|
[[Bestand:Voormalige synagoge in Devent[[sjabbat|sjabbes]] en alle grote feestdagen met werkverbod volgt in de ochtenddienst na de Thoralezing de [[moesaf]]-dienst en op [[Jom Kipoer]] is er de extra [[Neila-dienst]].
[[Bestand:Voormalige synagoge in Deventer.jpg|thumb|[[Grote Synagoge van Deventer|De Grote Synagoge van Deventer]]]]
[[Bestand:Satmar BM Vayoel Moshe 1.JPG|thumb|''[[Sjachariet]]'' in ''[[beet midrasj]] Vayoel Moshe'' van [[Satmar]] te [[Jeruzalem]]]]
[[Bestand:Belz Purim5766 3.JPG|thumb|'Klein' [[beet midrasj]] in [[Belz (chassidische gemeenschap)|Belzer]] hoofdkantoor tijdens Purim 5766]]
Een '''synagoge''' ([[Grieks]] voor ''huis van samenkomst''; [[Hebreeuws]]: ''Beit Knesset'' of ''Beis Knesses'' - בית כנסת') is in het [[jodendom]] een [[gebedshuis|gebeds- en gemeenschapshuis]], waar [[religieuze bijeenkomst]]en plaatsvinden. Een andere naam voor synagoge, die vooral door [[Asjkenazische Joden]] wordt gebruikt, is ''sjoel'', ook wel geschreven als ''shul'' ([[Jiddisch]], van het [[Duitsland|Duitse]] ''Schule'' dat ''school'' betekent). De synagoge is dan ook niet alleen een plaats voor gebed, maar ook een plaats om te lezen en onderwijzen uit de [[Thora]]. [[Charedisch jodendom|Charedische]] synagoges worden ook als studiezaal en bibliotheek gebruikt. Een synagoge die ook specifiek voor dit doel bestemd is, heet ook wel een [[beet midrasj]]. De [[Sefardische Joden|Portugese joden]] gebruiken de term [[esnoga]], of het in Nederland verbasterde ''snoge''. Sommige [[Liberaal jodendom|liberale joden]] in Noord-Amerika noemen de synagoge ook ''[[tempel]]''.
Niet-orthodoxe synagoges en orthodoxe synagoges in zeer kleine gemeenschappen hebben meestal alleen op zaterdagochtend en soms ook op vrijdagavond diensten. Orthodoxe [[joden]] bidden dan verder thuis; een synagoge en een [[minjan]] zijn niet noodzakelijk om te kunnen bidden, maar wel voor verschillende onderdelen van de dienst, zoals de herhaling van het [[Sjemoné Esré]] of de lezingleze een gewone huiskamer, die synagoge werd genoemd. Deze huiskamers waren echter wel een stuk kleiner en de feesten en offers werden veel minder uitbundig. De nadruk lag nu vooral op het lezen en het leren van de Thora. ▼Belangrijke voorwerpen in de synagoge zijn de thorarollen, de acht- of negenarmige [[Chanoekia]] voor [[Chanoeka]] en met de hoge [[Joodse feestdagen|feestdagen]] ook de [[sjofar]].
==Diensten==
Regulier worden in [[Orthodox jodendom|orthodoxe]] synagogen 22 diensten per week gehouden. De meest bezochte diensten zijn die van de hoge feestdagen [[Jom Kipoer]] en [[Rosj Hasjana]] en daarna die van de andere feestdagen en [[sjabbat]]. Dagelijkse gebedsdiensten zijn [[sjachariet]] (ochtend), [[mincha]] (middag) en [[ma'ariew]] (avond). Op [[sjabbat|sjabbes]] en alle grote feestdagen met werkverbod volgt in de ochtenddienst na de Thoralezing de [[moesaf]]-dienst en op [[Jom Kipoer]] is er de extra [[Neila-dienst]].
▲Niet-orthodoxe synagoges en orthodoxe synagoges in zeer kleine gemeenschappen hebben meestal alleen op zaterdagochtend en soms ook op vrijdagavond diensten. Orthodoxe [[joden]] bidden dan verder thuis; een synagoge en een [[minjan]] zijn niet noodzakelijk om te kunnen bidden, maar wel voor verschillende onderdelen van de dienst, zoals de herhaling van het [[Sjemoné Esré]] of de lezing van de Thora.
In orthodoxe synagogen zitten mannen en vrouwen gescheiden, in de meeste andere wordt de dienst gemengd meegemaakt. De unitaire synagoges van [[Tokio]] en [[Stockholm]], die open staan voor alle richtingen, zijn zo ingericht dat mannen en vrouwen zowel gescheiden als gemengd kunnen zitten.
==Ontstaan==
{{Zie hoofdartikel|Ontstaan van de synagoge}}
In de eerste jaren van het jodendom was er nog geen synagoge; vaak wordt aangenomen dat deze pas is ontstaan tijdens de [[Babylonische ballingschap]] ([[586 v.Chr.|586]]-[[539 v.Chr.|539]] voor de westerse jaartelling), maar deze theorie staat ter discussie.
In 586 v.Chr. werden veel joden die een hoge positie bekleedden verbannen uit [[Jeruzalem]], omdat ze in opstand waren gekomen tegen hun [[Babylonië|Babylonische]] overheersers. Na een tweede opstand werd hun [[Joodse tempel|tempel]], de ''[[Tempel van Salomo]]'' op de [[Tempelberg]] in Jeruzalem verwoest. In Babylonië beschouwden de joden het als onmogelijk om hun eigen identiteit vast te houden als ze niet samenkwamen. Het probleem was alleen dat ze in een onbekende streek waren aangekomen. Ze stonden voor de keus te integreren, te assimileren of te isoleren. De uitspraak ‘En zoekt den vrede der stad, waarhenen Ik u gevankelijk heb doen wegvoeren, en bidt voor haar tot den HEERE; want in haar vrede zult gij vrede hebben’(Jeremia 29:7) geeft aan zij moesten integreren: als je je isoleert heb je geen contact met de stad, maar als je de gebruiken van je omgeving respecteert en je eraan aanpast maar toch je eigen identiteit behoudt, zal het goed gaan met je volk en zal er vrede voor het volk bestaan. De keuze was dan ook integreren met behoud van hun geloof, dat hen verbonden zou houden.
De tempel was altijd de centrale plaats van offerdienst, samenkomst en eredienst. Toen de tempel was verwoest, konden de joden de offerdienst niet meer uitoefenen. De overige rituelen zoals [[Briet mila|besnijdenis]], huwelijk, eredienst en dergelijke werden aanvankelijk in huissamenkomsten beoefend. Voor deze bijeenkomsten gebruikten ze een gewone huiskamer, die synagoge werd genoemd. Deze huiskamers waren echter wel een stuk kleiner en de feesten en offers werden veel minder uitbundig. De nadruk lag nu vooral op het lezen en het leren van de Thora.
Later kwam men bijeen in speciaal hiervoor opgerichte gebouwen. Ook toen na 70 jaar ballingschap ([[Joodse_tempel#Ballingschap|alternatief: na 100 jaar]]) de tweede tempel werd opgericht, bleef men bijeenkomen in de synagoge. De synagoge kan echter geen volledige vervanging van de tempel zijn, omdat de [[sjechina]], de aanwezigheid van [[God (jodendom)|God]], juist in het allerheiligste deel van de tempel zou zijn. Rituelen, zoals offers die in de tempel werden gebracht, zijn daarom in de huidige tijd vervangen door gebeden. Voor het ochtendgebed leest iedere persoon dagelijks (uit het gebedenboek, de [[siddoer]]) gedeeltes uit de Thora en [[Misjna]] over de dagelijkse offerdienst; het [[Sjemoné Esré]] gebed wordt gezien als de vervanging van de offers zelf.
| 