|
[[Bestand:Hessenwagen gevelsteen.jpg|thumb|Hessenwagen op een gevelsteen van een voormalige herberg]]
[[Bestand:Hessenweg.jpg|thumb|Kenmerkende sporen van een hessenweg, met links voormalige herberg ''De lesten stuuver'' bij Bredevoort]]
'''Hessenweg''' is de benaming van meerdere wegen in Nederland en Noord-Duitsland. Deze naam wordt op verschillende manieren verklaard. Traditioneel is de verklaring dat de naam naar kooplieden verwijst die afkomstig waren uit het [[Landgraafschap Hessen-Kassel]] of omgeving. Binnen de [[etymologie]] wordt de naam Hessenweg anders verklaard, het zou een verbastering van ''hers'' zijn, dat paard betekent. Hessenweg is dan Paardenweg. [[Sybrandus Johannes Fockema Andreae (taalkundige)|Fockema Andreae]] echter meent dat de naam verwijst naar het gebruik van de breedsporige hessenkarren en dat er geen verband is met de kooplieden uit Hessen.
'''Hessenweg''' is de benaming van meerdere wegen in Nederland en Noord-Duitsland. De hessenwegen waren [[handel (economie)|handelswegen]] door [[Noord-Duitsland]] en [[Nederland|Oost-Nederland]], vooral richting [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. De naam wordt op verschillende manieren verklaard, zie het kopje [[Hessenweg#Etymologie|Etymologie]].
== Hessenweg als handelsweg ==
Hessenwegen waren [[handel (economie)|handelswegen]] door [[Noord-Duitsland]] en [[Nederland|Oost-Nederland]] richting [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. Er waren verschillende Hessenwegen. Volgens de overlevering hebben de Hessenwegen hun benaming te danken aan Duitse kooplieden uit de buurt van [[Kassel (Duitsland)|Kassel]] in [[Hessen]]. Deze wegen meden de dorpen en steden, omdat de handelaren gebruik maakten van [[hessenwagen]]s die een bredere [[spoorwijdte]] (157 cm157cm, 173 cm173cm - belading: 1800-3000 kg3000kg) hadden dan in de Nederlanden was toegestaan (128 cm128cm - belading tot: 1100 kg1100kg) en daardoor niet pasten in de karren[[KarrenspoorSpoor (afdruk)|karrensporensporen]] van hier gebruikte [[kar]]ren en wagens. Ze volgden daarom routes over de [[woeste grond]]en.
Op veel plaatsen is de aanwezigheid van een hessenwegHessenweg nog terug te vinden in de [[straatnaam]] 'Hessenweg'. Hessenwagens trokken diepe wielsporen door de heide. Deze sporen waren op sommige plaatsen honderden meters breed omdat de zware wagens steeds een route namen die nog niet kapotgereden was. Hierdoor zijn de sporen ook nu nog te herkennen op sommige plaatsen in bijvoorbeeld [[heide (vegetatie)|heidevelden]].
De Hessenwegen dateren uit de zeventiende eeuw, maar gedeeltelijk maakten ze gebruik van oudere routes, zoals de [[hanze]]wegen. De meeste hessenwegenHessenwegen liepen van oost naar west, bijvoorbeeld via [[Varsseveld]] en [[Ede (plaats in Nederland)|Ede]], en kwamen uit in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] of [[Amersfoort]]. Daar werden de goederen overgeslagen op schepen richting [[Amsterdam]]. Tussen de verschillende oost-westverbindingen liepen ook dwarsverbindingen. [[Barneveld (dorp)|Barneveld]] was een belangrijk knooppunt binnen het netwerk van Hessenwegen. Er liep ook een Hessenweg via [[Groningen (stad)|Groningen]] en [[Kollum]] naar [[Friesland]].
Omdat de hessenwegenHessenwegen de dorpen en steden meden, waren de koopluiHessen een prooi voor [[struikroverij]] en dergelijke. Ze reisden daarom in [[konvooi]]. Op verschillende plekken langs de Hessenwegen kwamen [[herberg]]en op vaak afgelegen plekken, die dan namen droegen als bijvoorbeeld de [[Woeste Hoeve]]. [[Barneveld (dorp)|Barneveld]] was een belangrijk knooppunt binnen het netwerk van Hessenwegen. Er liep ook een Hessenweg via [[Groningen (stad)|Groningen]] en [[Kollum]] naar [[Friesland]].
== Hessenweg betekent paardenweg ==
== Etymologie ==
* Hessenweg betekent paardenweg. Het woord 'Hessen' in Hessenweg is een verbastering van 'Hers' dat paard betekent. Op de oude kaarten van [[Friesland]] komen de namen ''Horsa'', ''Horsawey'' en ''Hoersewey'' voor. De naam 'Horsa' is een oud woord voor paard, vergelijk het Engelse ''horse''. Het is etymologische verwant aan het Nederlandse ros. Maar ook de naam Hessen in Hessenweg is hiervan afkomstig. Vergelijk de Herseweghe in 1439 bij [[Emden (Nedersaksen)|Emden]].<ref>[http://www.dbnl.org/tekst/_naa002198801_01/_naa002198801_01_0007.php H.T.J. Miedema: Oudfries Horsaw en *Horsawey ‘paardenwed, ruiterpad, trekweg’, nederl. Hessenweg. In ''Naamkunde, mededelingen van het Instituut voor naamkunde te Leuven en van het P.J. Meertensinstituut te amsterdam, afdeling naamkunde'', Jaargang 20, blz. 46-59]</ref> Ook in Duitstalige etymologische bronnen wordt de voorkeur gegeven voor deze naamsverklaring.<ref>zie [[Overleg:Hessenweg|overlegpagina]]</ref> ▼Over de benaming Hessenweg zijn in de loop der jaren verschillende veronderstellingen gedaan:
== Hessenweg genoemd naar hessenwagen ==
▲* Hessenweg betekent paardenweg. Het woord 'Hessen' in Hessenweg is een verbastering van 'Hers' dat paard betekent. Op de oude kaarten van [[Friesland]] komen de namen ''Horsa'', ''Horsawey'' en ''Hoersewey'' voor. De naam 'Horsa' is een oud woord voor paard, vergelijk het Engelse ''horse''. Het is etymologische verwant aan het Nederlandse ros. Maar ook de naam Hessen in Hessenweg is hiervan afkomstig. Vergelijk de Herseweghe in 1439 bij [[Emden (Nedersaksen)|Emden]].<ref>[http://www.dbnl.org/tekst/_naa002198801_01/_naa002198801_01_0007.php H.T.J. Miedema: Oudfries Horsaw en *Horsawey ‘paardenwed, ruiterpad, trekweg’, nederl. Hessenweg. In ''Naamkunde, mededelingen van het Instituut voor naamkunde te Leuven en van het P.J. Meertensinstituut te amsterdam, afdeling naamkunde'', Jaargang 20, blz. 46-59]</ref> Ook in Duitstalige etymologische bronnen wordt de voorkeur gegeven voor deze naamsverklaring.<ref>zie [[Overleg:Hessenweg|overlegpagina]]</ref>
* Hessenweg verwijst naar hessenwagens. S.J. Fockema Andreae wees in 1957 er op dat de naam Hessenweg pas vanaf het einde van 17e eeuw in zwang kwam. De Hessen hadden inderdaad een grote betekenis voor het vrachtvervoer binnen Europa, maar toch verwijst de naam daar niet naar. Eerder gaat het om een weg voor zogenaamde hessenkarren die een breed spoor hadden. De Hessenwegen waren geschikt voor deze karren. Later is men de naam foutief gaan verbinden met voerlieden uit Hessen. De verklaring dat de naam Hessenweg een verbastering zou zijn van herseweg en dus eigenlijk paardenweg zou betekenen acht hij onwaarschijnlijk.<ref>S.J. Fockema Andreae: Hessenwegen in Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie der Wetenschappen, afdeling Letterkunde. Nieuwe Reeks, deel 20, nr 11 (1957) blz. 283-301. Voor dit artikel is geput uit de samenvatting van artikel in [http://books.google.nl/books?id=4-Wd1LxsCXwC&pg=PA50&dq=hessenweg&lr=&ei=5jGRUN6FIpi2zAS6soHQCQ&cd=35&redir_esc=y#v=onepage&q=hessenweg&f=false Pierre Hessmann, Namenforschung in ostniederländischen-westphälischen Grenzgebiet.] Amsterdam 1978. blz. 50 {{ISBN|9062033806}}</ref>
== Plaatsen met Hessenwegen ==
| 