Wikipedia

Aardbei: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
k Wijzigingen door 212.178.132.202 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Magere Hein
Labels: Leeghalen Misbruikfilter: Leeghalen
Regel 1:
{{Taxobox
| type = plant
| naam = Aardbei
| afbeelding = Aardbei_plant.jpg
| afbeeldingtekst =
| rijk = [[Planten|''Plantae'']] (Planten)
| stam = ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| klasse = ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| clade1 = [[Bedektzadigen]]
| clade2 = [['nieuwe' Tweezaadlobbigen]]
| clade4 = [[Fabiden]]
| orde = ''[[Rosales (orde)|Rosales]]''
| familie = ''[[Rosaceae]]'' (Rozenfamilie)
| taxon = [[Geslacht (biologie)|Geslacht]]
| w-naam = ''Fragaria''
| auteur = [[L.]]
| datum = 1753
| afbeeldingII = Fragaria × ananassa flower, aardbei bloem 'Karina'.jpg
}}
 
'''Aardbei''' (''Fragaria'', Latijn > "fragrans" = geurend{{Bron?|Het Etymological dictionary of Latin van Van de Vaan (2008) maakt geen melding van dat fraga en fragrare verwant zijn en wijst ook op een andere Indogermaanse oorsprong. Daarnaast is de afleiding van Fragaria van juist de vorm van het tegenwoordig deelwoord niet duidelijk.|2017|09|16}}) is een geslacht van bloeiende planten uit de [[rozenfamilie]] (''Rosaceae''), vooral bekend om zijn eetbare vruchten. Botanisch gezien is de aardbei een [[schijnvrucht]]. Er zijn meer dan twintig [[soort]]en en van de geteelde aardbei zijn er vele honderden [[ras (plant)|rassen]].
 
== Geschiedenis ==
In de [[bronstijd]] werd de aardbei al door mensen gebruikt, maar pas vanaf de [[14e eeuw]] werden aardbeiplanten vanuit het wild in tuinen aangeplant. In die tijd werden ze vooral gebruikt als sierplant en voor medicinaal gebruik. De vrucht was klein en de planten waren niet erg productief. De aardbei zoals wij die kennen is ongeveer 200 jaar oud. In de 17e en 18e eeuw zijn uit de beide Amerika's de [[octoploïde]] soorten ''Fragaria virginiana'' (Noord-Amerika) en ''Fragaria chiloensis'' (Zuid-Amerika) ingevoerd. In 1766 werd de aardbei voor het eerst uitvoerig beschreven door [[Antoine Nicolas Duchesne]] en gaf hij aan zijn beschreven soort de Latijnse naam ''Fragaria ananassa''. Deze soort had echter ook veel kenmerken van de ingevoerde soorten. De in Europa inheems voorkomende soorten zijn of [[diploïd]] (2n=2x=14) of [[hexaploïde|hexaploïd]] (2n=6x=42), terwijl de geteelde soort [[octoploïde|octoploïd]] (2n=8x=56) is. Daarom wordt aangenomen dat de in Europa geteelde aardbei een hybride is van ''Fragaria virginiana'' en ''Fragaria chiloensis'' en is de goede soortnaam ''Fragaria'' ×''ananassa''. Later zijn ook kruisingen gemaakt met de octoploïde soort ''Fragaria ovalis''. In Californië werden vooral aardbeien geteeld met een zeer harde vrucht, vergelijkbaar met een appel. De in Europa geteelde vruchten waren daarentegen zacht. Kruisingen tussen deze twee typen aardbeirassen hebben de tegenwoordige, stevige [[plantenras|rassen]] opgeleverd, die hierdoor goed verhandeld en over grote afstanden getransporteerd kunnen worden.
 
In Nederland en België komen de [[diploïde]] [[Bosaardbei]] (''Fragaria vesca'') en de zeldzame [[hexaploïde]] [[Grote bosaardbei]] (''Fragaria moschata'') in het wild voor.
 
== Algemeen ==
De [[botanische naam]] ''Fragaria'' komt van het Latijnse woord 'fraga' dat aardbeitje betekent. In de [[symboliek]] staat de aardbei voor kortstondig genot. Op veel oude schilderijen is daarom de aardbei afgebeeld om kortstondig genot te symboliseren. In Nederland komen zowel de cultuur- als de bosaardbei voor. Een andere benaming in de reclame voor de aardbei is 'zomerkoninkje'.
 
[[Bestand:Aardbei_bloembodem_vlezig.jpg|left|thumb|Lengtedoorsnede van de vlezige bloembodem van een aardbei]]
[[Bestand:Pineberries.jpg|thumb|Aardbeienras met witte [[schijnvrucht]]en (en rode [[Vrucht (plant)|vruchten]])]]
[[Bestand:MiezeSchindler.JPG|thumb|Aardbeienras 'Mieze Schindler' heeft [[kruisbestuiving]] nodig om vruchten te vormen.]]
[[Bestand:Aardbei_Karina.jpg|thumb|Aardbeienras 'Karina']]
[[Bestand:Aardbeien.ogv|thumb|De weg van de aardbei van het veld naar de consument in 1938]]
[[Bestand:SADEHodHasharon.jpg|thumb|Teelt onder plastic tunnels in Israël]]
[[Bestand:Aardbei uitlopers Korona.jpg|thumb|Aardbei-uitlopers]]
[[Bestand:Aardbei plant (Fragaria × ananassa).jpg|thumb|Aardbeiplant in het vroege voorjaar]]
[[Bestand:Јагоди во пластеник.jpg|thumb|230px|Teelt onder plastic tunnels in [[Macedonië (land)|Macedonië]]]]
De meeste aardbeienrassen zijn [[zelffertiel]], waardoor geen [[kruisbestuiving]] nodig is. Een goede bestuiving door wind en/of insecten ([[honingbij|bijen]] en [[hommels]]) is echter noodzakelijk voor het verkrijgen van goedgevormde, volledig uitgegroeide vruchten. Bij de doordragende rassen heeft gedurende de gehele zomer bloemaanleg, bloei en vruchtzetting plaats. Bij sommige rassen kan de bloemaanleg in een erg warme zomer meer of minder stagneren. Bij deze rijkbloeiende rassen worden van iedere [[bloeiwijze]] meestal slechts de eerste drie tot vijf vruchten geoogst. Daarna wordt de bloemstengel met hieraan nog onrijpe vruchten verwijderd om de vruchtgrootte op peil te houden. Voor een goede vruchtzetting is een goede bestuiving van belang.
 
Een ras dat [[kruisbestuiving]] met een ander ras nodig heeft is 'Mieze Schindler'.
 
De rijpe rode, oranje-rode of soms ook witte vrucht is de opgezwollen bloembodem met daarbovenop zaadjes ([[dopvrucht]]jes). Het is dus een zogenaamde [[schijnvrucht]].
 
== Consumptie ==
Verse aardbeien hebben een hoog [[vitamine C]]-gehalte: 64 mg per 100 g. Verse aardbeien kunnen - vooral bij kinderen - bij consumptie [[allergie|allergische]] reacties zoals [[netelroos]] uitlokken.
 
Aardbeien worden veel gebruikt voor [[jam (voedingsmiddel)|jam]]. In de industrie wordt hiervoor meestal diepvriespulp uit onder andere Polen gebruikt. Daarnaast wordt de aardbei vanwege zijn sterke [[Smaakstof|aroma]] als [[smaakversterker]] gebruikt in onder andere [[yoghurt]]. Aardbeien bevatten per 100 gram ongeveer 6,5 gram [[Koolhydraat|koolhydraten]].<ref>[http://www.voedingswaardetabel.nl/voedingswaarde/voedingsmiddel/?id=27 Voedingswaarde van aardbeien, vers. Voedingswaardetabel.nl]</ref>
 
== Teelt ==
Aardbeien worden in de volle grond, onder glas en onder plastic geteeld. Er zijn ongeveer 2000 ha vollegrondsaardbeien. Door vervroeging en verlating kunnen in de [[Benelux]] vanaf eind februari tot eind december, dus bijna het hele jaar door, aardbeien geoogst worden. Sommige kwekers proberen deze periode nog verder op te rekken tot jaarrond door onder andere gebruik te maken van verwarming in de winter en koeling in de zomer. Ook de toevoeging van extra [[CO2|CO<sub>2</sub>]] komt de opbrengst ten goede.
 
== Vermeerdering ==
Aardbeien kunnen [[vegetatieve vermeerdering|vegetatief vermeerderd]] worden. De plant vormt [[Stengel#Uitloper|uitlopers (stolonen)]] waaraan weer planten gevormd worden. Gezonde planten kunnen tot 10 [[Uitloper (planten)|uitlopers]] vormen. Voor de normale teelt in de vollegrond worden deze planten eind juli en begin augustus uitgepoot. Het daaropvolgende jaar kan dan van deze planten aardbeien geoogst worden. In de professionele teelt worden de planten na de oogst vernietigd en dan opnieuw gepoot. Het laten staan van de planten om het jaar daarop er weer van te oogsten heeft als nadeel dat de vruchten kleiner worden en door de bossige groei de vruchten sneller aangetast kunnen worden door [[vruchtrot]].
 
== Determinatie ==
Een sleutelrol bij de determinatie speelt het aantal [[chromosoom|chromosomen]]. Er zijn zeven basistypes chromosomen die de soorten allemaal gemeen hebben, maar ze verschillen in [[polyploïdie]]. Sommige soorten zijn diploïde (totaal 14 chromosomen), sommige tetraploïde (totaal 28 chromosomen), sommige hexaploïde (42 chromosomen), sommige octoploïde (56 chromosomen) en sommige decaploïde (70 chromosomen).
 
== Rassen ==
Het meest geteelde ras in Nederland en België is ''Elsanta'' met de dochter ''Sonata''. Enkele rassen zijn ''Korona'', ''Vima Zanta'', ''Lambada'' en ''Elianny''. Het allervroegste ras is ''Karina'', maar dit geeft weinig vruchten.
 
Doordragende rassen zijn onder andere ''Prize'', ''P061103V'', ''Malling Pearl'', ''AVA'', ''Rapella'', ''Evita'', ''Everest'', ''Vima Rina'', ''Selva'', ''Koning Kim'', ''Everglade'' en ''Ostara''.
 
== Ziekten, plagen en beschadigingen ==
Vruchtrot (''[[Grauwe schimmel|Botrytis cinerea]]'') is een van de belangrijkste ziekten. Tijdens de bloei treedt al besmetting op, die pas bij de rijping van de vrucht zichtbaar wordt. Ook bodem[[schimmels]] als verwelkingsziekte (''[[Verticillium albo-atrum]]'', ''[[Verticillium dahliae]]''), roodwortelrot (''[[Phytophthora fragariae]]'' var. ''fragariae'') en stengelbasisrot (''[[Phytophthora cactorum]]'') komen veel voor. De bladeren en ook vruchten kunnen worden aangetast door [[echte meeldauw|meeldauw]] (''[[Sphaerotheca aphani]]''). Ook kan rode-vlekkenziekte (''[[Diplocarpon earlianum]]''), paarsrode vlekken op bladeren en bladstelen en witte-vlekkenziekte (''[[Mycosphaerella fragariae]]'') optreden. De witte-vlekkenziekte veroorzaakt grijswitte tot witte vlekjes omgeven door een paarsrode rand.
 
Daarnaast kunnen kevers schade toebrengen, zoals de aardbeistengelsteker, de aardbeibloesemsteker en de [[Roodpoothalmkruiper|aardbeiloopkever]]. De aardbeistengelstekers steken de bladeren en bloemtrossen van de plant af, zodat deze verwelken. De aardbeiloopkever vreet 's nachts de gele zaadjes uit de dopvruchtjes van de aardbei op. Ook [[muis (dier)|muizen]] eten de gele zaadjes.
Slakken veroorzaken eveneens vaak schade aan de plantjes of de vruchten. In sommige gevallen eten ze zelfs de hele oogst op. Vaak worden (kleinere) aardbeienbedden daarom voorzien van een "muurtje" van kleine, scherpe steentjes of geplette schelpen, dit omdat een slak niet graag over scherpe randjes glijdt.
 
[[Tripsen|Trips]], [[Spint (mijt)|spint]] en [[Bladluizen|luis]] zijn nog drie bedreigingen voor de aardbeiteelt. In de professionele aardbeienteelt gaat men de gewassen beschermen met een geïntegreerde aanpak: een combinatie van biologische bestrijdingsmiddelen en chemische middelen. Men gaat vaak preventief deze plagen aanpakken omdat de reactietijd vaak veel te kort is om effectief een aanval te bestrijden.<ref>Groenten en fruit, aardbeibijlage van 27 november 2014: Geïntegreerde gewasbescherming in aardbeien: een uitdaging</ref>
 
Sinds 2013 waarschuwen teeltbegeleiders voor de [[Suzuki's fruitvlieg]] (''Drosophila suzukii''), die erg schadelijk is voor het zacht fruit. Om deze te bestrijden plaatst men monitoringsvallen. Bij vaststelling dat de vlieg op het kweekbed voorkomt, kan een professionele teler het biologische middel Tracer gebruiken. De werkzame stof [[spinosad]] is een bodembacterie die ook in de natuur voorkomt. Dit middel is ook effectief in de bestrijding van trips, rups en [[koolvlieg]].<ref>V/d grond, kwartaalblad van vollegrondsgroente.net van januari 2015, blz. 24-25: Suzuki bestrijden, auteur Ulko Stoll, geraadpleegd op 15 januari 2015</ref>
 
{|
|<gallery widths=180 heights=180 mode="packed-hover">
Aardbei Lambada vruchtrot Botrytis cinerea.jpg|Vruchtrot
Rode-vlekkenziekte (Diplocarpon earlianum).jpg|Rode-vlekkenziekte
Mycosphaerella fragariae.jpg|Witte-vlekkenziekte
Aardbei muizenschade.jpg|Muizenschade
Harpalus rufipes Aardbeiloopkever (1).jpg|Aardbeiloopkever
Fragaria × ananassa 'Lambada' frost damage close up, Aardbei Lambada vorstschade.jpg|Vorstschade</gallery>
|}
 
== Zie ook ==
* [[Aardbeifeesten]]
* [[Aardbeienland]]
* [[Wépion]]
 
== Externe link ==
* [http://www.hetvirtueleland.be/cag/exhibits/show/aardbei Geschiedenis van de aardbeiteelt]
 
{{Appendix}}
{{Commonscat|Fragaria}}
{{Navigatie Rosaceae}}
 
[[Categorie:Rozenfamilie|aardbei]]
[[Categorie:Fruit]]
{{woordenboek}}
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Aardbei"