|
]]
* Pijpzak (Vlaanderen, Nederland)
*
* [[Sackpfiffe]] (Zwitserland)
* [[Small pipes]] (Engeland)
* [[Torupill]] (Estland)
* [[Tulum (blaasinstrument)|Tulum]] (Pontus, Lazistan, Kaukasus)
* [[Uilleann pipes]] (Ierland)
* [[Zampogna]] (Sicilië)
De bekendste vorm is waarschijnlijk de Schotse (highland) doedelzak, hoewel dit eigenlijk een [[buitenbeentje
]] is. Het is een bijzonder luid instrument dat van oorsprong bedoeld is voor het [[slagveld]], met een beperkte toonomvang van één [[octaaf (muziek)|octaaf]] plus één noot. Bespelers van Schotse doedelzakken dragen vaak Schotse kleding. Er bestaan zelfs orkesten die uit Schotse doedelzakken bestaan, aangevuld met slagwerk. Deze worden pipebands genoemd.
De Ierse doedelzak daarentegen is een minder snerpend kamerinstrument dat geschikt is voor samenspel met fluit, [[viool]], [[banjo]] enz. en dat een [[ambitus|bereik]] heeft van twee octaven inclusief halve [[Toonafstand|toonafstanden]].
==Speeltechniek==
Bijna alle doedelzakken maken gebruik van een of meer [[Bourdon (muziek)|bourdons]]. De speelpijp heeft meestal slechts een beperkte omvang (vaak niet meer dan een octaaf of none) en is vaak slechts in een [[diatonische toonladder]] te spelen. Dit betekent dat in de westerse muziektraditie het instrument na de baroktijd geheel verbannen is naar de [[volksmuziek]], omdat het niet tot modulaties in staat is. Omdat de bourdons altijd een vast akkoord spelen zouden tonen die niet in die toonladder passen ook vals klinken. Onder meer de Franse cornemuse en musette, en met name de Ierse uilleann pipes hebben minder beperkingen en zijn ook chromatisch te bespelen. In de Franse barok treft men muziekstukken aan die ''musette'' heten en deze werden gecomponeerd door [[componist]]en aan het hof van onder anderen [[Lodewijk XIV]] en [[Lodewijk XV|XV]]. In die tijd is de musette, evenals de [[draailier]], bijzonder populair geweest, alvorens de doedelzak weer verviel tot de oude status van bedelinstrument. De Ierse uilleann pipes is echter een rechtstreekse voortzetting van de met de Franse musette in gang gezette vernieuwing van repertoire en instrumentarium.
Een kenmerk van de doedelzak is dat de toonproductie niet (of maar met grote moeite) stopgezet kan worden. Bij de uilleann pipes die zittend gespeeld worden, kan men alle vingergaten afdekken en de pijp op de knie stoppen, maar dit kan zeker niet bij iedere toon. Articulatie bij alle doedelzakken moet daarom met de vingers geschieden door middel van snelle [[Voorslag (muziek)|voorslagen]]. Hierbij wordt de illusie van een onderbreking van de toon opgewekt door snel een vinger boven de actieve vinger even op te lichten of een vinger eronder even aan te tippen. Ook kan de suggestie van [[staccato]] worden bereikt door terug te spelen op een grondtoon die ook door de bourdon wordt voortgebracht, zodat de illusie van een niet-hoorbare toon (dus stilte) ontstaat. Vooral in de Schotse stijlen, zowel serieuze ([[pìobaireachd]]) als lichtere, zijn bijzonder ingewikkelde (en technisch veeleisende) opeenstapelingen van voorslagen in zwang die eigen benamingen hebben gekregen. In de Franse en Ierse stijl is daarentegen ook aandacht voor lyrische elementen. [[Vibrato]] en [[glissando]] bijvoorbeeld worden in de Franse en Ierse stijl zeer veel, en in de Schotse stijl vrijwel niet gebruikt.
== Doedelzak in de kunst ==
<gallery>
Jacob Jordaens - De doedelzakspeler - Le Joueur de cornemuse - Fonds Courtin-Bouché - Koning Boudewijnstichting - Fondation Roi Baudouin.jpg|[[De doedelzakspeler]], schilderij van Jacob Jordaens (17e eeuw)
Hendrik ter Brugghen - De doedelzakspeler.jpg|De doedelzakspeler, schilderij van Hendrick ter Brugghen (1624)
</gallery>
{{Appendix}}
{{Commonscat|Bagpipes}}
[[Categorie:Doedelzak| ]]
[[Categorie:Muziek in Schotland]]
| 