Verenigde Staten: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
oké, jij je zin - gezeur...
versie van ErikvanB van 29 mrt 2019 16:00 (53504159) teruggeplaatst
Regel 8:
| locatiekaart = United States (orthographic projection).svg
| talen = [[Engels]] ([[de facto]])
| hoofdstad = [[Washington D.C.|Washington]]
| regeringsvorm = [[Constitutionele republiek]] met een [[Presidentieel systeem|presidentieel stelsel]]
| staatsvorm = [[Federalisme|Federatie]]
Regel 31:
De '''Verenigde Staten''', officieel de '''Verenigde Staten van Amerika''', afgekort '''VS''' ([[Engels]]: ''United States of America'', afgekort ''USA'', ''US of A'' of ''US''), vaak ([[metonymie|totum pro parte]]) '''Amerika''' (''America'') genoemd, zijn een [[federalisme|federatie]] van [[Staten van de Verenigde Staten|50 staten]] en het [[Washington D.C.|District of Columbia]], grotendeels in [[Noord-Amerika]] gelegen. De Verenigde Staten zijn met meer dan 325 miljoen inwoners het op twee na grootste land ter wereld in bevolking, na de [[Volksrepubliek China]] en [[India]]. Tevens is het het op twee na grootste land in oppervlakte, na [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]] en [[Canada (hoofdbetekenis)|Canada]].<ref group="noot">De Volksrepubliek China wordt soms ook gezien als groter dan de Verenigde Staten. Dit is echter onderwerp van debat: inclusief de gebieden van Macau en Hongkong zijn de Verenigde Staten naar oppervlak groter. De regering van de Volksrepubliek rekent echter ook de gebieden van de Republiek China ([[Taiwan]]) tot haar grondgebied ("[[Groot China]]"), waardoor zij boven de VS uitkomt. Daarnaast wordt de wijze waarop de VS hun oppervlakte berekenen betwist: de VS is het enige land, voor zover bekend, dat zijn kustwateren en zijn deel van de wateroppervlaktes van de grote meren meeneemt in zijn oppervlaktetellingen. Het [[CIA World Factbook]] gaf op 20 april [[2006]] [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html de VS als derde land naar grootte weer]. Ook de [http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf Verenigde Naties] beschouwen de VS als relatief iets groter dan China.</ref>
 
De VS wordt in het noorden begrensd door [[Canada]] en in het zuiden door [[Mexico (land)|Mexico]]. De [[Westkust van de Verenigde Staten|westkust]] wordt gevormd door de [[Grote Oceaan|Grote of Stille Oceaan]] terwijl de [[Atlantische Oceaan]] ten oosten en de [[Golf van Mexico]] ten zuiden van het land liggen. De zeegrens met [[Rusland]] loopt tussen de [[Diomedeseilanden]]: Groot-Diomede (in [[Rusland]]) en Klein-Diomede (in [[Alaska]]). De twee eilanden liggen maar enkele kilometers van elkaar verwijderd. Alaska heeft zijn noordgrens aan de [[Noordelijke IJszee]]. Verschillende [[Eilandgebied (Verenigde Staten)|eilanden en eilandgebieden]] in de [[Caraïbische Zee]] en de [[Grote Oceaan]], waaronder [[Puerto Rico]] en [[Guam]], behoren eveneens tot de VS. [[Washington D.C.|Washington]] is de hoofdstad en het politieke centrum, [[New York (stad)|New York City]] is de grootste stad en het economisch centrum.
 
De [[oudste bewoners van Amerika|eerste menselijke bewoners van Amerika]] staken naar alle waarschijnlijkheid tussen 20.000 en 10.000 v.Chr. de [[Beringstraat]] vanuit [[Siberië]] over. De [[Europese kolonisatie van Amerika]] had tot gevolg dat de oorspronkelijke [[Indiaanse]] bevolking vanaf de [[16e eeuw]] in rap tempo werd [[Amerikaans-indiaanse oorlogen|verdreven en vermoord]]. De huidige Verenigde Staten vonden hun oorsprong in de [[Dertien koloniën|dertien Britse koloniën]] aan de Oostkust. De [[Amerikaanse Revolutie]], de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog]] en de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring|Onafhankelijkheidsverklaring]] in [[1776]] plaveiden de weg naar onafhankelijkheid. De [[19e eeuw]] werd getekend door de [[Geschiedenis van de Verenigde Staten (1789-1849)|snelle uitbreiding]] naar het zuiden en westen en door de [[Amerikaanse Burgeroorlog]] (1861-1865), die eindigde in de [[abolitionisme (slavernij)|afschaffing]] van [[slavernij]]. Door [[Geschiedenis van de Verenigde Staten (1865-1918)|industrialisering en verdere expansie]] groeide de VS in de [[20e eeuw]] uit tot een [[wereldmacht]], met hoofdrollen in de [[Eerste Wereldoorlog|Eerste]] en [[Tweede Wereldoorlog]] en de [[Koude Oorlog]]. Vanwege deze dominante rol van de VS, die eens te meer werd verstevigd na de [[val van het communisme|val van de Sovjet-Unie]] in 1991, wordt soms wel gesproken van de ''[[Pax Americana]]''.
Regel 67:
=== Steden ===
{{Zie ook|Zie [[lijst van steden in de Verenigde Staten naar inwonertal]] voor een overzicht van de 100 grootste steden}}
De zes grootste steden van de Verenigde Staten zijn achtereenvolgens [[New York (stad)|New York City]], [[Los Angeles]], [[Chicago]], [[Houston]], [[Phoenix (Arizona)|Phoenix]] en [[Philadelphia (Pennsylvania)|Philadelphia]]. Al deze steden hebben meer dan anderhalf miljoen inwoners.
 
Een selectie van andere grote steden (alfabetisch): [[Albuquerque (stad)|Albuquerque]], [[Atlanta]], [[Austin (Texas)|Austin]], [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]], [[Boston]], [[Charlotte (North Carolina)|Charlotte]], [[Cincinnati]], [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]], [[Columbus (Ohio)|Columbus]], [[Dallas (Texas)|Dallas]], [[Denver]], [[Detroit (Michigan)|Detroit]], [[El Paso (Texas)|El Paso]], [[Fresno]], [[Honolulu]], [[Indianapolis]], [[Jacksonville (Florida)|Jacksonville]], [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]], [[Long Beach (Californië)|Long Beach]], [[Memphis (Tennessee)|Memphis]], [[Miami]], [[Milwaukee]], [[Minneapolis]], [[Nashville (Tennessee)|Nashville]], [[New Orleans (stad)|New Orleans]], [[Oklahoma City]], [[Pittsburgh]], [[Portland (Oregon)|Portland]], [[Richmond (Virginia)|Richmond]], [[Sacramento (Californië)|Sacramento]], [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]], [[Salt Lake City]], [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[San Diego (Californië)|San Diego]], [[San Francisco]], [[San Jose (Californië)|San José]], [[Seattle]], [[Tampa (Florida)|Tampa]], [[Tucson]], [[Virginia Beach]], [[Washington D.C.|Washington]]
Regel 95:
 
== Bevolking ==
[[Bestand:View of NYC from Empire state building.jpg|{{largethumb}}|[[New York (stad)|New York City]] is de grootste stad van de Verenigde Staten]]
Bij de volkstelling van 2010 had het land 308.745.538 inwoners. In 1776 telden de oorspronkelijke staten amper drie miljoen inwoners, in 1915 al 100 miljoen en in 1968 200 miljoen inwoners.<ref>{{en}}[http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Americas/usac.htm WESP: historical demographical data]</ref>
 
Regel 168:
 
=== Buitenlandse betrekkingen ===
[[Bestand:67º Período de Sesiones de la Asamblea General de Naciones Unidas (8020913157).jpg|{{largethumb}}|Het [[hoofdkwartier van de Verenigde Naties]] bevindt zich in New York City]]
Als gevolg van het militaire, economische en culturele overwicht van de Verenigde Staten in de wereld besteedt de politiek in de VS veel aandacht aan buitenlandse relaties. Na het einde van de [[Koude Oorlog]], in het begin van de jaren 1990, werd de VS meer dan ooit het machtigste land ter wereld,<ref>{{en}}[http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm ''"Lonely Superpower or Unapologetic Hyperpower?"'']</ref> een situatie waarmee het land zelf ook heeft moeten leren omgaan. Aan de ene kant wekt het enorme overwicht wantrouwen, aan de andere kant doen landen die in een noodsituatie zitten ([[Koeweit]], [[Rwanda]], voormalig [[Joegoslavië]]) al snel een beroep op de Verenigde Staten, omdat het de beste middelen voor krachtige interventie waar ook ter wereld heeft.
 
Regel 195:
== Vervoer ==
[[Bestand:787NorthEnd.JPG|{{largethumb}}|De I787, een [[interstate highway]] in de staat New York]]
Om het grote gebied te verbinden beschikken de Verenigde Staten over een groot netwerk van infrastructuur, waarvan het [[Interstate highway|Interstate Highway System]] een belangrijk aspect is. Amerikanen zijn sterk afhankelijk van de auto voor vervoer over korte en middellange afstand. Met enkele uitzonderingen (bijvoorbeeld [[New York (stad)|New York City]] en [[San Francisco]]) is het [[openbaar vervoer]] onvoldoende om een alternatief te bieden. Steden zoals [[Los Angeles]] zijn grotendeels op de auto georiënteerd. Dit verklaart voor een deel de hoge energieconsumptie per hoofd van de bevolking.
 
Voor afstanden langer dan 500&nbsp;km wordt meestal de voorkeur gegeven aan het vliegtuig als vervoermiddel, hoewel [[Amtrak]] een succesvolle snelle passagiersverbinding onderhoudt van [[Boston]], via [[New York (stad)|New York City]] naar [[Washington D.C.|Washington]] (de [[Northeast Corridor]]). Deze treinverbinding kan concurreren met vlieg- en autoverbindingen omdat de trein direct van stadscentrum naar stadscentrum rijdt. De echte langeafstandtreinen van Amtrak, die van bijvoorbeeld Chicago naar de westkust rijden, zijn luxueuze slaaptreinen ('cruiseschepen op wielen') die vooral voor toeristen bedoeld zijn.
 
Er is ook een transcontinentaal spoorwegnet dat voor het vervoeren van vracht wordt gebruikt. Vrachttreinen moeten zo rendabel mogelijk zijn. Ze zijn daartoe vaak kilometers lang en hebben dan meerdere locomotieven verspreid over de trein om de koppelingen niet te breken. Bovendien worden de containers boven elkaar vervoerd (dubbelstack). Doordat de prioriteit gegeven wordt aan het vrachtvervoer, lopen transcontinentale passagierstreinen vaak vertragingen op.
Regel 208:
 
[[Bestand:Louis Armstrong restored.jpg|{{largethumb}}|links|Componist, trompettist en zanger [[Louis Armstrong]] is een van de voornaamste [[jazz]]artiesten]]
De Amerikaanse cultuur heeft een grote invloed gehad op de rest van de wereld, vooral de [[westerse wereld]]. Dit gebeurde niet alleen via televisie en film, maar ook via literatuur en levensstijl. De [[spijkerbroek]], het [[T-shirt]] en het baseballpetje zijn van Amerikaanse oorsprong. [[Popmuziek]] uit de VS wordt gehoord over de hele wereld; deze is grotendeels gebaseerd op muziekvormen als [[Countrymuziek|country-and-western]], [[blues]] en [[jazz]]. Vele grote musici en belangrijke orkesten in de westerse klassieke muziek zijn of waren gevestigd in de VS. Er zijn wereldwijd herkenbare iconen van de Amerikaanse populaire cultuur: [[Walt Disney]], [[John Wayne]], [[Elvis Presley]] en [[Marilyn Monroe]]. Recentere voorbeelden zijn [[Madonna (zangeres)|Madonna]] en [[Michael Jackson]]. [[New York (stad)|New York City]] wordt gezien als een centrum voor opera en instrumentale muziek en heeft het befaamde theaterdistrict [[Broadway theatre|Broadway]], waar onder andere veel [[musical]]s te zien zijn. New York City en San Francisco zijn wereldwijd leiders in grafisch ontwerp en New York City en Los Angeles concurreren met Europese modecentra Londen, Parijs en Milaan in de mode-industrie. Amerikaanse films (hoofdzakelijk opgenomen in [[Hollywood]]) en televisieprogramma's kunnen in grote delen van de wereld worden gezien. Filmindustrieën in andere delen van de wereld spiegelen zich aan Hollywood door een klankverwante naam te nemen: Bollywood in Bombay, Nollywood in Nigeria. Amerikaanse [[fastfood]]restaurants, waarop graag wordt afgegeven, hebben niettemin wereldwijd vaste voet aan de grond gekregen. Hierbij kan opgemerkt worden dat Amerikaanse kapitaalintensieve cultuurproducten als televisie en film het voordeel van een enorme binnenlandse markt hebben vergeleken met die uit andere delen van de wereld. Ze kunnen, als ze in de VS succesvol zijn geweest, dus voor concurrerende prijzen wereldwijd verspreid worden.
 
Deze sterke Amerikaanse invloed in de populaire cultuur wordt soms bekritiseerd als [[cultuurimperialisme]], wat dan vaak afgedaan wordt met de constatering dat het 'gevreten wordt'. Er is inderdaad geen sprake van consumptie onder dwang. Niet alles uit de Amerikaanse cultuur vindt elders ter wereld ingang; Amerikaanse sporten als [[American football]], [[honkbal]] en [[basketbal]] zijn in Europa van zeer marginaal belang; Amerikaanse televisiedominees als [[Robert H. Schuller]] hebben wel wat zendtijd op Europese tv-kanalen, maar hebben weinig invloed en roepen zelfs afkeer op, ook onder Europese christenen.{{Bron?||2010|05|12}} In [[Latijns-Amerika]] doen ze het wat beter.{{Bron?||2010|05|12}} De opkomst van protestantse stromingen in dat deel van de wereld in de afgelopen decennia is in belangrijke mate toe te schrijven aan Noord-Amerikaanse invloed.{{Bron?||2010|05|12}} Typisch Amerikaanse tradities zijn onder meer [[Independence Day (Verenigde Staten)|Independence Day]], [[Thanksgiving Day|Thanksgiving]], [[Black Friday]], [[homecoming (traditie)|homecoming]], de ''[[Prom (feest)|prom]]'' ter afsluiting van het schooljaar en de [[Cheerleading|cheerleaders]] op de schoolsportwedstrijden.
Regel 218:
De meeste vroege Amerikaanse schilderkunst (late 18e eeuw tot de vroege 19e eeuw) bestaat uit historische taferelen en, vooral, uit portretten ([[Joseph Badger]], [[John Brewster]] en anderen). Amerika's eerste bekende schilderschool was de [[Hudson River School]], die werd opgericht in 1820 door [[Thomas Cole]]. [[Historieschilderkunst]] werd in de 19e eeuw minder populair. Enkele belangrijke Amerikaanse schilders zoals [[Mary Cassatt]], [[James McNeill Whistler]] en [[John Singer Sargent]] brachten een groot deel van hun leven in Europa door, waar ze door het Franse [[impressionisme]] werden beïnvloed.
 
Amerikaans [[Realisme (kunststroming)|realisme]] werd de nieuwe richting voor de Amerikaanse beeldende kunstenaars aan het begin van de 20e eeuw (onder meer de kunstschilder [[George Bellows]]). De fotograaf [[Alfred Stieglitz]] (1864-1946) leidde de ''Photo-Secession movement'', die fotografie als opkomende kunstvorm stimuleerde. Stieglitz promootte ook de uit Europa afkomstige [[Kubisme|kubisten]] en [[Abstracte kunst|abstracte schilders]] als [[John Marin]] en [[Marsden Hartley]] in zijn 291 Gallery in New York City. Na de Eerste Wereldoorlog verwierpen vele Amerikaanse kunstenaars de moderne trends en kozen in plaats daarvan voor een meer academische stijl en meer realisme, warbij zij zoals [[Grant Wood]] Amerikaanse stedelijke en landelijke scènes uitbeeldden.
 
De [[Harlem Renaissance]] was in de jaren twintig en dertig een andere belangrijke ontwikkeling in de Amerikaanse kunst, met kunstenaars als [[Romare Bearden]] en [[Jacob Lawrence]]. President Roosevelts [[New Deal (Verenigde Staten)|New Deal]] omvatte ook kunstprogramma's als [[Public Works of Art Project]] met het doel werk te geven aan kunstenaars en openbare gebouwen te versieren met een bij voorkeur nationaal thema. Een van de bekendste kunstenaars uit deze periode was [[Diego Rivera]] met zijn muurschilderingen.