk omschreef als ''"een kerk die geen kerk meer is, maar een ongeordende samenvloeiing van godonterende dwalingen".'' Kort daarop verscheen ''Adres aan alle mijne hervormde geloofsgenoten'' door ds. D. Molenaar, welke zich naar aanleiding van zijn publicatie persoonlijk verantwoorden moest voor koning Willem I. In 1819 verscheen een brochure onder de titel ''Eerezuil der nagedachtenis van de voor tweehonderd jaar te Dordrecht gehouden Nationale Synode, opgericht door Nicolaas Schotsman''. De auteur was ds. Nicolaas Schotsman, en de verschijning van dit boekje leidde tot heftige tegenreacties. Theologen van verlichte zijde noemde het boekje ''een altoos durende schandzuil''. Al spoedig verscheen er evenwel een tweede druk waarin een voorwoord van Willem Bilderdijk was afgedrukt met daarin de regels: ''Ja, Schotsman, staan wij pal. Bij Jezus' Kruis gebogen. Verachten wij den wrok van Heiden en Sofist. Wier wijsheid dwaasheid is en loos verniste logen.'' Bilderdijk was vanwege zijn orthodoxe standpunten en oranjegezindheid gepasseerd voor een hoogleraarschap aan een van de universiteiten in Nederland, maar had een kring van leerlingen om zich heen verzameld die zich bewogen in de kringen van het [[reveil]]. Tot de leerlingen van Bilderdijk behoorde onder andere: [[Guillaume Groen van Prinsterer|Groen van Prinsterer]], Willem en Dirk van Hoogendorp, [[Abraham Capadose]] en [[Isaäc da Costa|Isaac da Costa]].

 

Ondertussen ontstonden er op tal van plaatsen binnen de lagere maatschappelijke klassen godsdienstige gezelschappen, gevormd door mensen die niet meer naar de verlichte predikanten in de Nederlandse Hervormde kerk kwamen luisteren, maar gezamenlijk in huiselijke kring de boeken van de schrijvers van de [[Nadere Reformatie]] lazen, waaronder ''De Redelijke Godsdienst'' van Wilhelmus a Brakel, de ''Keurstoffen'' van Smijtegelt, de ''Eigenschappen des geloofs'' van Alexander Comrie evenals prekenboeken van [[Puriteinen|puriteinse]] schrijvers zoals Samuel Rutherfort, de [[Ralph Erskine|Erskines]], [[Thomas Boston]], en [[John Owen (theoloog)|John Owen]]. Onder deze 'kleine luyden' werd een nieuwe kerk reformatie bewerkstelligd die uitliep op de [[Afscheiding van 1834]].

 

In 1834 werd ds. Hendrik de Cock aangeklaagd door het Provinciale Kerkbestuur van de Nederlands Hervormde Kerk vanwege het boekje: ''Verdediging van de ware gereformeerde leer en van de ware gereformeerden, bestreden en ten toon gesteld door twee zogenaamde gereformeerde leeraars, of de schaapskooi van Christus aangetast door twee wolven en verdedigd door H. de Cock.'' Naar aanleiding van dit boekje werd ds. de Cock geschorst en afgezet voor onbepaalde tijd met behoud van traktement. Toen bleek dat ds. de Cock een aanbevelend voorwoord in een ander boekje ''De evangelische gezangen getoetst en gewogen en te licht bevonden'' had geschreven, leidde dit tot zijn afzetting als predikant. Steun kreeg ds. de Cock van zijn collega ds. H.P. Scholte, waarna spoedig de ''Akte tot Afscheiding of Wederkeering'' werd opgesteld.

 

Op dat moment verbleven er nog vele orthodoxe groeperingen in de Nederlands Hervormde Kerk die de strijd om de handhaving van de gereformeerde belijdenis wilden voortzetten. Velen van hen deelden wel de bezwaren van de afgescheidenen maar veroordeelden de Afscheiding op zichzelf als een 'voorbarige stap'. In 1863 werd ''De vereniging van vrienden der waarheid tot handhaving van de leer en de rechten der gereformeerde kerk'' opgericht. Deze 'Vrienden der Waarheid' hebben de doleantie van 1886 voorbereid, en gingen dan ook vrijwel allen met deze beweging mee.

 

[[Abraham Kuyper|Dr. A. Kuyper]] was de meest drijvende kracht achter de doleantiebeweging. Hij had zich door de bestudering van de werken van [[Calvijn]] bekeerd van de [[Moderne theologie|Moderne Theologie]], waarin hij in Leiden door Prof. J.H. Scholten in onderwezen was.<ref>[https://www.rd.nl/kerk-religie/j-h-scholten-vader-van-de-moderne-theologie-1.628123 J.H. Scholten vader van de moderne theologie].</ref> Daarna voelde hij zich aangetrokken tot de Ethische richting <ref>[https://www.rd.nl/kerk-religie/ethische-theologie-niet-de-leer-maar-de-heer-1.692287 De ethische theologie niet de leer maar de Heer].</ref> Uiteindelijk viel hij echter onvoorwaardelijk voor het 'absoluut gezag van de Heilige Schrift', en werd een pleitbezorger van de [[Orthodox-gereformeerden|gereformeerde orthodoxie]]. Vanaf dat moment begint de strijd van dr. Kuyper om het kerkherstel.

 

Daar zijn mening moest de Nederlands Hervormde Kerk vrijgemaakt worden van de organisatie opgelegd door Koning Willem I in 1816. Hiervoor was noodzakelijk een meerderheid in de kerkelijke besturen, hetgeen hem in Amsterdam ook lukte. Vervolgens richtte Kuyper in 1880 een [[Vrije Universiteit Amsterdam|Vrije Universiteit]] in Amsterdam op.

 

De Gereformeerde Kerken in Nederland telden na de ''Vereniging'' van [[1892]] 700 plaatselijke gemeenten (394 uit de Afscheiding, 306 uit de Doleantie) en 370.000 leden (189.000 uit de Afscheiding, 181.000 uit de Doleantie). De plaatselijke gemeenten kenden een grote mate van zelfstandigheid en leefden zelfs nog lange tijd naast elkaar als A of B kerk. De lokale gereformeerde kerkgemeente was rechtsordelijk gezien een opzichzelfstaande gereformeerde [[kerkgenootschap|kerk]], die zich had verbonden binnen het overkoepelend kerkverband der Gereformeerde Kerken in Nederland. Het ledenaantal zou rond [[1975]] uitgroeien tot bijna 900.000 leden (volgens de kerkelijke statistiek) en ruim 940.000 leden (volgens de [[volkstelling]]) en daalde daarna tot circa 675.000 per begin 2004 toen de Gereformeerde kerken opgingen in de PKN.

 

 

=='''Ontwikkeling gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw'''==

 

 

'''Een nieuwe bloeitijd voor de gereformeerde orthodoxie'''

 

 

'''Compromis omtrent 'doop en de wedergeboorte'.'''

 

 

'''De kwestie Geelkerken'''

De in 1894 vanuit Nederland opgerichte Gereformeerde Kerken in België, die zich in 1979 hebben aangesloten bij de [[Verenigde Protestantse Kerk in België]], maakten als aparte [[classis (religie)|classis]] deel uit van de particuliere synode van [[Noord-Brabant]] en [[Limburg (Nederlandse provincie)|Limburg]] van de Gereformeerde Kerken in Nederland.

 

 

'''Invloed Karl Barth op de theologie'''