IJ (rivier): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
1 (onbereikbare) link(s) aangepast en 0 gemarkeerd als onbereikbaar) #IABot (v2.0 |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 24:
Het '''IJ''' is een [[rivier]], voorheen een [[zeearm]], in [[Noord-Holland]]. Het eigenlijke IJ of ''Binnen-IJ'' scheidt de [[Amsterdam]]se binnenstad van [[Amsterdam-Noord]], en was oorspronkelijk een uitloper van de [[Zuiderzee]]. De naam IJ is verwant aan het [[West-Fries (dialectgroep)|(West-)Friese]] [[Aa (waternaam)|Ae]], [[Aa (waternaam)|Ee]] of Die. Dit betekent 'water'.
== Geschiedenis ==
Er bestaan meerdere theorieën over het ontstaan van het IJ. Mogelijk is het IJ begonnen als [[kreek (water)|kreek]]je, als gevolg van een duindoorbraak bij [[Castricum]]. Meer waarschijnlijk is het IJ een restant van een noordelijke arm van de [[Rijn]]delta. Tot slot zou het IJ ook ontstaan kunnen zijn vanuit het aangrenzende [[Almere (meer)|Almere]]. Hoe dan ook, ten tijde van de [[Romeinen (volk)|Romeinen]] vormde het Oer-IJ de verbinding tussen het Almere en de [[Utrechtse Vecht]] enerzijds, en de [[Noordzee]] anderzijds. De verbinding met de Noordzee is later verdwenen, terwijl het IJ in de [[Middeleeuwen]] steeds breder werd. Dit hield verband met het ontstaan van de Zuiderzee, zelf weer het gevolg van een aantal [[stormvloed]]en (zoals de [[Allerheiligenvloed (1170)|Allerheiligenvloed]]).
In de Middeleeuwen werden [[IJdijken|dijken]] langs het IJ gelegd: aan de zuidzijde van de [[Amstel (rivier)|Amstel]] in oostelijke richting de [[Sint Antoniesdijk]] (later vervangen door de [[Hoogte Kadijk]]), de [[Zeeburgerdijk]] en de [[Diemerzeedijk]]. In westelijke richting liggen de [[Haarlemmerdijk]] en [[Spaarndammerdijk]]. Aan de noordzijde ligt de [[Noorder IJdijk]]. Aan het eind van de [[Middeleeuwen]] ontstonden hierlangs dijkdorpen, van oost naar west: [[Durgerdam]], [[Schellingwoude]], [[Nieuwendam]] en [[Buiksloot]].
Bij storm kon het water van het IJ zeer onstuiming worden. Op 17 januari [[1629]] viel er een geruchtmakend slachtoffer toen [[Frederik Hendrik van de Palts]], de oudste zoon van [[Frederik V van de Palts]], verdronk op een boottocht van [[Haarlem]] naar [[Amsterdam]]. Zij waren op weg gegaan om de door [[Piet Hein (zeevaarder)|Piet Hein]] op de Spanjaarden buitgemaakte [[Zilvervloot|zilverschat]] in Amsterdam te bezichtigen, maar kwamen terecht in een hevige storm. Het schip verging en er verdronken vier opvarenden. Frederik V overleefde ternauwernood zelf de storm. De scheepsramp vond plaats op de 'Hollesloot' ten zuiden van [[Zaandam]].<ref>[http://www.europeana.eu/portal/nl/record/90402/RP_P_OB_81_178.html De kroonprins van Bohemen verdrinkt op het IJ, 1629]
== Inpoldering en kanaalaanleg ==
Regel 40:
Bij [[Spaarndam]] ligt ten noorden van de Spaarndammerdijk ook nog een [[IJ (Spaarne)|IJ]], dat ook een niet-ingepolderd stuk van de oorspronkelijke zeearm is. In Spaarndam scheidt de Spaarndammerdijk (met de [[Kolksluis Spaarndam|Kolksluis]] en de [[Grote Sluis Spaarndam|Grote Sluis]]) het IJ van het [[Spaarne]].
== Aanplempen van eilanden ==
Vanaf de 17e eeuw werden er eilanden in het IJ [[aanplemping|aangeplempt]] door slib en zand op de bodem te storten net zo lang tot er vaste grond ontstond.
Regel 55:
Het [[Peil|waterpeil]] van het Buiten-IJ wordt samen met het [[IJmeer]] en het [[Markermeer]] op een winterpeil van [[Normaal Amsterdams Peil|NAP]] -0,40 m en een zomerpeil van NAP -0,20 m gehouden door middel van [[spuien]] en [[bemalen]]. Het draagt tevens bij aan de drinkwatervoorziening van meer dan 1 miljoen Nederlanders omdat het in verbinding staat met het Markermeer en deels het [[IJsselmeer]]. Het IJsselmeer vormt het grootste [[Zoet water|zoetwaterbekken]] van Nederland.
== IJ-veren ==
De [[Amsterdamse veren]] verzorgen diensten over het IJ. Sinds 1897 wordt de dienst tussen het [[station Amsterdam Centraal|Centraal Station]] en het Tolhuis in [[Amsterdam-Noord]] verzorgd door de [[Gemeenteveren Amsterdam]] (GV). In de loop van de [[20e eeuw]] kwamen er nog diverse bij, zoals de pont naar de Adelaarsweg en ook diverse kleine personenveren. In 1943 ontstond het [[GVB (Amsterdam)|Gemeentevervoerbedrijf]] door fusie van de [[Gemeentetram Amsterdam|Gemeentetram]] met de Gemeenteveren.
Regel 86:
=== Nieuwe ontwikkelingen ===
Om op den duur alternatieven voor de overvolle ponten te kunnen bieden gaven Burgemeester en Wethouders in januari 2017 aan de voorkeur te geven voor een brug tussen het Java-eiland en de Boorstraat. Een tweede brug tussen het Stenen Hoofd en de Grasweg zou pas op lange termijn aan de orde komen. Voorts wil men het station Sixhaven aan de [[Noord/Zuidlijn]] alsnog afbouwen. Ook wordt er nog een studie verricht naar een mogelijke fiets- en voetgangerstunnel in de buurt van het [[Station Amsterdam Centraal|Centraal Station]]. Maar eerst zal er de kortere termijn geïnvesteerd moeten worden in meer ponten over het IJ.<ref>[http://www.parool.nl/amsterdam/brug-over-het-ij-vanaf-java-eiland~a4446455/ Brug over het IJ vanaf Java-eiland], www.parool.nl; 10 januari 2017</ref><ref>[https://www.parool.nl/amsterdam/dit-zijn-de-6-opties-voor-de-javabrug-over-het-ij~a4594427/ Dit zijn de 6 opties voor de Javabrug over het IJ], www.parool.nl; 19 april 2018</ref><ref>[https://www.amsterdam.nl/bestuur-organisatie/volg-beleid/sprong-over-het-ij/ Amsterdam onderzoekt de sprong over het IJ]
{{Zie hoofdartikel|Brug over het IJ}}
Regel 117:
== Externe links ==
* [http://beeldbank.amsterdam.nl/beeldbank/indeling/grid?q_searchfield=IJ Foto's van het IJ in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam]
* [https://www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/ij-oevers-brug/ Erfgoed van de Week | Het IJ en Amsterdam verbonden
{{Appendix}}
{{Commonscat|IJ}}
| |||