Slachtedijk: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
afb |
uitbreiding informatie en toevoegen bronnen |
||
Regel 22:
| onderschrift = Slachtedijk
}}
De
==
De Slachtedijk is samengesteld uit de oudste polderdijken in Westergo, met uitzondering van het dijkvak tussen [[Getswerderzijl]] en de zeedijk, dat van jongere datum is. Het samenvoegen tot één waterkering was bedoeld om het gebied tussen deze binnendijk en de Middelzeedijk van Westergo te beschermen tegen doorbraken in de westelijke en zuidelijke zeedijken van [[Friesland]]. Vermoedelijk waren omstreeks 1300 de verschillende dijkvakken aaneengesmeed tot Slachtedijk.<ref>Hosper p. 16; een andere datering (1500) wordt minder aannemelijk geacht</ref> In de bewaard gebleven archiefstukken komt de naam voor het eerst in 1506 voor.<ref>Rienks p. 236</ref>
== Afwatering ==
Voor de afwatering en de scheepvaart werden er negen [[zijl (toponiem)|zijen]] (sluizen) in de Slachtedijk aangebracht. Het waren Getswerderzijl, [[Kiesterzijl]], Payezijl, Tolsumerzijl, Krommezijl, Hidaarderzijl, Saanlansterzijl, Bozumerzijl en Dillezijl. Deze zijlen waren [[keersluis|keersluizen]]. Ze stonden meestal open en werden alleen gesloten als het water moest worden gekeerd. Dat gebeurde veelal door onder de brug balken in sleuven te laten zakken. Kiesterzijl had tot 1946 sluisdeuren, Getswerderzijl had bij de de sloop in 1982 nog zijn deuren.
Het afsluiten gebeurde alleen als bij stormweer als de zeedijken dreigden te bezwijken. Men reguleerde er ook het binnenwater mee. Als bijvoorbeeld bij aanhoudende westenwind het water in de [[Harlingertrekvaart]] hoog werd opgestuwd richting [[Franeker (stad)|Franeker]] sloot men de deuren van de Kiesterzijl.
<gallery widths="200px" heights="150px">▼
Monument Getswerdersijl.jpg|Het monument bij Getswerderzijl▼
Een tiende zijl bij Tellens werd in de loop van de tijd vervangen door een [[duiker (kunstwerk)|duiker]], die met een schuif kon worden afgesloten. Ook op diverse andere plekken waar geen scheepvaartbelang was, waren duikers voldoende voor de afwatering.<ref>Rienks pp. 272-274</ref>
De Slachtebrêge- Wommels.JPG|Nije Kromme, brug over de [[Provinciale weg 359|N359]] bij Wommels▼
</gallery>▼
== Beheer en onderhoud ==
Het beheer van de Slachtedijk was in handen van een afzonderlijke Contributie ([[waterschap]]), met als betrokken partijen de [[grietenij]]en [[Menaldumadeel]], [[Franekeradeel (voor 1984)|Franekeradeel]], [[Baarderadeel]], [[Hennaarderadeel]], de stad Franeker en de binnen de dijk gelegen dorpen van [[Barradeel]].
Elk dorp in het door de dijk beschermde land kreeg een dijkvak te onderhouden
Het oppertoezicht werd uitgeoefend door het [[Hof van Friesland]] tot 1579 en tijdens de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] door de [[Staten van Friesland]].
== Vruchtgebruik ==
Verspreid over de hele lengte van de Slachtedijk stonden dijkhuizen op de berm. Het waren meestal eenvoudige woningen met een houten schuur. De eigenaren van de huizen hadden het [[vruchtgebruik]] van een dijkgedeelte bestaande uit het recht op gras. Meestal hielden ze een paar koeien of schapen.<ref>Rienks pp. 253-257</ref>
== Geen slaperdijk meer==
Bij de [[watersnood van 1825]] heeft de dijk voor het laatst effectief als zeewering gefunctioneerd.
Nog in 1967 concludeerde de [[Deltacommissie (1953)|Deltacommissie]] dat het wenselijk was de Slachtedijk binnen de hoofdwaterkering te handhaven als tweede waterkering, ter vergroting van de veiligheid. Maar in 1991 stond in een rapport van [[Rijkswaterstaat]] dat de benodigde kruinhoogte voor deze tweede waterkering over de hele lengte nergens aanwezig was. Het opheffen van de noodkering van de Kiesterzijl in 1995 illustreerde dat de rol van de Slachtedijk als slaperdijk was uitgespeeld.
== Slachtemarathon ==
Tijdens [[Simmer 2000]] is voor het eerst de [[Slachtemarathon]] gehouden, een [[marathon (sport)|marathon]] over de gehele lengte van de dijk, voor hardlopers en wandelaars. Sindsdien wordt de marathon iedere vier jaar gehouden.
== Externe links ==
{{Appendix|2=▼
[https://www.frieslandopdekaart.nl/kaarten/googlemaps/577/ De Slachtedijk]
[[It Fryske Gea]] heeft de Slachtedijk als cultuurhistorisch monument en natuurgebied in beheer.
-----▼
▲{{Appendix|1=Bronnen|2=
* Hosper, Ultsje, e.a. De Slachte (Leeuwarden 2001)
* Rienks, ir K.A. en Walther, ir G.L., Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân (Leeuwarden 1954) pp. 228-278
* Gildemacher, Karel F.,Friese plaatsnamen: alle steden, dorpen en gehuchten (Leeuwarden 2007)
* rapport Rijkswaterstaat d.d. 25 juni 1991: Konsekwenties opheffen Slachtedijk als 2e waterkering
▲----------
{{References}}
}}
▲<gallery widths="200px" heights="150px">
▲Monument Getswerdersijl.jpg|Het monument bij Getswerderzijl
▲De Slachtebrêge- Wommels.JPG|Nije Kromme, brug over de [[Provinciale weg 359|N359]] bij Wommels
▲</gallery>
{{Navigatie gebieden van It Fryske Gea}}
{{Coor title dms|53|8|5.78|N|5|33|0.88|E|scale:12500_region:NL}}
| |||