Wikipedia

Johan Cruijff: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Versie 53131418 van 2001:981:F5F2:1:308C:B1D6:F61F:E6E1 (overleg) ongedaan gemaakt.
Labels: Vervangen Ongedaan maken
Versie 53131413 van 2001:981:F5F2:1:308C:B1D6:F61F:E6E1 (overleg) ongedaan gemaakt.
Label: Ongedaan maken
Regel 1:
{{Infobox voetballer
| spelernaam = Johan Cruijff
| volledigenaam = Hendrik Johannes Cruijff
| bijnaam = ▪ ''Nummer 14''<br />▪ ''El Flaco (De Magere)''<br />{{nowrap|▪ ''Het orakel (van Betondorp)''}}
| afbeelding = Ajax-selectie presenteert zich aan de pers, nummer 15 Heinz Stuy, nummer 16 Ruud Krol, nummer 13 Johan Cruyff, nummer 14 Wim Suurbier (allen koppen).jpg
| onderschrift = Johan Cruijff bij [[AFC Ajax]] in 1972
| geboortedatum = [[25 april]] [[1947]]
| overleden = [[24 maart]] [[2016]]
| geboortestad = [[Amsterdam]]
| geboorteland = [[Nederland]]
| overlijddatum = [[24 maart]] [[2016]]
| stadvanoverlijden = [[Barcelona (Spanje)|Barcelona]]
| landvanoverlijden = [[Spanje]]
| lengte = 178
| been = Tweebenig
| huidigeclub = ''Gestopt in 1984''
| rugnummer = 14
| positie = ▪ [[aanvaller (voetbal)|aanvaller]]<br /> ▪ [[middenvelder]]
| huidigeclubfunctie =
| functie =
| contracttot =
| vorigeclubs =
| jeugdjaren = 1959–1964
| jeugdteams = {{NL-VLAG}} [[AFC Ajax|Ajax]]
| seizoen = 1964–1973<br />1973–1978<br />1979<br />1980–1981<br />1981<br />1981<br />1981–1983<br />1983–1984<br />'''Totaal'''
| club = {{NL-VLAG}} [[AFC Ajax|Ajax]]<br />{{ES-VLAG}} [[FC Barcelona]]<br />{{US-VLAG}} [[Los Angeles Aztecs]]<br />{{nowrap|{{US-VLAG}} [[Washington Diplomats]]}}<br />{{ES-VLAG}} [[Levante UD|Levante UD]]<br />{{US-VLAG}} Washington Diplomats<br />{{NL-VLAG}} [[AFC Ajax|Ajax]]<br />{{NL-VLAG}} [[Feyenoord]]
| wedstr(goals) = {{nowrap|239 (190)}}<br />143 {{0}}(48)<br />{{0}}27 {{0}}(14)<br />{{0}}27 {{0}}(10)<br />{{0}}10 {{0}}{{0}}(2)<br />{{0}}{{0}}5 {{0}}{{0}}(2)<br />{{0}}36 {{0}}(14)<br />{{0}}33 {{0}}(11)<br />'''520 (291)'''
| interlandjaren = 1966–1977
| interlandteam = {{NL-VLAG}} [[Nederlands voetbalelftal|Nederland]]
| interlandwedstrijden(goals) = 48 {{0}}(33)
| trainersjaren = 1985–1988<br />1988–1996<br />2009–2013
| getraindeclubs = {{NL-VLAG}} [[AFC Ajax|Ajax]]<br />{{ES-VLAG}} [[FC Barcelona]]<br />{{CATf}}
| erelijstjaren =
| erelijst =
| clubupdate =
| landupdate =
}}
'''Hendrik Johannes (Johan) Cruijff''' ({{audio|JohanCruiff.ogg|<small>uitspraak</small>}}) ([[Amsterdam]], [[25 april]] [[1947]] – [[Barcelona (Spanje)|Barcelona]], [[24 maart]] [[2016]]) was een [[Nederland]]s [[voetballer|profvoetballer]] en [[voetbaltrainer|voetbalcoach]].
 
Cruijff wordt wereldwijd erkend als een van de beste voetballers aller tijden.<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/bestbest.html "The Best of The Best"] Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation</ref> In 1999 werd hij door de [[International Federation of Football History & Statistics|IFFHS]] verkozen tot Europees voetballer van de twintigste eeuw. Bij de IFFHS-verkiezing van Wereldvoetballer van de twintigste eeuw eindigde hij als tweede achter [[Pelé]].<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/iffhs-century.html IFFHS' Century Elections], Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation.</ref> De voormalige aanvaller en spelverdeler werd met name geroemd vanwege zijn techniek, startsnelheid, handelingssnelheid en spelinzicht.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1867190/2011/03/30/Adoreren-van-Cruijff-mag-wel-een-onsje-minder.dhtml Adoreren van Cruijff mag wel een onsje minder], de Volkskrant, 30 maart 2011</ref> Driemaal werd hij verkozen tot [[Ballon d'Or|Europees voetballer van het jaar]] en ook won hij drie keer de [[UEFA Champions League|Europacup I]]. Dit laatste deed Cruijff met [[AFC Ajax|Ajax]], waar hij gold als de leider en ster van het elftal.<ref>[http://www.voetbalhistorie.net/wie-is-wie/c/johan-cruijff.htm Johan Cruijff], Voetbalhistorie.</ref> In 1974 bereikte Cruijff als aanvoerder van het [[Nederlands voetbalelftal|Nederlands elftal]] de finale van het [[Wereldkampioenschap voetbal 1974|WK]], waarin met 1-2 werd verloren van [[Duits voetbalelftal|West-Duitsland]].<ref name="referentie1">[https://web.archive.org/web/20140104205301/http://www.cruyff.com/asp/ned/flashcontent.asp?page=7 Biografie Johan Cruijff] Officiële website Johan Cruijff</ref>
 
Na een twintigjarige carrière als voetballer, waarin hij als [[Betaald voetbal|prof]] voor clubs in Nederland, [[Spanje]] en de [[Verenigde Staten]] speelde, legde Cruijff zich in 1985 toe op het trainerschap. Zonder de benodigde diploma's werd de oud-speler trainer bij Ajax en met de Amsterdammers won hij twee [[KNVB Beker]]s en de [[Europacup II 1986/87|Europacup II]]. Nadat Cruijff begin 1988 ontslag nam bij Ajax, werd hij trainer bij zijn voormalige werkgever [[FC Barcelona]]. Daar formeerde hij een elftal dat de geschiedenisboeken inging als het ''[[Geschiedenis van FC Barcelona#Het Dream Team|Dream Team]]''. Hoogtepunt tijdens zijn verblijf bij de [[Catalonië|Catalanen]] was de winst van de [[Europacup I 1991/92|Europacup I]] in 1992. Daarmee werd Cruijff de derde voetballer in de geschiedenis die dit toernooi als speler én als trainer won, na [[Miguel Muñoz]] en [[Giovanni Trapattoni]]. Na zijn ontslag in 1996 beëindigde Cruijff zijn trainerscarrière, maar bleef hij invloedrijk bij zowel Ajax als Barcelona. Hij richtte diverse maatschappelijk betrokken instellingen op, die zich met name richten op jongeren en sport. Daarnaast bleef hij bij het voetbal betrokken, onder andere als [[Voetbalanalist|analyticus]], ambassadeur, adviseur en [[columnist]].<ref name="referentie1" /> In 2009 besloot Cruijff het trainerschap opnieuw op te pakken toen hij werd benaderd voor het bondscoachschap van [[Catalaans voetbalelftal|Catalonië]].<ref name="referentie14">[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-geeft-gehoor-aan-verzoek-Catalaanse-bond.htm Cruijff geeft gehoor aan verzoek Catalaanse bond], Voetbal International, 2 november 2009.</ref> Deze functie vervulde hij tot en met 2013.<ref name="referentie22">[http://www.vi.nl/nieuws/Coach-Cruijff-neemt-afscheid-bij-Catalonie-met-gelijkspel.htm Coach Cruijff neemt afscheid bij Catalonië met gelijkspel] Voetbal International, 2 januari 2013</ref> Daarnaast had Cruijff van juni 2011 tot april 2012 zitting in de [[raad van commissarissen]] van Ajax.
 
== Privéleven ==
=== Jeugd ===
Johan Cruijff werd op vrijdag 25 april 1947 geboren in het [[Burgerziekenhuis]] in de [[Linnaeusstraat]] te Amsterdam.<ref name="referentie1" /> Hij was de tweede zoon van Hermanus Cornelis Cruijff en Petronella Bernarda Draaijer, die hem vernoemden naar de opa van moeders kant: Hendrik Johannes Draaijer.<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2006), ''Cruijff! van Jopie tot Johan'', uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam, pag. 17</ref> Johan, die door zijn moeder 'Jopie' werd genoemd, groeide op in de Akkerstraat in de wijk [[Betondorp]], op een steenworp afstand van het toenmalige Ajax-stadion [[Stadion De Meer|De Meer]].<ref name="referentie1" /> Vader Manus en moeder Nel kwamen beiden uit de [[Jordaan (Amsterdam)|Jordaan]]. Na de [[Tweede Wereldoorlog|oorlog]] waren ze in een woonwinkelpand een [[Groenteboer|groentezaak]] begonnen, genaamd ''Cruijffs Aardappelenhandel''.<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2006), ''Cruijff! van Jopie tot Johan'', uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam, pag. 15</ref><ref name="referentie10">[http://www.vi.nl/nieuws/Grote-Johan-Cruijff-hype-is-in-aantocht.htm 'Grote Johan Cruijff-hype is in aantocht'], Voetbal International, 12 februari 2007.</ref> Nel werkte op vrijwillige basis ook af en toe als hulp in de [[kantine]] van het Ajax-stadion.<ref name="referentie21">{{aut|Hiddema, Bert}} (2006), ''Cruijff! van Jopie tot Johan'', uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam, pag. 65</ref>
 
Samen met zijn tweeënhalf jaar oudere broer Henny voetbalde 'Jopie' veel op straat. Later speelden ze ook samen in de jeugd van Ajax.<ref name="vriesema">{{aut|Vriesema, Ingmar}} (2011). ''Henny Cruijff''. Uit: ''Het beroemde broer & zus boek'', Uitgeverij Rap, Amsterdam, pag. 60-63 ISBN 978-94-004-0291-1</ref>
[[Bestand:Johan Cruijff (1965).jpg|thumb|Johan Cruijff in 1965]]
Toen Johan twaalf jaar oud was verhuisde het gezin naar een benedenwoning in de Weidestraat.<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2006), ''Cruijff! van Jopie tot Johan'', uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam, pag. 51</ref> Op de avond van 8 juli 1959, terwijl 'Jopie' Cruijff afscheid nam van de Groen van Prinstererschool aan de Zaaiersweg, overleed zijn vader, 45 jaar oud, aan de gevolgen van een [[Hartinfarct|hartaanval]].<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2006), ''Cruijff! van Jopie tot Johan'', uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam, pag. 48</ref> Het overlijden van zijn vader was het grote drama uit Johans leven.<ref>[http://weblogs.nrc.nl/dag/2007/08/29/betondorp-2/ Betondorp (2)], NRC Handelsblad, 29 augustus 2007.</ref> Nog jarenlang zou hij denkbeeldige gesprekken met hem voeren.<ref name="referentie1" /> Nel kon de groentezaak niet in haar eentje voortzetten en daarom werd de winkel gesloten. Nel was op dat moment enig kostwinner van het gezin en ging als huishoudster bij Ajax-trainer [[Vic Buckingham]] werken. Ajax bood het gezin Cruijff ook uitkomst door Nel voortaan te betalen voor de werkzaamheden bij de club.<ref name="referentie10" /><ref name="referentie21" /> Enkele jaren later hertrouwde ze.<ref>[https://www.nd.nl/nieuws/achtergrond/johan-cruijff-er-is-iemand-die-het-regelt.122524.lynkx Johan Cruijff: 'Er is iemand die het regelt'], Nederlands Dagblad, 20 april 2007</ref><ref name="referentie13">[http://www.vi.nl/nieuws/Johan-Derksen-Cruijff-is-een-geschenk-uit-de-hemel.htm Johan Derksen - Cruijff is een geschenk uit de hemel], Voetbal International, 29 november 2010.</ref>
 
Na de lagere school ging Johan vanaf september 1959 naar de Frankendaal-[[Meer uitgebreid lager onderwijs|Ulo]]. Tussen de middag at hij geregeld bij zijn moeder en het gezin Buckingham. Hier maakte hij voor het eerst kennis met de Engelse taal.<ref name="referentie10" /> De school werd geen succes. Johan bleef tweemaal zitten en verliet na enkele jaren de Ulo zonder diploma. Via Ajax kreeg hij een baantje als winkelbediende bij [[Perry Sport|Perry van der Kar]] aan de [[Ceintuurbaan (Amsterdam)|Ceintuurbaan]].<ref>[http://www.ronaldvandenboogaard.nl/te-gast-35-rubrieken-65/35-te-gast/153-te-gast-5-klaas-vos-amsterdam Van Huizen naar Amsterdam] Weblog Ronald van den Boogaard.</ref> Na Johans huwelijk, in 1968, verwaterde het contact met zijn broer.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/02/15/het-blijft-je-broer-henny-cruijff-en-walter-beckenbauer.aspx Het blijft je broer: Henny Cruijff en Walter Beckenbauer], Sportgeschiedenis, 15 februari 2007.</ref> Na de dood van hun moeder, in december 2007, hadden zij geen contact meer.<ref name="vriesema" />
 
=== Gezin ===
[[Bestand:Johan Cruijff getrouwd met Danny Coster het bruidspaar bij het stadhuis, Bestanddeelnr 921-9071.jpg|{{largethumb}}|Johan Cruijff en Danny Coster op hun huwelijksdag]]
Op de bruiloft van ploeggenoot [[Piet Keizer (voetballer)|Piet Keizer]], op 13 juni 1967, ontmoette Cruijff zijn toekomstige vrouw Danny Coster.<ref name="referentie11">[http://www.vi.nl/nieuws/Cor-Coster-een-kleurrijke-schoonvader.htm 'Cor Coster, een kleurrijke schoonvader'], Voetbal International, 24 november 2008.</ref> Ze kregen verkering en op 2 december 1968 traden ze in het huwelijk. Ze gingen in [[Vinkeveen]] wonen en kregen drie kinderen: Chantal (16 november 1970), Susila (27 januari 1972) en [[Jordi Cruijff|Jordi]] (9 februari 1974). Jordi werd vernoemd naar de [[Catalonië|Catalaanse]] [[beschermheilige]] [[Joris (heilige)|Sant Jordi]]. Hoewel het gezin Cruijff op het moment dat hun zoon in een Amsterdams ziekenhuis werd geboren, al in Spanje woonde en het [[Francisco Franco|Franco]]-regime deze naam verboden had om het Catalaanse [[nationalisme]] de kop in te drukken,<ref name=referentie12>[http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/artikel/6352/Johan_Cruijff:_Voetbaldenker_.html Johan Cruijff: Voetbaldenker], Historisch Nieuwsblad.</ref> kon de Spaanse [[burgerlijke stand]] de aangifte niet weigeren omdat Jordi in Nederland was geboren.<ref>[https://web.archive.org/web/20160308135438/http://voetbalonline.nl/item/11450/johan-cruijff-bondscoach-van-cataloni%C3%AB Johan Cruijff bondscoach van Catalonië], Voetbal online, 2 november 2009.</ref>
 
=== Golf ===
Tijdens een [[Dutch Open (golf)|Dutch Open]] in het midden van de [[1970-1979|jaren zeventig]] maakte Cruijff voor het eerst kennis met de golfsport. Nadien was hij geregeld te vinden op diverse [[Golfbaan|golfbanen]].<ref>[http://www.telegraaf.nl/telesport/columns/johan_cruijff/article9727389.ece Cruijff: Ballesteros fenomeen] De Telegraaf, 9 mei 2011</ref> Traditiegetrouw nam hij samen met [[Maarten Lafeber]] jaarlijks deel aan grote golftoernooien, zoals het [[Alfred Dunhill Links Championship]] in [[Schotland]] of het KLM Open.<ref>[http://www.telegraaf.nl/telesport/golf/4963138/__Van_Basten_grote_ster_in_Schotland__.html Van Basten grote ster in St. Andrews] De Telegraaf, 1 oktober 2009</ref> Volgens de registratie van de [[Koninklijke Nederlandse Golf Federatie|NGF]], op basis waarvan ''Golf Weekly'' in 2006 de resultaten van een aantal bekende voetballers publiceerde, had Cruijff in dat jaar een [[Handicap (golf)|handicap]] van 35,3.<ref>[http://www.golfersvannederland.nl/golf-en-wk-voetbal-deel-iv Golf en WK voetbal (deel IV)]{{dode link|datum=augustus 2017 |bot=InternetArchiveBot }} Golfers van Nederland, 13 juni 2006</ref>
 
=== Roken en gezondheidsklachten ===
Op 26 januari 1991 kreeg Cruijff tijdens een wandeling met zijn vrouw Danny last van zijn hart. In het ziekenhuis onderging hij toen met spoed een [[Overbruggingsoperatie|bypassoperatie]] vanwege de diagnose [[Atheromatose|aderverkalking]].
Naast twee maanden rust kreeg de toenmalige Barcelona-trainer van de doktoren ook het advies om met roken te stoppen.<ref name="referentie1" /> Tijdens zijn actieve carrière had Cruijff zich op het gebied van eten en drinken altijd als een voorbeeldig professional gedragen, maar de verleiding van het roken kon hij niet weerstaan. Soms rookte hij tachtig sigaretten per dag.<ref>[http://www1.sportschau.de/sportschau_specials/fussball/wm2014/wm_historie/index_56.html Johan Cruyff, Teil 2 - nach der aktiven Laufbahn] ARD Sportschau</ref> ''De Wasem'', een [[bijnaam]] die de [[Bild|Bild-Zeitung]] hem ooit heeft gegeven, besloot het advies van de doktoren op te volgen en verleende zijn medewerking aan een reclamespotje waarin roken wordt ontmoedigd.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/06/16/hoe-johan-cruijff-stopte-met-roken.aspx Hoe Johan Cruijff stopte met roken] Sportgeschiedenis, 16 juni 2007</ref> Nadat hij stopte met roken verruilde Cruijff zijn sigaret voor een [[Chupa Chups]]-[[lolly]], waar hij in de [[Dug-out (voetbal)|dug-out]] regelmatig op zat te zuigen. In het voetbalminnende Catalonië verdubbelde de verkoop van deze lolly in 1991.<ref>[http://www.fastcompany.com/magazine/65/smartcompany.html These Lollies Are About to Go Pop] Fast Company, 30 november 2002</ref>
 
In oktober 2015 werd bij Cruijff [[longkanker]] vastgesteld.<ref>[http://www.nu.nl/voetbal/4150068/longkanker-vastgesteld-bij-johan-cruijff.html Longkanker vastgesteld bij Johan Cruijff], NU.nl, 22 oktober 2015</ref><ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=259611 Barcelona bevestigt: Cruijff lijdt aan longkanker] Voetbalzone.nl, 22 oktober 2015</ref> Een maand voor zijn overlijden uitte Cruijff zich in een schriftelijke verklaring nog positief over zijn vooruitzichten de ziekte te overwinnen: 'Ik heb het gevoel dat ik met 2-0 voorsta in de eerste helft van een wedstrijd die nog niet is afgelopen. Ik weet zeker dat ik uiteindelijk zal winnen'. Op 2 maart 2016 zocht hij nog [[Formule 1]]-rijder [[Max Verstappen (coureur)|Max Verstappen]] op op het circuit in Barcelona. Een week later bezocht hij zijn zoon Jordi in [[Tel Aviv]]. Hij overleed aan zijn ziekte op 24 maart 2016 in Hospital Sant Pau in zijn woonplaats Barcelona. Zijn dood kwam voor de buitenwereld nogal onverwacht, maar in een kleine kring was bekend dat hij [[uitzaaiing]]en had.
 
=== Na zijn overlijden ===
Voetbalclub [[FC Barcelona]] roemde Cruijff op de dag van zijn overlijden in een [[in memoriam]] dat door de voorzitter en liefst zeven oud-voorzitters ondertekend werd. De club kondigde tot 2 april een periode van rouw af. Op de avond van zijn dood speelden [[Feyenoord]] en [[Sparta Rotterdam|Sparta]] met rouwbanden om. Bij het huis in Betondorp waar hij de eerste twaalf jaar van zijn leven woonde, werden bloemen neergelegd. Hij werd de volgende dag in besloten kring gecremeerd.<ref>[http://nos.nl/artikel/2095176-cruijff-in-barcelona-gecremeerd.html Cruijff in Barcelona gecremeerd], NOS Nieuws, 25 maart 2016</ref> Dezelfde dag werd bij de oefeninterland tussen Nederland en Frankrijk in Amsterdam de wedstrijd na veertien minuten een minuut lang stilgelegd en werd er een minuut lang voor Cruijff geapplaudisseerd. Op 26 maart werden in ''[[De Telegraaf]]'' drie pagina's met overlijdensadvertenties gewijd aan Cruijff. Onder meer de oud-voetballers en coaches [[Marco van Basten]] en [[Frank Rijkaard]] plaatsten ieder een advertentie, alsook diverse bedrijven en organisaties. Drie dagen later werd bij de vriendschappelijke wedstrijd tussen Engeland en Nederland op Wembley conform afspraak in de veertiende minuut door de toeschouwers een minuut lang voor Cruijff geklapt. Het spel werd daarbij niet onderbroken. Op het stadionscherm verscheen gedurende die minuut een afbeelding van Cruijff.
 
Direct na het overlijden van Cruijff gingen er stemmen op om de [[Johan Cruijff ArenA|Amsterdam ArenA]] als eerbetoon naar hem te vernoemen. In april 2017 werd een intentieverklaring getekend om te komen tot een officiële naamswijziging naar de ''Johan Cruijff ArenA''. FC Barcelona vernoemde het nieuwe tweede stadion ''(Estadi Johan Cruyff)'' op het jeugdcomplex naar Cruijff. Daarnaast zou de voetballer een standbeeld krijgen voor [[Camp Nou]]. In De Watergraafsmeer verscheen in 2017 een metershoge [[Muurschildering Johan Cruijff|muurschildering]].
 
De Gemeente Amsterdam heeft in 2018 besloten het [[Stadionplein]] om te dopen tot het Johan Cruijffplein..<ref>[https://www.parool.nl/amsterdam/stadionplein-gaat-johan-cruijffplein-heten~a4572482/ Stadionplein gaat Johan Cruijffplein heten], Het Parool, 21 februari 2018</ref>. Vlak voordat de wijziging zou worden doorgevoerd, werd bekend gemaakt dat de naamswijziging voorlopig van de baan is. Uit onderzoek over de aanloop naar de beslissing bleek het advies van stadsdeel Zuid gebaseerd te zijn op onjuiste informatie, en een negatief advies van de Commissie Naamgeving Openbare Ruimte (CNOR) had het stadsbestuur niet bereikt.<ref>[http://www.at5.nl/artikelen/182627/college-beslist-naamswijziging-stadionplein-voorlopig-uitgesteld / College beslist: naamswijziging Stadionplein voorlopig uitgesteld], AT5, 29 mei 2018 </ref>
 
== Clubcarrière ==
=== AFC Ajax ===
==== Naar de Europese top ====
Vanaf zijn zesde jaar trainde Cruijff al bij Ajax mee. Pas op zijn tiende verjaardag kon hij officieel lid van Ajax worden. Op 25 april 1957 ontving hij een brief waarin stond dat hij als lid werd aangenomen. Jeugdtrainer [[Jany van der Veen]] had hem al regelmatig in Betondorp zien spelen en vond hem goed genoeg om direct Ajacied te worden, hij hoefde geen proefwedstrijd te spelen.<ref name="referentie15">[http://www.vi.nl/nieuws/VI-Dossier-Ajax-en-Cruijff-door-de-jaren-heen.htm VI Dossier: Ajax en Cruijff door de jaren heen] Voetbal International, 31 maart 2011</ref> In de jaren 1957-1963 doorliep hij de jeugdopleiding. In het seizoen 1962/63 werd hij met het hoogste jeugdteam van Ajax kampioen.<ref name="referentie1" /> Niet veel later tekende Cruijff zijn eerste profcontract. Dit bond hem voor vier jaar aan de Amsterdammers. Zijn salaris bedroeg 15.000 gulden per jaar plus premies.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=M-38W7P8-ug Het tweede profcontract van Johan Cruijff bij Ajax] YouTube</ref> Daarmee werd hij na zijn teamgenoot [[Piet Keizer (voetballer)|Piet Keizer]] de tweede [[Beroepssporter|fullprof]] van Nederland.<ref name="referentie13" /><ref>[http://vorige.nrc.nl/sport/article1663172.ece/Op_de_divan_in_de_Watergraafsmeer Op de divan in de Watergraafsmeer] NRC Handelsblad, 17 maart 2006</ref>
 
[[Bestand:NL-HaNA 2.24.01.04 917-1309 debuut Cruijff.jpg|{{largethumb}}|Johan Cruijff (met nr. 8) en Klaas Nuninga in de officiële debuutwedstrijd van Cruijff in het eerste van Ajax in de competitie tegen GVAV]]
[[Bestand:Feyenoord tegen Ajax 1-0. Nummer 26 Israel in duel met Cruyff.jpg|{{largethumb}}|Cruijff in 1967 tegen Feyenoord]]
Op 15 november 1964 maakte Cruijff zijn officiële debuut in het eerste elftal van Ajax, dat onder leiding stond van trainer Vic Buckingham. Als debutant maakte Cruijff die middag het enige doelpunt in de met 3-1 verloren uitwedstrijd tegen [[GVAV-Rapiditas|GVAV]]. Drie weken eerder, op zaterdag 24 oktober 1964, speelde Cruijff voor het eerst mee met Ajax 1 in een oefenwedstrijd in Helmond tegen tweededivisieclub Helmondia'55 (2-3).
 
Lang speelde hij niet onder het bewind van Buckingham, want ruim twee maanden na Cruijffs eerste opwachting keerde de oefenmeester terug naar Engeland en werd opgevolgd door [[Rinus Michels]]. De onervaren keuzeheer vond Cruijff eigenlijk nog te jong en fysiek niet sterk genoeg voor het eerste elftal. Toch speelde het zeventienjarige talent in zijn debuutseizoen tien wedstrijden, waarin hij vier keer scoorde.<ref name="referentie10" /> Voor Ajax verliep het seizoen sportief gezien zeer teleurstellend. De club eindigde als dertiende op de ranglijst en ontsnapte ternauwernood aan degradatie. De eindklassering van 1965 is nog steeds de [[AFC Ajax#Eindstanden 1957-2011|laagste]] die Ajax ooit behaalde sinds de invoering van het [[betaald voetbal]]. Michels besloot in te grijpen en drong bij het bestuur, dat onder leiding stond van de nieuwe voorzitter [[Jaap van Praag (sportbestuurder)|Jaap van Praag]], aan op versterking. De clubleiding besloot [[Co Prins]] en [[Henk Groot]] terug te halen en contracteerde daarnaast doelman [[Gert Bals]] van [[PSV (voetbalclub)|PSV]].<ref>[http://www.parool.nl/parool/nl/13/AJAX/article/detail/268691/2009/11/20/Ajax-Dossier-De-angst-voor-degradatie.dhtml Ajax Dossier: De angst voor degradatie] Parool, 20 november 2009</ref> Hoewel Michels het nog niet de tijd vond om Cruijff een vaste plaats in het elftal te geven, kreeg deze op 24 oktober 1965 tegen [[AFC DWS|DWS]] toch een basisplaats toen hij de geblesseerde [[Klaas Nuninga]] verving. Cruijff scoorde die middag tweemaal, waarmee hij Michels overtuigde van zijn kunnen. Met Cruijff in de spits bleef Ajax vervolgens zestien wedstrijden op rij ongeslagen.<ref name="referentie10" /> De 2-0-uitwinst tegen [[FC Twente]] op 15 mei 1966 betekende dat Ajax twee wedstrijden voor het verstrijken van de competitie zeker was van de titel. In dat seizoen was Ajax de trefzekerste ploeg van de eredivisie met 79 doelpunten. In het volgende seizoen maakte het eerste elftal van Ajax in de competitie 122 doelpunten; een aantal dat nooit is overtroffen. Cruijff had met 33 treffers het grootste aandeel en werd met dit aantal [[Eredivisie (mannenvoetbal)#Topscorers Eredivisie (1956-heden)|topscorer van de Eredivisie]]. Met een positief doelsaldo van 88 prolongeerde Ajax de landstitel en behaalde bovendien voor de eerste maal in de clubhistorie de [[Dubbel (voetbal)|dubbel]], door in de [[KNVB beker 1966/67|KNVB beker]]-finale [[NAC Breda|NAC]] met 2-1 te verslaan. Zijn aandeel in het behalen van zowel de titel als de beker leidde ertoe dat Cruijff in 1967 werd uitgeroepen tot [[Nederlands voetballer van het jaar]].<ref name="referentie1" />
 
In deze periode ging [[Cor Coster]], de aanstaande [[schoonouder|schoonvader]] van Cruijff, als een van de eersten inzien dat individuele spelers een commerciële waarde vertegenwoordigden. Hij begreep dat De Meer iedere wedstrijd veel toeschouwers trok, die hoofdzakelijk voor Cruijff kwamen.<ref name="referentie11" /> Costers inzichten leidden ertoe dat Cruijff besloot zich vanaf dat moment te laten vertegenwoordigen door zijn aanstaande schoonvader, die daarmee een van de eerste [[spelersmakelaar|zaakwaarnemers]] in het nationale en internationale topvoetbal werd.<ref>[http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/article/detail/1206002/2008/11/14/Zaakwaarnemer-gouden-generatie-rsquo-Ome-rsquo-Cor-Coster-overleden.dhtml Zaakwaarnemer gouden generatie ’Ome’ Cor Coster, overleden] Trouw, 14 november 2008</ref> De intrede van de zaakwaarnemer bracht een kentering in de voetbalwereld teweeg, aangezien sportbestuurders tot dan toe gewend waren dat zij de voorwaarden voor het contract opstelden en dat spelers slechts hoefden te tekenen.<ref name="referentie11" /> Illustratief was bijvoorbeeld toen hem ter ore kwam dat de nieuwe aankoop [[Dick van Dijk (voetballer)|Dick van Dijk]] meer ging verdienen dan Cruijff. Coster greep in en zorgde er persoonlijk voor dat Cruijffs contract werd opengebroken. Er vond een financiële opwaardering plaats waarbij het jaarsalaris werd opgetrokken naar 50.000 gulden: hetzelfde bedrag dat Van Dijk ook ontving. Coster vond namelijk dat wanneer iemand zo goed kon voetballen als Cruijff deze daar ook vorstelijk voor gehonoreerd moest worden. Begin jaren zeventig, toen de spelerssalarissen een vlucht namen, ging Coster zelfs nog een stapje verder door zichzelf te beloven dat hij ervoor ging zorgen dat Cruijff van zijn voetbalkwaliteiten [[miljonair]] zou worden.<ref>{{aut|De Vos, Maarten}} (1971), ''De Ajacieden'', Uitgeverij De Boekerij, Baarn, pag. 23-24</ref>
 
[[Bestand:Johan Cruijff en voetbalmakelaar Cor Coster (r) op de tribune, Bestanddeelnr 930-4447.jpg|thumb|left|Johan Cruijff met zijn schoonvader [[Cor Coster]] op de tribune (15 sept. 1979)]]
In 1968 werd Ajax voor de derde keer op rij landskampioen. Het gevolg is dat de club in 1968/69 mocht deelnemen aan de [[Europacup I 1968/69|Europacup I]] en daarin werden successen behaald. Mede door de doelpunten van Cruijff en [[Inge Danielsson|Danielsson]] tegen het [[SL Benfica (voetbalclub)|Benfica]] van [[Eusébio (voetballer)|Eusébio]], wist Ajax als eerste Nederlandse club de finale van het Europese bekertoernooi te bereiken. Op 28 mei 1969 bleek [[AC Milan]] in de [[Finale Europacup I 1969|eindstrijd]] echter een maatje te groot voor de Amsterdammers, het [[catenaccio]] van de Italianen leverde die avond een 4-1-overwinning op.<ref name="referentie1" /> Door een druk internationaal programma liep Ajax op de valreep ook op nationaal niveau alle prijzen mis, waardoor het seizoen 1968/69 als verloren kon worden beschouwd. Michels besloot daarop het elftal te verjongen en dit leidde een seizoen later tot een positief resultaat: Cruijff won met zijn club opnieuw de dubbel.
 
Door een [[lies (anatomie)|liesblessure]] miste Cruijff de eerste wedstrijden van het daaropvolgende seizoen. Na een wekenlange afwezigheid vond de rentree van Cruijff plaats op 30 oktober 1970 tegen PSV. Tijdens die wedstrijd droeg hij echter niet zijn vaste rugnummer 9, maar nummer 14. Dit vindt zijn oorsprong in het ontbrekende shirt van [[Gerrie Mühren]] met rugnummer 7, dat niet in de [[wasmand]] werd aangetroffen. Aangezien Cruijff langdurig geblesseerd was geweest, vond hij dat Mühren dan maar zijn tricot met nummer 9 moest nemen. Cruijff trok vervolgens een reserveshirt met rugnummer 14 aan. Nadat het duel tegen PSV in een 1-0-overwinning voor Ajax is geëindigd, droeg Cruijff een week later opnieuw het shirt met nummer 14 omdat het tegen PSV 'zo lekker is gegaan' en Mühren wederom met nummer 9 kon spelen. Uit [[bijgeloof]] behield Cruijff rugnummer 14, dat op den duur in de beeldvorming onlosmakelijk met hem werd verbonden. In dat kader is het opvallend dat hij in het vervolg van zijn carrière nog regelmatig met andere rugnummers speelde.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Muhren-Dat-Johan-met-14-speelde-is-per-toeval-ontstaan.htm Mühren: 'Dat Johan met 14 speelde is per toeval ontstaan'] Voetbal International, 25 april 2012</ref> Cruijff is na zijn lange afwezigheid opmerkelijk snel hersteld en toonde dit binnen een maand na zijn rentree op 29 november 1970 tegen [[AZ (voetbalclub)|AZ'67]], toen hij met zes treffers een groot aandeel had in de 8-1-overwinning van Ajax. Daarmee evenaarde Cruijff het record van [[Dirk Lammers|Lammers]] en [[Pierre Kerkhoffs|Kerkhoffs]], die ook zes keer hebben gescoord in één competitiewedstrijd.<ref name="referentie1" /> In 2007 schoot [[Afonso Alves]] dat [[Lijst van records uit de geschiedenis van de Nederlandse Eredivisie#Doelpunten|record]] echter uit de boeken toen hij zeven keer het net vond tegen [[Heracles Almelo|Heracles]].<ref>[http://www.nrc.nl/sport/article1846979.ece/Zeven_goals_Alves_record_in_eredivisie Zeven goals Alves record in eredivisie]{{Dode link|datum=september 2018 |bot=InternetArchiveBot }} NRC Handelsblad, 7 oktober 2007</ref>
 
==== Europese hegemonie ====
[[Bestand:Fred Emmer, Sjaak Swart en Johan Cruijff.png|{{largethumb}}|Cruijff tijdens de loting voor de kwartfinales van de [[UEFA Cup 1971/72|UEFA Cup]] bij de [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]; naast hem zitten ploeggenoot [[Sjaak Swart]] en nieuwslezer [[Fred Emmer]] ]]
Inmiddels had Michels een team dat zich kon meten met de Europese top. Het elftal bestond naast jongelingen als [[Heinz Stuy|Stuy]], [[Ruud Krol|Krol]], [[Johan Neeskens|Neeskens]], [[Nico Rijnders|Rijnders]], [[Horst Blankenburg|Blankenburg]] en [[Arie Haan|Haan]] uit oudgedienden die al aanwezig waren bij de Europacupfinale van 1969, zoals [[Wim Suurbier|Suurbier]], [[Barry Hulshoff|Hulshoff]], [[Velibor Vasović|Vasović]], [[Sjaak Swart|Swart]], Keizer en Cruijff. Bijna twee jaar later bereikte dit team op 2 juni 1971 weerom de [[Finale Europacup I 1971|finale]] van de [[Europacup I 1970/71|Europacup I]]. Op [[Wembley Stadium|Wembley]] was het Griekse [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]], gecoacht door [[Ferenc Puskás]], de tegenstander. Net als [[Feyenoord]] een jaar eerder wist Ajax ditmaal ook het prestigieuze toernooi te winnen dankzij twee doelpunten van Van Dijk en Haan.
 
Na de gewonnen Europacup I ontstond er speculatie dat Cruijff zou vertrekken bij Ajax. Zo stond hij onder andere in de belangstelling van [[FC Barcelona]], maar behoorde ook een overstap naar Feyenoord tot de mogelijkheden.<ref>[http://vorige.nrc.nl/sport/article2060560.ece/Cor_Coster_1920-2008 Cor Coster (1920-2008)] NRC Handelsblad, 14 november 2008</ref> Coster onderhandelde in het geheim maandenlang met de Rotterdamse club om Cruijff, via een verhuurconstructie met een buitenlandse club, de beoogde opvolger van de vertrekkende [[Ove Kindvall]] te laten worden.<ref>[http://www.ad.nl/ad/nl/5619/Feyenoord/article/detail/2140884/2008/01/29/Feyenoord-hengelde-in-71-al-naar-Cruijff.dhtml Feyenoord hengelde in 71 al naar Cruijff] Algemeen Dagblad, 29 januari 2008</ref> Na lang onderhandelen bereikten Cruijff en Coster op 12 juli 1971 toch een akkoord met Ajax. Cruijff kreeg de financiële zekerheid waar hij op heeft gehoopt. Hij tekende een zevenjarig contract dat hem jaarlijks 95.000 gulden opleverde, plus winstpremies van 1500 gulden. In 1978, wanneer Cruijffs contract zou aflopen, was de planning dat hij ook definitief zou stoppen met voetballen. Daarom regelde Coster ook nog een akkoord met [[Koninklijke Bijenkorf Beheer]], waarin was opgenomen dat Cruijff vanaf zijn 31e tot zijn 65e jaarlijks een bedrag uitgekeerd zou krijgen ter hoogte van 60.000 gulden.<ref name="referentie11" />
 
In 1971/72 beleefde Cruijff met Ajax één van de succesvolste seizoenen van de club, nadat vanaf half 1971 [[Johnny Rep]], [[Arnold Mühren (voetballer)|Arnold Mühren]] en [[Heinz Schilcher]] aan de selectie werden toegevoegd. Trainer Rinus Michels vertrok inmiddels naar FC Barcelona en werd opgevolgd door [[Ștefan Kovács]]. Onder leiding van de Roemeense oefenmeester wonnen de Amsterdammers opnieuw de dubbel en stond de club voor de tweede achtereenvolgende maal in de [[Finale Europacup I 1972|finale]] van de [[Europacup I 1971/72|Europacup I]]. Op 31 mei 1972 vond de eindstrijd plaats in [[Stadion Feijenoord|De Kuip]], waar Cruijff een hoofdrol opeiste door beide doelpunten voor zijn rekening te nemen in de 2-0-overwinning op [[FC Internazionale Milano|Internazionale]]. Andere hoogtepunten dat seizoen zijn onder meer het snelste doelpunt van Cruijff ooit (op 21 november 1971 na negen seconden tegen [[Telstar (voetbalclub)|Telstar]]) en de [[Lijst van records uit de geschiedenis van de Nederlandse Eredivisie#Wedstrijden|grootste overwinning]] in de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]], toen Ajax op 19 mei 1972 [[SBV Vitesse|Vitesse]] met 12-1 versloeg.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=8354 Johan Cruijff] Voetbalzone, 23 december 2003</ref> Ook de lob waarmee Cruijff de 2-1 aantekende tegen [[ADO Den Haag|FC Den Haag]] kan tot de hoogtepunten van het seizoen worden gerekend. Nadat Cruijff zijn tegenstander in een vloeiende beweging was gepasseerd, schoot hij de bal met een subtiel boogje over de Haagse doelman [[Ton Thie]] heen.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/01/02/lob-van-johan-cruijff-tot-in-afrika-bekend.aspx Lob van Johan Cruijff tot in Afrika bekend] Sportgeschiedenis, 2 januari 2008</ref> Dat Cruijff in die periode door de media tot de absolute top werd gerekend bewezen onder andere de uitverkiezing tot Nederlands en [[Ballon d'Or 1971|Europees voetballer van het jaar]] in 1971.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1787718/2011/01/03/Genie-Johan-Cruijff-de-engel-op-noppen.dhtml Genie Johan Cruijff, de engel op noppen] de Volkskrant, 3 januari 2011</ref>
 
In tegenstelling tot 1971, toen Ajax als titelhouder van de Europacup I deelname aan de Wereldbeker had afgezegd, besloot de club in het najaar van 1972 de confrontatie met de winnaar van de [[Copa Libertadores 1972|Copa Libertadores]] toch op te zoeken. Aanvankelijk bestond er twijfel vanwege de lange reis en de geringe uitstraling van de Wereldbeker, maar de intentie binnen de spelersgroep om alles te willen winnen gaf uiteindelijk de doorslag om toch te gaan.<ref>[http://www.ajax.nl/Nieuws/Nieuwsarchief/Nieuws-artikel/Swart-herinnert-zich-Independiente-goed.htm Swart herinnert zich Independiente goed] Ajax, 20 juli 2011</ref> In de strijd tussen de Europese en Zuid-Amerikaanse kampioen werd het Argentijnse [[CA Independiente|Independiente]] door Ajax over [[Wereldbeker voetbal 1972|twee wedstrijden]] met 4-1 verslagen. Na de Wereldbekerwinst volgde Cruijff Piet Keizer op als aanvoerder van Ajax. Onder leiding van Cruijff werd begin 1973 door Ajax ook de [[UEFA Super Cup 1972|Europese Supercup]] veroverd, na een dubbele overwinning op [[Rangers Football Club|Glasgow Rangers]]. Op 7 maart 1973 volgde er in de kwartfinale van de [[Europacup I 1972/73|Europacup I]] een belangrijke 4-0-thuisoverwinning op [[FC Bayern München|Bayern München]]. Het duel werd in 2005 door ''[[L'Équipe]]'' verkozen tot de beste Europacupwedstrijd ooit. De Franse sportkrant omschreef het duel als 'de beste demonstratie van [[totaalvoetbal]]'.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=16224 Ajax - Bayern München beste wedstrijd ooit] Voetbalzone, 14 mei 2005</ref> Nadat de Ajacieden in de halve finale ook [[Real Madrid CF|Real Madrid]] hadden uitgeschakeld (2-1-zege thuis, 0-1-zege uit), bereikte de club op 30 mei 1973 voor de derde keer op rij de [[Finale Europacup I 1973|Europacup I-finale]]. Daarin wisten de Amsterdammers opnieuw te winnen, ditmaal met 1-0 van [[Juventus FC|Juventus]].
 
Inmiddels begon het enthousiasme over het aanvoerderschap van Cruijff onder spelers af te nemen. In juli 1973 ging een onderling verdeelde selectie op trainingskamp in een hotel in [[De Lutte]]. Keizer wilde weer aanvoerder worden, maar Cruijff zag dit niet zitten.<ref name="referentie19">TV-avond publieke omroep 50 jaar Johan Cruijff, 25 april 1997</ref> Er werd daarom een stemming gehouden of Cruijff aanvoerder moest blijven of niet. Met drie stemmen voor en dertien stemmen tegen zegde de spelersgroep het vertrouwen in Cruijff op en kreeg Keizer de aanvoerdersband terug.<ref name="referentie1" /> Cruijff ervoer de beslissing van de spelersgroep als een [[motie van wantrouwen]] en had het gevoel dat zijn gezag werd ondermijnd.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1060271/2010/11/20/Ik-weet-wat-ik-kan.dhtml 'Ik weet wat ik kan'] de Volkskrant, 20 november 2010</ref> Geschokt keerde hij terug naar zijn hotelkamer, waar hij contact opnam met zijn schoonvader. Telefonerend gaf Cruijff hem de opdracht: "Je moet nu meteen Barcelona bellen. Ik vertrek hier."<ref>{{aut|Winner, David}} (2010), ''Brilliant Orange: The Neurotic Genius of Dutch Football'', uitgeverij Bloomsbury Publishing PLC, Londen, pag. 75</ref>
 
De grenzen in Spanje werden weer opengesteld voor buitenlandse spelers en Barcelona, dat Cruijff al eerder had willen contracteren, sloeg zijn slag, nadat in een eerder stadium de transfer van [[Gerd Müller]] afgeketst was.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=49752 Afhaken Müller reden komst Cruijff] Voetbalzone, 13 oktober 2007</ref> Cruijff speelde nog twee competitiewedstrijden voor Ajax, op 12 augustus 1973 (FC Groningen–Ajax 0-4) en zijn laatste op 19 augustus 1973 tegen [[FC Amsterdam (betaaldvoetbalclub)|FC Amsterdam]] (6-1). Hoewel Cruijff in de eerste minuten van het duel nog werd uitgefloten was hij erop gebrand om de club waardig te verlaten. Tien minuten voor tijd wist de afzwaaiende vedette het net te vinden, waarna hij onder luid applaus een publiekswissel ontving om afscheid te nemen.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/01/19/toen-cruijff-vertrok-bij-ajax.aspx Toen Cruijff vertrok bij Ajax] Sportgeschiedenis, 19 januari 2008</ref> Drie dagen later, op 22 augustus, werd het contract ondertekend en verhuisde Cruijff voor zes miljoen gulden, waarvan drie miljoen voor hem zelf, naar Barcelona.<ref name="referentie15" /> Door zijn transfer mocht Cruijff zich de [[Lijst van duurste voetbaltransfers|duurste voetballer aller tijden]] noemen.<ref>[http://www.ajax.nl/De-Club/Historie/History-Tour/19711973-De-Europese-hegemonie.htm De Europese hegemonie] Ajax</ref>
 
=== FC Barcelona ===
[[Bestand:Cruijff met de beker van de derde prijs, Bestanddeelnr 928-0928.jpg|thumb|Johan Cruijff als speler van Barcelona op het [[Amsterdam Tournament|Amsterdam 700 Tournament]] in 1975]]
In Barcelona werd Cruijff herenigd met Michels, die van 1965 tot 1971 zijn trainer bij Ajax was. De Catalanen hadden lang op de komst van Cruijff moeten wachten. Eerst stond de [[Koninklijke Spaanse Voetbalfederatie|Spaanse voetbalbond]] geen buitenlanders toe en daarna werkte de [[Koninklijke Nederlandse Voetbalbond|KNVB]] niet mee, omdat Cruijff na het verstrijken van de transferperiode werd gecontracteerd. Cruijff kon aanvankelijk alleen in vriendschappelijke wedstrijden voor Barcelona uitkomen en maakte op 5 september 1973 zijn officiële debuut tegen [[Cercle Brugge]] (6-0). De recettes van de vriendschappelijke duels waren zodanig dat Barcelona, nog voordat Cruijff in de Spaanse competitie speelgerechtigd is, het transferbedrag van Cruijff helemaal terugverdiende.<ref name="referentie19" /> Met als argument dat Cruijff wedstrijdritme moest behouden voor het Nederlands elftal gaf de KNVB alsnog toe. Hierdoor kon Johan Cruijff op 28 oktober 1973 in de thuiswedstrijd tegen [[Granada CF|Granada]] zijn officiële debuut voor Barcelona maken.<ref name="referentie1" /> Inmiddels was het seizoen al zeven speelronden oud en bevond Barcelona zich, na twee overwinningen, twee gelijke spelen en drie nederlagen, in de onderste regionen van de ranglijst. Cruijff maakte twee doelpunten tegen Granada, waardoor er met 4-0 werd gewonnen. Met de Nederlander in het elftal bleef de club vervolgens 25 wedstrijden op rij ongeslagen (negentien overwinningen en zes gelijke spelen). Vijf wedstrijden voor het einde van de competitie kon de concurrentie de club niet meer achterhalen: na veertien jaar behaalde Barcelona eindelijk weer het [[Primera División 1973/74|kampioenschap van Spanje]]. Cruijff maakte zestien doelpunten (één doelpunt minder dan clubtopscorer [[Marcial Pina|Marcial]]) en leverde een fundamentele bijdrage aan dit kampioenschap. Dit werd het hoogste aantal doelpunten dat hij in een seizoen in Spanje zou scoren, een aantal dat ver verwijderd bleef van de 33 in zijn beste seizoen bij Ajax.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/09/06/johan-neeskens-in-barcelona-ik-scheet-mezelf-helemaal-leeg.aspx Johan Neeskens in Barcelona: 'Ik scheet mezelf helemaal leeg'] Sportgeschiedenis, 6 september 2007</ref>
 
Toen zijn vrouw zwanger was van hun zoon Jordi en uitgerekend was op nota bene de dag van de uitwedstrijd tegen aartsrivaal Real Madrid, sprak het echtpaar af om de bevalling met een week te vervroegen middels een [[keizersnede]].<ref>Graham Hunter, [http://www.espnfc.com/blog/espn-fc-united-blog/68/post/2836285/what-johan-cruyff-meant-to-barcelona-goes-beyond-football What Johan Cruyff meant to Barcelona goes beyond football], espnfc.com, 24 maart 2016</ref> De wedstrijd op 17 februari 1974 eindigde in een klinkende 0-5-overwinning, waarin Cruijff eenmaal scoorde.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=gVyIrCfPAQE Real Madrid 0 - Barça 5 (Liga 1973/1974)] YouTube</ref> Ook was er dat seizoen het beroemde doelpunt tegen [[Atlético Madrid]], waarbij Cruijff met de rug van het doel draaide om vervolgens met zijn hiel de bal langs keeper [[Miguel Reina]] binnen te tikken.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=vfvf91EHToo El golàs de Cruyff al Atlético de Madrid (1973/1974)] YouTube</ref> De prestaties van Cruijff zorgden ervoor dat hij in [[Ballon d'Or 1973|1973]] en [[Ballon d'Or 1974|1974]] opnieuw werd verkozen tot Europees voetballer van het jaar. Daarmee werd hij de eerste speler die de prijs driemaal won. [[Michel Platini]] en [[Marco van Basten]] waren lang de enige spelers die dit wisten te evenaren.<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy.html European Footballer of the Year ("Ballon d'Or")] Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation</ref>
 
Hoewel Cruijff destijds in de hoogtijdagen van zijn carrière zat, bleef de landstitel van 1974 jarenlang de enige prijs die hij in dienst van Barcelona won. Na het vertrek van Michels in 1975 kon zijn opvolger [[Hennes Weisweiler]] daar geen verandering in brengen. De Duitse oefenmeester heeft bij [[Borussia Mönchengladbach]] grote successen gevierd, maar ook daar viel al op dat Weisweiler slecht overweg kon met vedetten. Hij botste voortdurend met zijn sterspeler [[Günter Netzer]]. Deze geschiedenis herhaalde zich in Barcelona: Weisweiler botste met Cruijff, die in 1976 tegen [[Sevilla FC|Sevilla]] zelfs naar de kant werd gehaald. De ''[[Lid (persoon)|socios]]'' kozen massaal partij voor Cruijff en zijn populariteit bleef onaangetast. Weisweilers dagen waren geteld en hij moest al na één seizoen weer vertrekken. Ondanks geruchten dat Cruijff naar Juventus zou gaan of zelfs naar Nederland zou terugkeren (naar Ajax of AZ’67), tekende hij voor twee seizoenen bij. Hij eiste dat Michels moest worden teruggehaald.<ref name="referentie19" /> Deze eis werd ingewilligd. Onder leiding van de teruggekeerde oefenmeester behaalde Cruijff in 1978 zijn tweede en laatste prijs gedurende zijn vijfjarig verblijf bij FC Barcelona. Op 19 april won de club de [[Copa del Rey|Spaanse nationale beker]] na een 2-0-overwinning op [[UD Las Palmas|Las Palmas]].<ref name="referentie1" />
 
==== Cruijff en Catalonië ====
De populariteit van Johan Cruijff in Barcelona is niet alleen toe te schrijven aan zijn sportieve inbreng. Cruijff ging bij FC Barcelona spelen in de nadagen van het [[Francisco Franco|Franco]]-regime. Het regime kende slechts één Spanje, inclusief de regio Catalonië – Catalaanse symbolen waren niet toegestaan. FC Barcelona was een van de weinige zichtbare symbolen van de Catalaanse identiteit.
De overwinning op Real Madrid in 1974 werd dan ook gevierd als een overwinning op Spanje, met een groot feest op het [[Plaça de Catalunya]]. Vervolgens gaf hij zijn zoon, die enkele dagen eerder was geboren, de naam Jordi, naar de beschermheilige van Catalonië: Sint-Joris. Omdat Jordi in Nederland geboren was, kon de Spaanse burgerlijke stand deze naam niet weigeren, hoewel verboden door het Spaanse regime. Mede hierdoor is zijn populariteit in Barcelona tot op de dag van vandaag enorm.
 
=== Afscheid ===
[[Bestand:Cruijff afscheidswedstrijd bij Ajax.jpg|thumb|Johan Cruijff tijdens zijn afscheidswedstrijd tegen Bayern München]]
De 31-jarige Cruijff besloot in de zomer van 1978 een punt achter zijn loopbaan te zetten.<ref name="referentie4">[http://www.wk74finale.nl/Cruijffnl.html Johan Cruijff] WK '74 finale</ref> Met een 3-1-zege op Ajax nam hij op 27 mei 1978 afscheid van het Catalaanse publiek.<ref name="referentie1" /> Speciaal voor Cruijff werd op 7 november 1978 door Ajax nog een afscheidswedstrijd georganiseerd. Het Duitse [[FC Bayern München|Bayern München]] werd uitgenodigd voor de erewedstrijd in het [[Olympisch Stadion (Amsterdam)|Olympisch Stadion]]. Vooraf kreeg Cruijff van voorzitter [[Ton Harmsen]] een gouden horloge met inscriptie, en een kleurentelevisie. Dit laatste cadeau zorgde voor hilariteit op de tribunes, maar later bleek dat de televisie gekocht is naar de wens van Cruijffs vrouw Danny.
 
Het werd geen feestelijke dag en geen gebruikelijke uitslag voor een erewedstrijd. In een vol stadion en met miljoenen tv-kijkers over de hele wereld werd Ajax met 0-8 ingemaakt. De Duitsers waren getergd door de nederlagen die ze hadden geleden in de voorgaande jaren tegen Ajax (in augustus 1972 werd het in München 0-5 en in maart 1973 in Amsterdam 4-0). Daarnaast stond er niemand van de Amsterdamse club op [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] om de Duitsers welkom te heten en werden ze ondergebracht in een tweederangs hotel. Ook lieten ze achteraf weten uitgescholden te zijn vanaf de tribunes (voor onder andere '[[Nazi]]-Schweine'). Het team van Ajax wilde er een leuke avond van maken, maar werd verrast door de geconcentreerde strijdlust van Bayern. Na de achtste treffer, van [[Karl-Heinz Rummenigge]], verliet Cruijff het veld voor [[Ray Clarke]]. Het is de grootste nederlaag die Cruijff in zijn carrière leed.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2006/05/09/dit-had-johan-niet-verdiend.aspx 'Dit had Johan niet verdiend'] Sportgeschiedenis, 9 mei 2006</ref> In mei 2006 boden enkele voormalige spelers van Bayern München in [[NOVA (televisieprogramma)|NOVA]] alsnog hun excuses aan voor deze wedstrijd.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2006/05/09/sorry-johan.aspx Sorry Johan] Sportgeschiedenis, 9 mei 2006</ref>
 
Na zijn voetbalcarrière stortte Cruijff zich in een zakelijk avontuur in Spanje. Hij heeft zich eerder al op zaken toegelegd met Jack van Zanten en nu besloot Cruijff in zee te gaan met goede vriend en zakenpartner [[Michel Basilevitsj]].<ref>[http://www.bndestem.nl/regio/oosterhout/9051629/Pand-van-Oranjewoud-was-ooit-van-voetballer-Johan-Cruijff.ece Pand van Oranjewoud was ooit van voetballer Johan Cruijff] BN De Stem, 2 juli 2011</ref> Vanuit een luxe kantoor aan de [[Passeig de Gràcia]] in Barcelona begonnen ze samen CB-International (met de C van Cruijff en de B van Basilevitsj). Het bedrijf hield zich onder meer bezig met de export van wijn, cement en groenten, de handel in [[Vastgoed|onroerend goed]], het vertegenwoordigen van [[Warner Bros.]] en de exploitatie van [[Varkenshouderij|varkensfokkerij]] Ganadera Catalana. Het project liep echter uit op een fiasco: Basilevitsj bleek het vermogen handig te hebben weggesluisd, hield Cruijff met vervalste papieren voor de gek dat hij eigenaar was van verschillende bedrijven en liet hem achter met een schuld van zes miljoen gulden.<ref name="referentie3">[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2698/Sport/archief/article/detail/507972/1997/04/25/Geweldige-voetballer-fantastisch-mens-rampzalig-seizoen.dhtml Geweldige voetballer, fantastisch mens, rampzalig seizoen] de Volkskrant, 24 april 1997</ref><ref name="Cor">[http://www.parool.nl/parool/nl/11/SPORT/article/detail/42869/2008/11/14/TEN-SLOTTE-De-schoonvader-van-Cruijff.dhtml TEN SLOTTE De schoonvader van Cruijff], Het Parool, 14 november 2008</ref> Cruijffs' schoonvader heeft hem gewaarschuwd voor Basilevitsj, maar Cruijff sloeg dat advies in de wind en verbrak de contacten met Coster. Na het debacle kwam het weer goed tussen hen.<ref name="Cor"/>
 
=== Los Angeles Aztecs ===
Cruijff zag zich genoodzaakt het voetballen weer op te pakken. Hij wilde graag naar de Verenigde Staten, waar [[New York Cosmos (1970–85)|New York Cosmos]] de volgende club uit zijn carrière leek te worden. Bij Cosmos had Cruijff namelijk ooit een voorcontract getekend waarin werd vastgelegd dat hij in de Verenigde Staten alleen voor die club mocht uitkomen. Toen hij op 30 augustus 1977, enkele weken voor zijn afscheid, als gastspeler deelnam aan een benefietwedstrijd had Cruijff al kennis gemaakt met de Amerikaanse ploeg. Clubeigenaar [[Steve Ross]], die ook de baas was van WarnerBros, besloot werk te maken van Cruijffs komst en bood hem een driejarige overeenkomst aan met een honorarium van in totaal vier miljoen dollar.<ref name="referentie7">[http://soccernet.espn.go.com/columns/story?id=440207&root=global&cc=5739 Beckham's a path once trodden by Cruyff] ESPN Soccernet, 20 juni 2007</ref> Cruijff sloeg dat aanbod echter af, omdat hij maar één jaar voor de club uit wilde komen. De verklaring daarvoor is dat Cruijff niet zoveel trek had in de commerciële activiteiten die hij namens de club voor Warner Bros moest uitvoeren, zoals dat in het verleden ook van oud-speler [[Pelé]] werd verwacht. New York Cosmos zou onder andere op een wereldtournee gaan, waarmee miljoenen dollars zouden worden opgehaald. Andere verhalen vertellen dat de invloedrijke sterspeler [[Giorgio Chinaglia]] niet op de komst van Cruijff zat te wachten en daarom een overgang blokkeerde.<ref>[https://web.archive.org/web/20110327121753/http://www.catenaccio.nl/2010/08/03/de-new-york-cosmos-zijn-terug/ De New York Cosmos zijn terug] Catenaccio, 3 augustus 2010</ref>
 
Nadat bleek dat een voortzetting van Cruijffs carrière er bij New York Cosmos niet in zat, toonde [[Los Angeles Aztecs]] interesse. Aan de Amerikaanse westkust lag een lucratief contract voor Cruijff klaar met een jaarsalaris van 750.000 dollar.<ref name="referentie7" /> De werkloze Cruijff ging akkoord en tekende voor één seizoen. Het ging hem echter niet om het geld, zoals hij in tientallen interviews aangaf. Naar eigen zeggen had hij in Europa veel meer kunnen verdienen. Cruijff vond van zichzelf dat hij op een missie was: hij wilde het voetbal in de Verenigde Staten tot een succes maken, laten zien dat het ‘de mooiste sport ter wereld was’. Of Cruijff dit nu meende of niet, in Nederland kreeg hij de reputatie van een geldwolf. In de VS werd hij echter geprezen vanwege zijn inzet en liefde voor de sport. Zo bleek Cruijff bereid om uren te rijden als hij ergens kosteloos tien minuten op de televisie over voetbal mocht vertellen.<ref name="referentie5">[http://www.groene.nl/2007/12/cruijffje-in-amerika Cruijffje in Amerika] De Groene Amsterdammer, 21 juli 2007</ref>
 
Direct vanuit het vliegtuig, met de [[jetlag]] nog in zijn lijf en na negen maanden niet getraind te hebben, maakte Cruijff op 23 mei 1979 zijn debuut tegen [[Rochester Lancers]]. Aan het Amerikaanse publiek gaf hij meteen zijn visitekaartje af door binnen tien minuten tweemaal te scoren. In de tweede helft verzorgde hij nog een assist waarmee de 3-0-eindstand werd bepaald.<ref name="referentie7" /> Zijn periode bij LA Aztecs betekende voor Cruijff een tweede hereniging met Michels, die een jaar eerder door de club werd aangetrokken. Naast Cruijff speelden bij de Aztecs sinds 1979 de Nederlanders [[Thomas Rongen]], [[Leo van Veen]], [[Huub Smeets]] en [[Wim Suurbier]]. Michels bouwde een team dat volledig op Cruijff werd afgestemd en gaf zijn spelers de opdracht: "je moet gewoon lopen waar Johan niet is".<ref>[http://www.frieschdagblad.nl/index.asp?artID=33825 ‘De dingen die Cruijff deed, konden niet’] Friesch Dagblad, 24 april 2007</ref> Net zoals bij Ajax en Barcelona mocht Cruijff van Michels binnen het veld de lijnen uitzetten. Zijn prestaties zorgden ervoor dat hij aan het einde van het seizoen werd uitgeroepen tot [[NASL Most Valuable Player Award|meest waardevolle speler]] van de [[North American Soccer League (1968–84)|NASL]]. Zijn doelpunt in de [[Amerikaans voetbalkampioenschap 1979#Playoffs|playoffs]] tegen [[Washington Diplomats]] werd verkozen tot ''Goal of the Year''.<ref name="referentie7" /> Ondanks deze persoonlijke successen bleef het verblijf van Cruijff bij de Aztecs tot één seizoen beperkt, dit aangezien de nieuwe eigenaren in 1980 meer Mexicaanse invloeden bij de club wilden zien.<ref name="referentie1" /> Andere bronnen meldden dat de Aztecs hem moesten laten gaan omdat ze zich het salaris van Cruijff niet nog een jaar konden veroorloven.<ref name="referentie7" />
 
=== Washington Diplomats ===
Cruijff besloot in Amerika te blijven en tekende een contract bij Washington Diplomats, waar hij de ploeggenoot van [[Wim Jansen (voetballer)|Wim Jansen]] werd. Zijn debuut op 29 maart 1980 tegen [[Tampa Bay Rowdies (1975)|Tampa Bay Rowdies]] eindigde in een 3-2-nederlaag na [[Strafschop|shoot-outs]].<ref name="referentie1" /> In Amerika kende men afwijkende spelregels. Zo waren er per wedstrijd maximaal negen punten te verdienen en was een gelijkspel niet mogelijk. Shoot-outs, die Cruijff niet zelden miste, moesten dan de beslissing brengen.<ref>[https://web.archive.org/web/20070826215650/http://www.envb.nl/cruijff_amerikaansejaren.htm Johan Cruijff - De Amerikaans jaren] ENVB</ref> In Washington kende Cruijff een sportief minder seizoen dan bij de Aztecs. De Diplomats werden al in de eerste ronde van de [[Amerikaans voetbalkampioenschap 1980#Playoffs|playoffs]] uitgeschakeld. Bovendien kreeg Cruijff regelmatig last van blessures, die waarschijnlijk werden veroorzaakt door het [[kunstgras]].<ref name="referentie2">[http://www.vn.nl/Standaard-Media-Pagina/Wat-Cruijff-niet-kan.htm Wat Cruijff niet kan] Vrij Nederland, 1 maart 2008</ref> Ook kwam hij in conflict met trainer [[Gordon Bradley]] en sommige van zijn ploeggenoten. In tegenstelling tot LA Aztecs, waar nog werd geluisterd naar de aanwijzingen van Cruijff, waren medespelers bij de Diplomats niet geïnteresseerd in zijn adviezen. Daarnaast moest Cruijff lang aan de speelwijze van de Diplomats wennen, die bijna tegenovergesteld was aan de manier waarop hij het gewend was. Het spel liet zich vooral vergelijken met het harde voetbal zoals dat in de Engelse derde divisie wordt gespeeld.<ref name="referentie7" />
 
=== Ajax ===
[[Bestand:Ajax tegen FC Twente 5-3, Johan Cruijff nam in tweede helft plaats naast Leo Bee, Bestanddeelnr 931-1799.jpg|thumb|Cruijff als technisch adviseur op de bank naast coach [[Leo Beenhakker]] op 30 november 1980 bij de wedstrijd Ajax–FC Twente]]
Na afloop van de Amerikaanse competitie werd Cruijff actief in Nederland. In het najaar van 1980 trainde hij mee met de selectie van Ajax. Meevoetballen werd hem door de KNVB verboden omdat het aantrekken van "Amerikaanse" spelers buiten de [[Transfer (sport)#Transferwindow|transferperiode]] tot competitievervalsing zou leiden.<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2002), ''El Cruijff'', uitgeverij Pandora Pockets, Amsterdam, pag. 125</ref> Wel werd Cruijff op 24 november 1980 door Ajax tot technisch adviseur van trainer [[Leo Beenhakker]] benoemd, nadat Ajax door 3 successievelijke competitienederlagen in oktober 1980, en door eveneens zwakke resultaten in november 1980, naar de 8ste plaats in de eredivisie is gezakt. Het 1-1-gelijkspel uit tegen MVV op zaterdagavond 22 november 1980 is voor het Ajax-bestuur de druppel geweest die de emmer deed overlopen; in de laatste 6 competitieduels heeft Ajax slechts 1 keer gewonnen, 1 keer gelijkgespeeld, en maar liefst viermaal verloren, en in het EuropaCup I toernooi is Ajax in 2 wedstrijden tegen [[FC Bayern München|Bayern München]] in totaal met 3-6 onderuit gegaan.<ref name="referentie1" /> In de functie van technisch adviseur baarde Cruijff groot opzien door tijdens een wedstrijd tegen subtopper [[FC Twente]] op 30 november 1980 van de tribune in Amsterdam af te dalen en naast de verbouwereerde Beenhakker op de bank plaats te nemen.<ref>[http://nos.nl/artikel/2095072-beenhakker-geen-gelukkige-actie-van-johan.html Beenhakker: geen gelukkige actie van Johan], NOS Nieuws, 24 maart 2016</ref> Na met 1-3 achter gestaan te hebben won het op dat moment als achtste geklasseerde Ajax, na onder meer [[Frank Rijkaard|Rijkaard]] in de ploeg te hebben gebracht, alsnog met 5-3. Een zesde competitienederlaag in de veertiende speelronde werd zodoende voorkomen.<ref name="referentie2" /> [[Wim Jansen (voetballer)|Wim Jansen]], door Cruijff gevraagd mee te komen van de [[Washington Diplomats]] naar Ajax, voegde zich bij de selectie. Tijdens de wedstrijd Ajax–FC Twente (5-3) was Jansen vooralsnog bankzitter. Vanaf januari 1981 begon het het echt goed te draaien bij Ajax en in mei 1981 en juni 1981 finishte Ajax nog als 2de, een huzarenstukje. Ajax eindigde weliswaar op grote afstand van het dat seizoen superieure [[AZ (voetbalclub)|AZ'67]], maar in ieder geval streefde Ajax de nummers 3, 4 en 5, FC Utrecht, Feyenoord en PSV, nog net voorbij. Ook haalde Ajax de bekerfinale, na onder meer subtopper FC Twente (5-1) en topclub PSV (2-2 uit, 2-1 thuis) te hebben uitgeschakeld. De bekerfinale werd in Amsterdam met 1-3 van landskampioen AZ'67 verloren.
 
Naast zijn werkzaamheden voor Ajax speelde Cruijff in januari 1981 ook vier vriendschappelijke wedstrijden als gastspeler voor [[FC Dordrecht|DS'79]]. Het verzoek daarvoor kwam van DS'79-voorzitter Nico de Vries, die zijn sportmerken [[Admiral Sportswear|Admiral]] en [[Pony International|Pony]] meer onder de aandacht wilde brengen. Naast Cruijff heeft De Vries ook [[Rob Rensenbrink]] bereid gevonden om deel te nemen. Samen met DS'79 werkten de twee oud-internationals vier duels af tegen [[Chelsea FC|Chelsea]], [[Royal Charleroi Sporting Club|Charleroi]], [[MVV Maastricht|MVV]], en [[AFC Ajax|Ajax]].<ref name="referentie1" />
 
=== Levante ===
Omdat Cruijff begin 1981 het plan had zijn rentree te maken bij het Nederlands elftal, diende hij weer regelmatig te spelen. Zijn voornemen verspreidde zich door Europa en leidde tot concrete belangstelling van vier clubs. [[Arsenal FC|Arsenal]] was geïnteresseerd, maar wilde hem pas contracteren voor het seizoen 1981/82 waardoor een overgang naar Londen geen doorgang vond. Ook deed een onbekende Duitse club een aanbod, maar vanwege de verloren [[Finale wereldkampioenschap voetbal 1974|WK-finale]] was Cruijff niet geneigd om naar de [[Bundesliga (mannenvoetbal Duitsland)|Bundesliga]] te vertrekken. Na weken van onderhandelingen leek [[Leicester City FC|Leicester City]] de grootste kanshebber. Trainer [[Jock Wallace]] rekende al op zijn komst en liet de Engelse pers weten dat de overgang op een of twee puntjes na rond was. Toen dit nieuws Spanje bereikte kwam de vierde gegadigde [[Levante UD|Levante]] met een verbeterde aanbieding die meer financiële zekerheid bood.<ref>[http://inbedwithmaradona.com/journal/2010/12/19/cruyff-and-four-weeks-that-rocked-leicester.html Cruyff and four weeks that rocked Leicester] In bed with Maradona</ref> Cruijff bereikte op 28 februari 1981 overeenstemming met de tweede club van [[Valencia (stad)|Valencia]], waar ook zijn jeugdidool [[Faas Wilkes]] had gespeeld.<ref name="referentie1" /> De komst van Cruijff naar Levante was het idee van Luis Rodríguez, een supporter van de club. Levante stond rond de winterstop bovenaan in de [[Segunda División A|Segunda División]], maar desondanks bleef het stadion leeg. Rodríguez wist dat Cruijff in Nederland was en adviseerde het bestuur van de club om contact met hem te zoeken. De clubleiding vloog naar Nederland en ontmoette Cruijff in een hotel in [[Rotterdam]]. Coster regelde het contract waarin werd opgenomen dat de voetballer zou tekenen tot 30 juni 1981 in ruil voor een vast bedrag van tien miljoen [[peseta]]. Omgerekend naar de toenmalige [[wisselkoers]] kwam dit neer op een bedrag van ongeveer 250.000 gulden. De hoogte van de vergoeding werd destijds omschreven als een regelrecht schandaal. Levante bleek echter nooit in staat om aan de overeenkomst te voldoen. Cruijff ontving uiteindelijk niet meer dan zes miljoen peseta.<ref name="referentie3" />
 
Op 1 maart 1981 maakte Cruijff in de Spaanse tweede divisie zijn debuut tegen [[CF Palencia|Palencia]]. Het zorgde ervoor dat de thuishaven [[Estadi Ciutat de València]] voor de eerste en enige keer helemaal werd uitverkocht. De komst van Cruijff bleek echter een negatieve invloed op de club te hebben. Er werd niet meer serieus gevoetbald en binnen het bestuur van Levante draaide alles alleen nog maar om geld. Hoewel er rond de kerst nog uitzicht is geweest op promotie naar het hoogste niveau, eindigde de club uiteindelijk als negende op de ranglijst. De organisatie binnen de club is een puinhoop geworden en spelers hebben zich tegen het einde van het seizoen opgesloten in de kleedkamers om het bestuur te dwingen hun salarissen uit te betalen. Ook Cruijff kende een teleurstellende periode in Valencia. Zijn gehele verblijf werd gekenmerkt door lichte blessures en vormverlies, waardoor hij niet verder kwam dan tien optredens en twee doelpunten.<ref name="referentie3" />
 
=== Washington Diplomats ===
Nog voordat zijn dienstverband bij Levante officieel is afgelopen, tekende Cruijff op 18 juni 1981 opnieuw een contract bij Washington Diplomats. Zijn rentree op de Amerikaanse velden vond plaats op 1 juli tijdens het uitduel tegen [[San Diego Sockers]] (3-2 verlies). Tijdens zijn tweede seizoen bij de Diplomats kwam Cruijff echter, als gevolg van de naweeën van een [[hamstrings|hamstringblessure]], maar tot vijf optredens en maakte hij slechts twee doelpunten.<ref name="referentie1" /> De kwetsuur aan zijn hamstrings heeft hij in juni 1981 opgelopen tijdens het [[Mundialito]]-toernooi, waar hij als gastspeler deelnam aan een vriendschappelijke wedstrijd tussen AC Milan en Feyenoord.<ref>[http://www.magliarossonera.it/protagonisti/Gioc-Cruijff.html Johan Cruijff] Maglia Rossonera</ref> Spelersmakelaar [[Ploon Konijnenburg]] heeft geregeld dat Cruijff een helft aan de zijde van Milan mee zou spelen voor een bedrag van 20.000 dollar.<ref>[https://web.archive.org/web/20150402090012/http://www.voetbalonline.nl/item/5182/Ploon-Konijnenburg-herdenkt-Cor-Coster Ploon Konijnenburg herdenkt Cor Coster] Voetbalonline, 15 november 2008</ref>
 
=== Ajax ===
[[Bestand:Van links naar rechts voorzitter Harmsen, Johan Cruijff en secretaris Bartels, Bestanddeelnr 931-8431.jpg|{{largethumb}}|Johan Cruijff bij zijn terugkeer naar Ajax in 1981. Links van hem zit Ajax-voorzitter Harmsen en rechts Ajax-secretaris Bartels.]]
In december 1981 keerde Cruijff terug bij Ajax. Het was [[Jack van Gelder]], die indertijd sinds 1979 [[Public relations|PR]]-manager van Cruyff Sports was, die ervoor zorgde dat beide partijen weer met elkaar in gesprek gingen. Op een zondagmiddag deed Van Gelder verslag voor [[NOS Langs de Lijn|Langs de Lijn]] en daarin stelde hij dat het te gek voor woorden is dat zowel Cruijff als Ajax graag met elkaar wilden samenwerken, maar dat beide partijen te trots waren om de eerste stap te zetten. Vervolgens belde diezelfde avond [[Rolf Leeser]], een goede vriend van Michels, naar Van Gelder met de boodschap dat hij best een bemiddelende rol wilde spelen. De volgende ochtend kwam Van Gelder tot het besef dat hij die rol ook zelf kon spelen. Nadat hij daarvoor toestemming van Cruijff heeft ontvangen, belde hij met Ajax-voorzitter Harmsen die ook meteen akkoord ging. Er volgde een constructief gesprek, maar na afloop van het onderhoud bestond er geen eensgezindheid binnen de clubleiding van Ajax. [[Arie van Eijden|Van Eijden]] en Harmsen bleken voor de komst van Cruijff, maar zij wisten de overige drie bestuursleden niet te overtuigen. [[Jan Westrik|Westrik]] en [[Jan Neefjes|Neefjes]] werden door penningmeester [[Lou Bartels|Bartels]] tegengehouden omdat die vond dat je met Cruijff een financieel risico binnenhaalde en er dus vrijwel zeker problemen over geld zouden ontstaan.<ref name="referentie20">[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/02/28/johan-cruijff-en-jack-van-gelder.aspx Johan Cruijff en Jack van Gelder] Sportgeschiedenis, 28 februari 2008</ref>
 
Intussen werd Van Gelder door Harmsen getipt dat tijdens een volgende bestuursvergadering de beslissing over de komst van Cruijff zou vallen. Van Gelder besloot vervolgens een truc toe te passen om de terugkeer van Cruijff door het bestuur te loodsen.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2698/Sport/article/detail/870165/2007/04/25/Een-haat-liefde-verhouding-met-het-fenomeen-Johan.dhtml Een haat-liefde verhouding met het fenomeen Johan] de Volkskrant, 25 april 2007</ref> Hij belde de avond van tevoren met Neefjes om hem te vertellen op de hoogte te zijn van de geplande stemming een dag later. Vervolgens wist Van Gelder hem wijs te maken dat hij als enige bestuurslid tegen de komst van Cruijff zou zijn. Neefjes antwoordde dat hij dat niet op zijn geweten wilde hebben. Toen Harmsen de volgende dag tijdens de bestuursvergadering, in tegenstelling tot alle andere keren, de stemming begon bij Neefjes ging die akkoord met Cruijffs komst. De beslissing van Neefjes leidde tot een unaniem bestuursbesluit, waardoor Cruijff terug kon keren naar de club waar hij zijn carrière was begonnen.<ref name="referentie20" />
 
Cruijff ondertekende een contract op recettebasis waarbij werd afgesproken dat zodra er meer dan 11.000 toeschouwers in De Meer zaten, hij de helft van de meeropbrengst ontving. Met deze deal waren beide partijen tevreden, aangezien enerzijds het Ajax-bestuur wist dat wedstrijden in 1980 soms door niet meer dan 8.000 mensen werden bezocht, en Cruijff zich anderzijds realiseerde dat hij persoonlijk voor extra toeschouwers kon zorgen, zeker wanneer het met Ajax sportief weer bergopwaarts zou gaan. Ondanks prima resultaten in de eerste 8 competitieduels stond Ajax op het moment dat Cruijff arriveerde op de 3de plaats, een straatlengte achter op PSV en AZ. Dit werd veroorzaakt door slechte resultaten in de competitie in oktober 1981 (2 ruime nederlagen uit, 1 gelijkspel tegen NAC thuis). Ajax had de beschikking over de nodige 17- tot 20-jarige talenten (onder anderen [[Wim Kieft]], [[Frank Rijkaard]], [[Gerald Vanenburg]], [[Sonny Silooy]], [[Jesper Olsen]]), maar deze wisten het voetbal niet naar een hoger plan te brengen. Het was maar de vraag of de inmiddels 34-jarige Cruijff daar verandering in kon brengen.<ref>[http://www.geschiedenis24.nl/andere-tijden/afleveringen/2007-2008/Het-Cruijff-effect.html Het Cruijff-effect] Andere Tijden, 28 februari 2008</ref>
 
[[Bestand:Johan Cruijff met Japanse fans.jpg|{{largethumb}}|Cruijff met Japanse fans na een training van Ajax in 1982]]
De comeback van Cruijff vond plaats op 6 december 1981 tegen [[HFC Haarlem]] in een uitverkochte De Meer. Er kwamen die middag 12.000 toeschouwers meer opdagen dan normaal, terwijl in de rij voor de loketten nog duizenden fans stonden.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2006/12/04/anderhalf-uur-kippenvel-bij-terugkeer-johan-cruijff.aspx Anderhalf uur kippenvel bij terugkeer Johan Cruijff] Sportgeschiedenis, 4 december 2006</ref> Aanvankelijk bestond er scepsis over Cruijffs komst, maar deze wist hij in de 21e minuut weg te nemen toen hij in het strafschopgebied langs [[Piet Huijg]] en [[Martin Haar]] slalomde en de 1-0 aantekende door de bal met een subtiel lobje over keeper [[Edward Metgod]] heen te wippen. Het stadion raakte uitzinnig en het publiek zag dat de speler met rugnummer 14 'het' nog kon. Met de komst van Cruijff verdween de wisselvalligheid bij Ajax, waardoor PSV na de winterstop op de ranglijst kon worden gepasseerd. De club uit Amsterdam verloor geen enkele wedstrijd in de competitie meer en doordat de naaste concurrenten in het slot van de competitie punten lieten liggen werd Ajax in 1982 met vijf punten voorsprong en een imposant doelsaldo van +75 (117-42) alsnog [[Eredivisie 1981/82|landskampioen]].<ref name="referentie6">[https://web.archive.org/web/20160305052018/http://webmanager.ajax.kpnis.nl/web/show/id%3D154417/contentid%3D64914 De ‘extra’s’ van Cruijff] Ajax, 6 december 2007</ref>
 
Bijna exact een jaar na zijn comeback zorgde Cruijff opnieuw voor een zeldzaam moment, toen Ajax op 5 december 1982 met 1-0 voorstond tegen [[Helmond Sport]]. De Amsterdammers kregen een penalty, waarna Cruijff de bal opeiste. Dit was op zichzelf al een opvallend voorval, omdat de routinier nog nooit eerder een penalty voor Ajax had genomen.<ref name="referentie6" /> De uitvoering was vervolgens echter nog curieuzer: Cruijff legde de bal breed op [[Jesper Olsen]] en die schopte hem terug naar Cruijff, die simpel binnen kon tikken omdat doelman [[Otto Versfeld]] naar Olsen toeliep. De Helmond-spelers protesteerden nog, maar de genomen strafschop voldeed aan de reglementen. Het doelpunt ging de hele wereld over, maar later bleek dat het niet de eerste keer was dat een ''penalty in drieën'' werd genomen. Het Feyenoord-duo [[Bas Paauwe (senior)|Bas Paauwe]] en [[Gerard Kuppen]] vertoonde dit kunstje op 4 mei 1944 tegen [[Sparta Rotterdam|Sparta]] al eens eerder.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/657586/2005/11/30/Een-strafschop-in-tweeen.dhtml Een strafschop in tweeën] de Volkskrant, 30 november 2005</ref> Het seizoen 1982/83 werd door Ajax opnieuw succesvol afgesloten met een [[Eredivisie 1982/83|landskampioenschap]] en de [[KNVB beker 1982/83|KNVB beker]].
 
In de laatste maanden van het seizoen kwam Cruijff in conflict met Ajax-voorzitter Harmsen. Het bestuurslid vond Cruijff te oud en wilde zijn salaris van anderhalf miljoen gulden niet uitbetalen.<ref>[http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Ajax/voorzitter.html Opkomst en val van een brombeer] NRC Handelsblad, 2 maart 2000</ref> Gedreven door rancune over de behandeling door het Ajax-bestuur gaf Cruijff aan Coster de opdracht om contact te zoeken met Feyenoord voor een onvoorstelbaar geachte overstap naar de aartsrivaal.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/06/29/johan-cruijff-naar-feyenoord.aspx Johan Cruijff naar Feyenoord!] Sportgeschiedenis, 29 juni 2007</ref> Na maanden van onderhandelingen kwamen partijen tot een overeenstemming, waarbij een soortgelijke beloningsconstructie op recettebasis werd opgezet als bij Ajax, aangezien de clubkas van Feyenoord bijna leeg was.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/04/03/feyenoord-wilde-johan-cruijff-in-1964-als-jeugdspeler-inlijven.aspx Feyenoord wilde Johan Cruijff in 1964 als jeugdspeler inlijven] Sportgeschiedenis, 3 april 2007</ref> Op 10 mei 1983 kondigde Cruijff zijn afscheid aan. Een week later, na de gewonnen bekerfinale, vertrok het clubicoon.<ref name="referentie1" />
 
=== Feyenoord ===
[[Bestand:Feyenoord tegen PEC, met afscheid Johan Cruijff Johan Cruijff zwaaiend met blo, Bestanddeelnr 932-9659.jpg|thumb|Cruijff bij zijn afscheid als voetballer in 1984]]
Aanvankelijk hadden de supporters van Feyenoord moeite met de van Ajax overgekomen routinier. Deze verdween snel toen Cruijff, nadat hij op 21 augustus 1983 debuteerde tegen [[FC Volendam]], zijn waarde bewees. Ondanks een 8-2-nederlaag tegen Ajax haalde Cruijff zijn sportieve revanche door met de Rotterdamse club zowel de landstitel als de [[KNVB beker 1983/84|KNVB beker]] te winnen. Behalve aan een getergde Cruijff was dit te danken aan de sterk spelende [[Ruud Gullit]] en [[André Hoekstra]] en de trefzekere [[Peter Houtman]]. Ondanks zijn relatief hoge leeftijd speelde Cruijff dat seizoen op één wedstrijd na alle competitieduels.<ref name="referentie1" /> Door zijn prestaties op het veld werd de 37-jarige Feyenoorder in 1984 voor een vijfde maal gekozen tot Nederlands voetballer van het jaar. Aan het einde van het seizoen kondigde de routinier zijn definitieve afscheid aan. Op 13 mei 1984 werd hij in het competitieduel tegen [[PEC Zwolle]] elf minuten voor tijd met een symbolische rode kaart van het veld gestuurd door scheidsrechter [[Jan Severein|Severein]]. Hij werd vervangen door een jeugdige [[Mario Been]].<ref name="referentie1" />
 
Zijn allerlaatste duel speelde Cruijff driekwart jaar later in [[Saoedi-Arabië]], toen Feyenoord voor vele miljoenen een zeer aanlokkelijk aanbod ontving van de Saoedische koning [[Fahd bin Abdoel Aziz al-Saoed|Fahd]]. Twee afzwaaiende internationals van het [[Saoedi-Arabisch voetbalelftal|Saoedische nationale elftal]] kregen een afscheidsduel aangeboden en omdat Cruijff de beste voetballer was die de koning ooit zag, moest en zou hij meespelen. Cruijff, al gestopt met voetballen, verscheen ongetraind aan de aftrap. Hij scoorde in de eerste helft tweemaal voor het elftal van Saoedi-Arabië en bracht Feyenoord na de rust terug in de wedstrijd met een doelpunt en een assist. Nadat het duel in een 2-2-gelijkspel was geëindigd ontving Cruijff als dank voor zijn deelname een veeldelig 24-[[Karaat (gehalte)|karaat]]s gouden servies.<ref>[http://www.catenaccio.nl/2009/07/20/de-echte-afscheidswedstrijd-van-cruijff/ De echte afscheidswedstrijd van Cruijff]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }} Catenaccio, 20 juli 2009</ref>
 
=== Wedstrijden en doelpunten ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 70%; text-align: center;"
|-
!rowspan=2 width=5%|Seizoen
!rowspan=2 width=15%|Club
!rowspan=2 width=5%|Land
!rowspan=2 width=15%|Competitie
!colspan=2 width=12%|Competitie
!colspan=2 width=12%|Beker
!colspan=2 width=12%|Internationaal
!colspan=2 width=12%|Totaal
|-
!width=6%|Wed.
!width=6%|Dlp.
!width=6%|Wed.
!width=6%|Dlp.
!width=6%|Wed.
!width=6%|Dlp.
!width=6%|Wed.
!width=6%|Dlp.
|-
|[[Eredivisie 1964/65|1964/65]]
|rowspan=10|[[AFC Ajax|Ajax]]
|rowspan=10|{{NL-VLAG}}
|rowspan=10|[[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]
|10
|4
|0
|0
|0
|0
|'''10'''
|'''4'''
|-
|[[Eredivisie 1965/66|1965/66]]
|19
|16
|4
|9
|0
|0
|'''23'''
|'''25'''
|-
|[[Eredivisie 1966/67|1966/67]]
|30
|33
|5
|5
|6
|3
|'''41'''
|'''41'''
|-
|[[Eredivisie 1967/68|1967/68]]
|33*
|25
|5
|6
|2
|1
|'''40'''
|'''32'''
|-
|[[Eredivisie 1968/69|1968/69]]
|29
|24
|3
|3
|10
|6
|'''42'''
|'''33'''
|-
|[[Eredivisie 1969/70|1969/70]]
|33
|23
|5
|6
|8
|4
|'''46'''
|'''33'''
|-
|[[Eredivisie 1970/71|1970/71]]
|25
|21
|6
|5
|6
|1
|'''37'''
|'''27'''
|-
|[[Eredivisie 1971/72|1971/72]]
|32
|25
|4
|3
|9
|5
|'''45'''
|'''33'''
|-
|[[Eredivisie 1972/73|1972/73]]
|26
|16
|0
|0
|6
|3
|'''32'''
|'''19'''
|-
|[[Eredivisie 1973/74|1973/74]]
|2
|3
|0
|0
|0
|0
|'''2'''
|'''3'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''239'''||'''190'''||'''32'''||'''37'''||'''47'''||'''23'''||'''318'''||'''250'''
|-
|[[Primera División 1973/74|1973/74]]
|rowspan=5|[[FC Barcelona]]
|rowspan=5|{{ES-VLAG}}
|rowspan=5|[[Primera División]]
|26
|16
|12
|8
|0
|0
|'''38'''
|'''24'''
|-
|[[Primera División 1974/75|1974/75]]
|30
|7
|12
|7
|8
|0
|'''50'''
|'''14'''
|-
|[[Primera División 1975/76|1975/76]]
|20
|6
|10
|3
|9
|2
|'''39'''
|'''11'''
|-
|[[Primera División 1976/77|1976/77]]
|30
|14
|9
|6
|7
|5
|'''46'''
|'''25'''
|-
|[[Primera División 1977/78|1977/78]]
|28
|5
|7
|1
|10
|5
|'''46'''
|'''11'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''143'''||'''48'''||'''50'''||'''25'''||'''34'''||'''12'''||'''227'''||'''85'''
|-
|[[Amerikaans voetbalkampioenschap 1979|1979]]
|rowspan=1|[[Los Angeles Aztecs]]
|rowspan=1|{{US-VLAG}}
|rowspan=1|[[North American Soccer League (1968–84)|North American Soccer League]]
|27
|14
|0
|0
|0
|0
|'''27'''
|'''14'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''27'''||'''14'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''27'''||'''14'''
|-
|[[Amerikaans voetbalkampioenschap 1980|1980]]
|rowspan=1|[[Washington Diplomats]]
|rowspan=1|{{US-VLAG}}
|rowspan=1|[[North American Soccer League (1968–84)|North American Soccer League]]
|27
|10
|0
|0
|0
|0
|'''27'''
|'''10'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''27'''||'''10'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''27'''||'''10'''
|-
|[[Segunda División A|1980/81]]
|rowspan=1|[[Levante UD|Levante]]
|rowspan=1|{{ES-VLAG}}
|rowspan=1|[[Segunda División A|Segunda División]]
|10
|2
|0
|0
|0
|0
|'''10'''
|'''2'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''10'''||'''2'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''10'''||'''2'''
|-
|[[Amerikaans voetbalkampioenschap 1981|1981]]
|rowspan=1|[[Washington Diplomats]]
|rowspan=1|{{US-VLAG}}
|rowspan=1|[[North American Soccer League (1968–84)|North American Soccer League]]
|5
|2
|0
|0
|0
|0
|'''5'''
|'''2'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''32'''||'''12'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''0'''||'''32'''||'''12'''
|-
|[[Eredivisie 1981/82|1981/82]]
|rowspan=2|[[AFC Ajax|Ajax]]
|rowspan=2|{{NL-VLAG}}
|rowspan=2|[[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]
|15
|7
|1
|0
|0
|0
|'''16'''
|'''7'''
|-
|[[Eredivisie 1982/83|1982/83]]
|21
|7
|7
|2
|2
|0
|'''30'''
|'''9'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''275'''||'''204'''||'''40'''||'''39'''||'''49'''||'''23'''||'''364'''||'''266'''
|-
|[[Eredivisie 1983/84|1983/84]]
|rowspan=1|[[Feyenoord]]
|rowspan=1|{{NL-VLAG}}
|rowspan=1|[[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]
|33
|11
|7
|1
|4
|1
|'''44'''
|'''13'''
|-bgcolor=E6E6FA
|colspan=4|'''Club totaal'''||'''33'''||'''11'''||'''7'''||'''1'''||'''4'''||'''1'''||'''44'''||'''13'''
|-
!colspan=4 width=40%|Carrière totaal
!width=6%|'''520'''
!width=6%|'''291'''
!width=6%|'''97'''
!width=6%|'''65'''
!width=6%|'''87'''
!width=6%|'''36'''
!width=6%|'''704'''
!width=6%|'''395'''
|}
<small>
'''*''' Exclusief de gestaakte wedstrijd Ajax - Feyenoord (21 januari 1968)<ref>[https://web.archive.org/web/20140809165543/http://www.cruyff.com/asp/ned/info.asp?page=speler Spelersstatistieken] Officiële website Johan Cruijff</ref>
</small>
 
== Interlandcarrière ==
=== Debuut en controverse ===
[[Bestand:Johan Cruijff tijdens zijn debuut bij het Nederlands elftal in 1966.jpg|{{largethumb}}|Debuut van Cruijff bij het Nederlands elftal in 1966. Staand: [[Frits Flinkevleugel|Flinkevleugel]], [[Rinus Israël|Israël]], [[Eddy Pieters Graafland|Pieters Graafland]], [[Bennie Muller|Muller]], [[Cor Veldhoen|Veldhoen]], [[Daan Schrijvers|Schrijvers]]. Zittend: [[Miel Pijs|Pijs]], [[Sjaak Swart|Swart]], Cruijff, [[Klaas Nuninga|Nuninga]], [[Piet Keizer (voetballer)|Keizer]].]]
Cruijff maakte op 7 september 1966 als negentienjarige zijn debuut voor het Nederlands elftal tijdens de [[Europees kampioenschap voetbal 1968 (kwalificatie)|EK-kwalificatiewedstrijd]] tegen [[Hongarije]]. De aanvaller maakte het tweede doelpunt voor Oranje, waardoor de confrontatie in een 2-2-gelijkspel eindigde. Een klein half jaar eerder, op 9 februari 1966, maakte Cruijff al zijn officieuze opwachting voor het Nederlands elftal in een oefeninterland tegen [[RC Strasbourg|Racing Strasbourg]]. In dat duel maakte Cruijff een hattrick en won Oranje met 7-0.<ref name="referentie1" /> Al in zijn tweede interland, op 6 november 1966 tegen [[Tsjecho-Slowaaks voetbalelftal|Tsjecho-Slowakije]], werd Cruijff uit het veld gestuurd. Hij is daarmee de eerste Nederlandse international die van het veld gestuurd werd. Cruijff zou scheidsrechter [[Rudi Glöckner|Glöckner]] in het gezicht hebben geslagen, hoewel dit door de speler zelf werd betwist. De KNVB besloot Cruijff naar aanleiding van het incident een jaar lang uit te sluiten van interlandvoetbal, maar onder druk van de media werd de aanvaller na acht maanden alweer opgeroepen voor het EK-kwalificatieduel tegen de [[Voetbalelftal van de Duitse Democratische Republiek|DDR]]. Zijn rentree wist hij binnen twee minuten op te luisteren met een doelpunt, waarmee ook meteen de eindstand werd bepaald.<ref name="referentie1" />
 
Hoewel Cruijff al snel naam maakte binnen Oranje, bleek het geen aanzet tot een langdurige interlandcarrière. In 1968 begon er onenigheid te ontstaan tussen Cruijff en de KNVB. De aanvaller kon zich, samen met vier ploeggenoten van Ajax, niet vinden in de hoogte van de vergoeding die zij zouden ontvangen voor de deelname aan een trainingskamp en het spelen van een interland tegen [[Bulgaars voetbalelftal|Bulgarije]]. De internationals onder leiding van Cruijff wilden alleen voor Oranje uitkomen als daar ook een substantieel geldbedrag tegenover stond.<ref name="referentie1" /> Het was niet ongebruikelijk dat Cruijff zo nu en dan zijn eigen belangen boven het landsbelang stelde. Hij zei daarom regelmatig om diverse redenen wedstrijden af. Zo werd de aanvaller eens geschorst door bondscoach [[Georg Keßler|Keßler]] omdat hij, vanwege het bezoeken van een buitenlandse schoenenbeurs in het kader van zijn eigen bedrijf, een belangrijke training had gemist.<ref name="referentie4" /> Hoewel de verstandhouding bij vlagen soms moeizaam verliep werd Cruijff inmiddels wel verkozen tot aanvoerder van het Nederlands elftal. Deze rol vervulde hij al sinds zijn vijftiende interland, op 1 december 1971. De aanvoerdersband zou hij de resterende 33 wedstrijden van zijn interlandcarrière behouden.<ref name="referentie1" />
 
Ondanks de internationale successen van Ajax en Feyenoord eind jaren 60 en begin jaren 70 wist het Nederlands elftal zich niet te kwalificeren voor het [[Wereldkampioenschap voetbal 1970|WK in 1970]] en [[Europees kampioenschap voetbal 1972|EK in 1972]]. Cruijff gaf later toe dat in die periode het belang van Oranje niet zo werd ingezien.<ref name="referentie4" /> Voor het [[Wereldkampioenschap voetbal 1974|WK in 1974]] wist Nederland zich wel te plaatsen, na 36 jaar van afwezigheid op het mondiale eindtoernooi. Voordat er werd afgereisd naar gastland [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|West-Duitsland]] verklaarde Cruijff tegenover [[Voetbal International]] dat dit zijn eerste en laatste WK zou zijn. De aanvaller liet er geen twijfel over bestaan dat hij in 1978 op zijn 31e zou stoppen met voetballen. Deelname aan het volgende [[Wereldkampioenschap voetbal 1978|WK in Argentinië]] werd daarmee uitgesloten. Cruijff zag op tegen het lange verblijf in Zuid-Amerika, maar vreesde ook de risico's die hij in Argentinië zou lopen. In 1972 speelde Ajax in [[Buenos Aires (stad)|Buenos Aires]] om de Wereldbeker en die reis is gepaard gegaan met verschillende incidenten. Tevens lag bij een verblijf in Zuid-Amerika het gevaar van [[Ontvoering|kidnapping]] op de loer.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/04/16/cruijff-wilde-al-in-1974-niet-naar-argentinie.aspx Cruijff wilde al in 1974 niet naar Argentinië], Sportgeschiedenis, 16 april 2008</ref>
 
=== WK 1974 ===
[[Bestand:Johan Cruijff (1974).jpg|thumb|left|Johan Cruijff in 1974]]
Onder leiding van bondscoach Rinus Michels begon Oranje op 15 juni 1974 voortvarend aan het WK. In het openingsduel tegen [[Uruguayaans voetbalelftal|Uruguay]] bepaalden twee doelpunten van [[Johnny Rep]] de eindstand, en omdat Nederland tijdens de eerste speelronde als enige land indruk maakte werd het in de pers al meteen bestempeld tot aanstaand wereldkampioen. Tegen [[Zweeds voetbalelftal|Zweden]], de volgende tegenstander in de groepsfase, bleef het Nederlands elftal op een 0-0-gelijkspel steken. In het laatste groepsduel liet Oranje tegen [[Bulgaars voetbalelftal|Bulgarije]] echter zien waar het toe in staat was. Cruijff kreeg van Michels een vrije rol in de aanval. Zwervend over het hele veld schiep hij ruimte en bracht hij ploeggenoten in stelling. Nederland speelde het [[totaalvoetbal]] waar het nog jarenlang bekend om zou staan en versloeg de Bulgaren met 4-1. Oranje plaatste zich na twee overwinningen en een gelijkspel voor de finalepoule, waar [[Argentijns voetbalelftal|Argentinië]] de volgende tegenstander werd. Tegen de Zuid-Amerikanen speelde Oranje zijn beste wedstrijd tot dan toe. Het systeem van Michels en Cruijff werd uitgevoerd zoals het is bedoeld. Cruijff maakte zijn eerste twee WK-doelpunten. Nederland won met 4-0 en kon zich opmaken voor het volgende duel tegen Oost-Duitsland. Deze partij was minder hoogstaand dan het duel tegen Argentinië, maar werd relatief eenvoudig gewonnen met 2-0. Een gelijkspel tijdens het laatste duel tegen Brazilië zou vervolgens voldoende zijn om de finale te bereiken. De ontmoeting met de regerend wereldkampioen ontaardde echter in een legendarische schoppartij, die werd ontsierd door het spuwen naar tegenstanders, het op elkaars voeten gaan staan en vliegende tackles. Oranje liet zich niet van de wijs brengen en dankzij de doelpunten van [[Johan Neeskens|Neeskens]] en Cruijff werden de Brazilianen met 2-0 verslagen, waardoor Nederland voor de eerste maal de WK-finale bereikte.<ref name="referentie1" />
 
Nog voordat de eindstrijd werd gespeeld ontstond er een rel aan Nederlandse zijde. Een dag voor de finale plaatste het Duitse [[boulevardblad]] [[Bild|Bild-zeitung]] een verhaal over een zwempartij bij het ''Waldhotel Krautkrämer'' in [[Münster-Hiltrup|Hiltrup]], waar het Nederlands elftal verbleef. Het artikel droeg als kop 'Cruyff, Sekt und nackte Mädchen' en beschreef een zwemfeest dat na de overwinning op Oost-Duitsland zou hebben plaatsgevonden, waarbij Nederlandse spelers in gezelschap van naakte Duitse vrouwen verkeerd zou hebben. Wat er precies die nacht is gebeurd bleef een raadsel, maar vooral Cruijff kreeg grote problemen met zijn vrouw Danny, die meteen aan de telefoon hing. Volgens sommigen zou dit invloed hebben gehad op het spel van Cruijff tijdens de finale, aangezien hij in die wedstrijd niet zijn gebruikelijke niveau haalde.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/602300/2001/09/29/Een-pleziertje-in-Waldhotel-Krautkramer.dhtml Een pleziertje in Waldhotel Krautkrämer] de Volkskrant, 29 september 2001</ref>
 
[[Bestand:Bundesarchiv Bild 183-N0716-0314, Fußball-WM, BRD - Niederlande 2-1.jpg|{{largethumb}}|[[Berti Vogts|Vogts]], Cruijff en [[Uli Hoeneß|Hoeneß]] (rechts) tijdens de WK-finale van 1974, vlak voordat Cruijff door laatstgenoemde in het strafschopgebied wordt neergelegd.]]
Op 7 juli 1974 trapte Nederland af voor de finale tegen [[Duits voetbalelftal|West-Duitsland]]. Nog voordat de Duitsers de bal hebben kunnen beroeren, kwam Oranje al op voorsprong door een benutte strafschop van Neeskens. De strafschop werd gegeven na een overtreding van [[Uli Hoeneß]] op Cruijff die in deze wedstrijd geen grote rol meer zou spelen. Nadat West-Duitsland met een voorsprong de rust in ging kreeg Cruijff op weg naar de kleedkamer van scheidsrechter [[Jack Taylor (scheidsrechter)|Taylor]] een gele kaart wegens aanhoudend protesteren. In de tweede helft probeerde Nederland iets terug te doen, maar het combinatiespel en de overmacht waarmee men eerdere wedstrijden naar zijn hand zette ontbrak in de finale. Het duel eindigde in 1-2 en West-Duitsland werd wereldkampioen. De prestaties die Cruijff op het toernooi neerzette zorgden er wel voor dat hij na afloop tot [[Wereldkampioenschap voetbal#Gouden Bal - Beste speler|beste speler van het WK]] werd verkozen.<ref name="referentie1" />
 
=== EK 1976 ===
Twee jaar later kwalificeerde Nederland zich voor het [[Europees kampioenschap voetbal 1976|EK in 1976]]. Het doel was om met een finaleplaats het verloren WK van twee jaar terug goed te maken. In de halve finale tegen [[Tsjecho-Slowaaks voetbalelftal|Tsjecho-Slowakije]] wist Nederland echter niet te scoren en zorgden doelpunten van de opponent voor een 3-1-eindstand. Een van de hoofdpersonen tijdens het duel is scheidsrechter [[Clive Thomas|Thomas]] geweest, die bekendstond vanwege zijn strikte interpretatie van de spelregels.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/05/15/oranje-had-in-1976-de-ek-finale-moeten-spelen.aspx Oranje had in 1976 de EK-finale moeten spelen] Sportgeschiedenis, 15 mei 2008</ref> [[Willem van Hanegem|Van Hanegem]] en Neeskens ontvingen van hem een rode kaart, evenals de Tsjecho-Slowaak [[Jaroslav Pollák|Pollák]]. Cruijff kreeg een gele kaart en omdat hij deze tijdens een kwalificatiewedstrijd ook al had ontvangen was het EK na één wedstrijd voor hem afgelopen. Nederland won vervolgens de troostfinale van [[Joegoslavisch voetbalelftal|Joegoslavië]] met 3-2, waardoor het alsnog derde eindigde.<ref name="referentie1" />
 
Op 26 oktober 1977 speelde Cruijff, zoals hij jaren van tevoren al had aangekondigd, zijn laatste wedstrijd voor Oranje. Bijna niemand geloofde dat het Cruijffs laatste interland is geweest, maar de hoofdpersoon zelf bleek vastbesloten. In 1981 leek het er op dat Cruijff toch nog een rentree zou maken bij Oranje, nadat hij een lang gesprek voerde met bondscoach [[Kees Rijvers|Rijvers]]. Vanwege verschillende sponsorbelangen bereikten Cruijff (die een contract had met Cor du Buy Sports {{Bron?||2015|11|19}} die van Rudi Dassler het importrecht van [[Puma (concern)|Puma]] voor de Benelux had verworven) en de KNVB (die werd gesponsord door [[Adidas]]) geen overeenstemming over het aantal strepen op de mouwen van de shirts. Cruijff wilde met twee strepen spelen, maar de KNVB hield vast aan de kenmerkende drie strepen van adidas.<ref name="referentie1" /> Voorafgaand aan het WK 1974 speelde de strepenkwestie ook al, maar destijds gingen Adidas en de KNVB uiteindelijk akkoord met Cruijffs eisen, waardoor hij als enige Nederlandse speler in een shirt met twee strepen speelde. Alle andere internationals hadden wel de drie Adidas-strepen op hun tenue.<ref>[http://nos.nl/artikel/94943-adidas-en-puma-leggen-jarenlange-ruzie-bij.html Adidas en Puma leggen jarenlange ruzie bij] NOS, 17 september 2009</ref>
 
== Trainerscarrière ==
=== Ajax ===
Na zijn actieve loopbaan was Cruijff tijdens het seizoen 1984/85 korte tijd technisch adviseur bij [[Roda JC Kerkrade|Roda JC]]. Cruijff leek nadien zijn weg te vervolgen bij Feyenoord, maar besloot medio 1985 toch terug te keren naar zijn jeugdliefde Ajax, dat Cruijffs eerdere trainer bij de club, [[Aad de Mos]], had ontslagen. Het Ajax-bestuur verkoos Cruijff boven de 3 andere kandidaten [[Tomislav Ivić]], [[Rinus Israël]] en [[Leo van Veen]]. Omdat Cruijff echter niet over de vereiste diploma's beschikte om als trainer aan de slag te gaan, trad de oud-speler op 6 juni 1985 als technisch directeur in dienst bij Ajax. Met deze functie kreeg hij de verantwoordelijkheid over alle technische zaken binnen de Amsterdamse club, van de jeugdopleiding tot het eerste elftal.<ref name="referentie15" /> Halverwege het seizoen ontving Cruijff van de KNVB officieel dispensatie om het eerste elftal te trainen in zijn rol als technisch directeur.<ref>{{aut|Hiddema, Bert}} (2002), ''El Cruijff'', uitgeverij Pandora Pockets, Amsterdam, pag. 180</ref> De aanstelling kwam op kritiek te staan van diverse instanties binnen het voetbal. De club had met [[Spitz Kohn]], [[Cor van der Hart]] en [[Tonny Bruins Slot]] weliswaar drie trainers met het a-diploma op zak, maar Cruijff bezat geen enkel diploma. In eerste instantie werd erover gesproken dat Kohn of Van der Hart officieel als hoofdcoach zou fungeren.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010593691 |titel=Van der Hart 'stroman' Cruijff |auteur= |uitgever=Limburgsch Dagblad |datum=10 juni 1985 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref> Later meldde Cruijff dat er geen enkele hoofdtrainer was, maar dat de verantwoordelijkheid voor het eerste elftal bij het complete viertal lag, dit tot ergernis van de VVON, de Nederlandse belangenvereniging van trainers in het betaald voetbal.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010962080 |titel=Cruijff: 'Ajax heeft geen hoofdtrainer' |auteur=Dick van den Polder |uitgever=Het Vrije Volk |datum=9 juli 1985 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref> Eind juli besloot de KNVB onderzoek te doen naar de zaak.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010962013 |titel=KNVB duikt in zaak-Cruijff |auteur= |uitgever=Het Vrije Volk |datum=22 juli 1985 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref> In januari 1986 besloot de KNVB Cruijff dispensatie te verlenen voor het uitoefenen van het vak van hoofdcoach. [[Willem van Hanegem]], die bij [[Feyenoord]] werkzaam was, werd een dergelijk verzoek geweigerd.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610869 |titel=Cruijff wel, Van Hanegem niet |auteur= |uitgever=Limburgsch Dagblad |datum=24 januari 1986 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref>
 
Met het trainerschap bracht Cruijff nieuwe ontwikkelingen binnen de voetbalwereld op gang. Onder zijn toezicht werd het totaalvoetbal verder ontwikkeld en bovendien kwam hij met nieuwe inzichten. Zo huurde hij onder meer een operazanger in om zijn spelers op een andere manier te leren ademhalen. Ook liet hij jeugdvoetballers van positie wisselen, zodat aanvallers leerden hoe verdedigers dachten. Daarnaast was Cruijff van mening dat spelers een laag basissalaris moesten ontvangen en hoge prestatiepremies. Bij Ajax kreeg Cruijff de beschikking over een talentvolle groep, met spelers als [[Stanley Menzo|Menzo]], [[Sonny Silooy|Silooy]], [[Ronald Koeman|Koeman]], [[Gerald Vanenburg|Vanenburg]], [[Frank Rijkaard|Rijkaard]], [[John van 't Schip|Van 't Schip]], [[Marco van Basten|Van Basten]] en [[Rob de Wit (voetballer)|De Wit]]. De successen als trainer volgden spoedig. Al in zijn eerste seizoen won Cruijff met Ajax de [[KNVB beker 1985/86|KNVB beker]]. De landstitel ging naar PSV, ondanks een positief Amsterdams doelsaldo van 85 (120 doelpunten voor en 35 tegen). Tijdens het tweede seizoen wist Ajax opnieuw alleen de prestaties in de [[KNVB beker 1986/87|KNVB beker]] te verzilveren, de landstitel ging wederom naar Eindhoven. Het Europese succes vormde echter een pleister op de wonde, want na veertien jaar werd opnieuw een internationale prijs behaald in de vorm van de [[Finale Europacup II 1987|Europacup II]].<ref name="referentie1" /> Op 1 juni 1987, twee weken na het behalen van de Europacup II, schonk de KNVB Cruijff de licentie Coach Betaald Voetbal op grond van "zijn verdiensten voor het Nederlandse voetbal in het algemeen en Ajax in het bijzonder." De keuzeheer werd daarmee officieel bevoegd om als trainer aan de slag te gaan.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010566360 |titel=Licentie voor Cruijff |auteur= |uitgever=Leeuwarder Courant |datum=2 juni 1987 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref>
 
In de eerste helft van het seizoen 1987-1988 liep het elftal stroef. Veel van de spelers die Cruijff had ingepast vertrokken bij Ajax. Ronald Koeman en Gerald Vanenburg vertrokken in de zomer van 1986 naar PSV, een overgang van Rijkaard naar die club kon ternauwernood worden voorkomen. In de zomer van 1987 vertrokken viervoudig Eredivisietopscorer Van Basten en routinier Silooy naar buitenlandse clubs, terwijl na een conflict met Cruijff ook Rijkaard vertrok. Cruijff kwam daarnaast in conflict met routiniers [[Jan Sørensen]] en [[Peter Boeve]]. De aankopen die Cruijff deed, [[Jan Wouters (voetballer)|Jan Wouters]], [[Danny Blind]], [[Arnold Scholten]], [[Henny Meijer]], de Schot [[Alistair Dick]], de Ier [[Frank Stapleton]], de Fin [[Petri Tiainen]], de Deen Jan Sørensen en de Zweed [[Peter Larsson]], bleken allen niet direct versterkingen voor het eerste elftal te zijn. In de contractonderhandelingen voor een nieuw tweejarig contract eiste Cruijff dat hij zonder overleg met het bestuur aan- en verkopen zou mogen doen. Het bestuur was echter ontevreden over het getoonde spel en nam zelfs afstand van de trainingsmethode van Cruijff met de woorden "Het wordt tijd, dat een ploeg met dergelijk spelersmateriaal eens leert meer dan een systeem te spelen." Ook had de club, sinds het ontslag van De Mos in 1985, geen landstitel meer behaald. Het bestuur wenste tevens Cruijff, gezien de resultaten en aankopen, geen carte blanche te geven in het technische beleid. In januari 1988 barstte de bom en diende Cruijff onverwacht zijn ontslag in.<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642029 |titel=Ontslag Johan Cruijff verrassing voor Ajax |auteur= |uitgever=Amigoe |datum=4 januari 1988 |bezochtdatum=26 maart 2016}}</ref>
 
Op 1 april 1988 publiceerde het ''[[Utrechts Nieuwsblad]]'' een artikel over een op handen zijnde overname van de club. Een consortium van onder andere de Engelse krantenmagnaat [[Robert Maxwell]], [[Koninklijke Philips|Philips]], [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] en Cruijff zouden plannen hebben om FC Utrecht over te nemen. De supporters van de club waren fel gekant tegen deze overname, met name door de inmenging van oer-Ajacied Cruijff. Uiteindelijk ketste de overname af.
 
=== FC Barcelona ===
In de maanden na zijn vertrek leek het er even op dat Cruijff naar [[sc Heerenveen]] zou vertrekken. Maar na een aanbod van FC Barcelona besloot de oud-speler terug te keren naar zijn voormalige werkgever.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/04/06/johan-cruijff-was-bijna-trainer-van-heerenveen-geworden.aspx Johan Cruijff was bijna trainer van Heerenveen geworden] Sportgeschiedenis, 6 april 2007</ref> Evenals in Nederland ontstond er ook in Spanje bezwaar op zijn aanstelling als trainer. Cruijff beschikte wel over de benodigde diploma's, maar het ontbrak hem aan de vereiste drie jaar ervaring als trainer. Ondanks dit gemis werd de aanstelling van Cruijff toch goedgekeurd.<ref>[https://web.archive.org/web/20150923211412/http://www.cruyff.com/asp/ned/info.asp?page=trainer-barca Cruijff Barcelona-coach] Officiële website Johan Cruijff</ref> Daarmee volgde hij interim-trainer [[Carles Rexach|Charly Rexach]] op, die in de [[1970-1979|jaren 70]] te boek stond als een goede vriend van Cruijff tijdens hun gezamenlijke verblijf bij Barcelona. Rexach keerde terug in zijn oude functie als assistent-trainer en ging Cruijff ondersteunen bij de opbouw van een nieuw te vormen elftal. Een groot deel van de oorspronkelijke spelersgroep is namelijk in opstand gekomen, toen zij op 28 april 1988 tijdens een door hen zelf ingelaste persconferentie het vertrek van het clubbestuur hebben geëist vanwege een financieel dispuut. Clubpresident [[Josep Lluís Núñez|Núñez]] was weinig vergevingsgezind en heeft op negen spelers na de hele selectie ontslagen.<ref name="referentie8">[http://www.fcbarcelona.com/web/english/club/historia/entrenadors/johancruyff.html Johan Cruyff (1988-96)] FC Barcelona</ref>
 
Door het vertrek van zoveel spelers hadden Núñez en Cruijff alle vrijheid om samen de fundamenten te leggen voor een elftal dat voldeed aan hun eigen wensen. Voor de totstandbrenging van het nieuwe FC Barcelona hanteerden zij een dubbele strategie. Allereerst moesten uit binnen- en buitenland de beste voetballers worden gecontracteerd. Naderhand zou de rest van het team worden aangevuld met talenten uit de ''[[cantera]]'' (jeugdopleiding). Het eerste deel van de strategie werd geconcretiseerd met Spaanse aankopen als [[José Bakero]], [[Txiki Begiristain]] en [[Julio Salinas]]. Buitenlandse versterkingen verschenen er na het eerste seizoen toen Ronald Koeman en [[Michael Laudrup]] in 1989 en [[Christo Stoitsjkov]] in 1990 werden vastgelegd. Voor de doorstroom van talent heeft Cruijff tien jaar eerder al een basis gelegd toen hij vlak voor zijn vertrek als speler een belangrijk advies heeft meegegeven aan Núñez: start een jeugdopleiding. Met de totstandkoming van [[La Masía]] heeft Núñez gehoor gegeven aan zijn oproep, waardoor Cruijff na verloop van tijd een beroep kon doen op veelbelovende jeugdspelers als [[Josep Guardiola|Pep Guardiola]], [[Guillermo Amor]], [[Albert Ferrer]] en [[Sergi Barjuán]].<ref>[http://www.goal.com/en-us/news/88/spain/2011/05/24/2501291/the-realization-of-a-dream-team-the-story-of-the-first-barcelona The realization of a Dream Team – the story of the first Barcelona team to win a European Cup] Goal, 24 mei 2011</ref>
 
Het team dat Cruijff formeerde moest een speelstijl gaan hanteren die werd afgeleid van het totaalvoetbal. Uitgangspunten daarbij waren techniek en balbezit: Barcelona moest zo veel mogelijk de bal hebben, domineren en zich niet aanpassen aan de tegenstander. In de ogen van Cruijff is het behalen van punten niet het belangrijkste, dat is slechts een onderdeel van het spel. In zijn filosofie is de sleutel tot het behalen van resultaten het spelen van aanvallend voetbal.<ref>[http://www.goal.com/en/news/12/spain/2009/10/07/1546727/johan-cruyff-reveals-origin-of-barcelonas-tactics Johan Cruyff Reveals Origin Of Barcelona's Tactics] Goal, 7 oktober 2009</ref> De visie van Cruijff werd niet alleen overgebracht op het eerste elftal maar ook gehanteerd binnen de gehele jeugdopleiding. Op die manier konden talenten vanuit de jeugd gemakkelijker de overstap maken naar het eerste elftal.<ref name="referentie8" />
 
Na enkele seizoenen begon de speelstijl vruchten af te werpen en brak er een jarenlange bloeiperiode aan. Het succesvolle elftal kreeg als bijnaam het ''[[Geschiedenis van FC Barcelona#Het Dream Team|Dream Team]]'', wat werd afgeleid van de gelijknamige [[Amerikaans basketbalteam|Amerikaanse basketbalploeg]] die in 1992 [[Basketbal op de Olympische Zomerspelen 1992#Finale|olympisch goud]] heeft gewonnen in Barcelona.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1877784/2011/04/20/Voetballen-alsof-de-club-nog-niets-heeft-gewonnen.dhtml Voetballen alsof de club nog niets heeft gewonnen] de Volkskrant, 24 april 2011</ref> Onder leiding van Cruijff doorbrak het Dream Team de jarenlange dominantie van Real Madrid en won het vier opeenvolgende landstitels (1991-1994), waarvan drie op de laatste speeldag van de competitie. Op Europees vlak legde Barcelona in 1989 beslag op de [[Finale Europacup II 1989|Europacup II]] en won het in 1992 de [[Finale Europacup I 1992|Europacup I]]. Tijdens beide finales zijn de Catalanen te sterk geweest voor [[UC Sampdoria|Sampdoria]]. Vooral de winst van de Europacup I is een memorabel moment, aangezien het de eerste maal in de historie is dat Barcelona de belangrijkste Europese beker veroverde. Andere trofeeën die Barcelona onder het bewind van Cruijff op zijn naam schreef, zijn de Copa del Rey in 1990, de [[UEFA Super Cup 1992|Europese Supercup]] in 1992 en drie [[Supercopa de España|Supercopas]] in 1991, 1992 en 1994. Met het winnen van deze elf prijzen werd Cruijff met afstand de meest succesvolle trainer uit de geschiedenis van de club.<ref name="referentie8" /> Het record bleef vijftien jaar staan, maar werd verbroken op 26 augustus 2011, toen Guardiola door het winnen van de [[UEFA Super Cup 2011|Europese Supercup]] met Barcelona zijn twaalfde titel pakte en het aantal van zijn leermeester passeerde. Hier heeft hij slechts drie seizoenen voor nodig gehad.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=146029 Messi bedreigt Pedro, Guardiola passeert Cruijff en evenaart Van Gaal] Voetbalzone, 26 augustus 2011</ref>
 
Op 18 mei 1994 vond het keerpunt plaats in de succesreeks van het Dream Team. Het vooraf als favoriet bestempelde FC Barcelona verloor die avond de [[Finale UEFA Champions League 1994|Champions League-finale]] van AC Milan met 4-0. In de voorgaande zestien edities is er slechts eenmaal een ploeg geweest die de finale met meer dan één doelpunt verschil heeft verloren.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/379704/1994/05/19/Het-Genie-zet-Godenzonen-lelijk-te-kijk.dhtml Het Genie zet Godenzonen lelijk te kijk] de Volkskrant, 19 april 1994</ref> Na de afstraffing volgden er voor Barcelona twee seizoenen zonder titel. Dit is met name te wijten aan de kwaliteitsafname van de spelersgroep door het vertrek van achtereenvolgens Laudrup, [[Romário de Souza Faria|Romário]], Koeman en Stoitsjkov. Goedkopere Oost-Europese vervangers als [[Gheorghe Hagi|Hagi]], [[Meho Kodro|Kodro]], [[Igor Kornejev|Kornejev]] en [[Robert Prosinečki|Prosinečki]] mislukten onder Cruijffs bewind. Achteraf werd volgens Rexach vaak ten onrechte gedacht dat het systeem bepalend was voor het resultaat, terwijl de spelers degenen waren die wedstrijden moesten winnen. Ook het opstellen van zijn zoon Jordi en het binnenhalen van schoonzoon [[Jesús Mariano Angoy|Angoy]] brachten Cruijff in moeilijkheden na beschuldigingen van [[nepotisme]]. Jordi kon het niveau nog bijhouden, maar Angoy kwam volgens de Spaanse media duidelijk tekort voor Barcelona. Núñez verhoogde de druk door Cruijff persoonlijk verantwoordelijk te stellen voor de tegenvallende resultaten en begon kritiek te leveren op zijn selectiebeleid. Op 18 mei 1996, de dag voor de een-na-laatste wedstrijd tegen [[Celta de Vigo]], barstte de bom. De zaterdagkrant meldde die ochtend namelijk dat Núñez en vicepresident [[Joan Gaspart|Gaspart]] [[Bobby Robson]] als nieuwe trainer hebben gecontracteerd. Toen Cruijff bespeurde dat Barcelona in het geheim een breuk heeft geforceerd, raakte hij buiten zinnen. Hij zei dat het niet uit te leggen viel, waarna het gesprek met Núñez en Gaspart ontaardde in een pijnlijke ruzie.<ref>[http://www.sportgeschiedenis.nl/2008/04/21/charly-rexach-en-johan-cruijff.aspx Charly Rexach en Johan Cruijff] Sportgeschiedenis, 21 april 2008</ref> De breuk betekende het vertrek van Cruijff, die na 2.936 werkdagen werd ontslagen. Met zijn acht achtereenvolgende dienstjaren werd hij de langst zittende coach uit de clubgeschiedenis.<ref name="referentie1" /> Na zijn ontslag bleef Cruijff in het voetbal actief als adviseur, ambassadeur en analist. Een terugkeer als trainer of bondscoach kwam vaak ter sprake maar heeft nooit doorgang gevonden.<ref name="referentie13" />
 
=== Catalonië ===
[[Bestand:Homenatge a Johan Cruijff.jpg|{{largethumb}}|Bij het afscheid van Cruijff als bondscoach van de Catalaanse voetbalbond (2013)]]
Cruijff woonde sinds 1988 in Barcelona en had een zwak voor [[Catalonië]]. In 2006 ontving hij van de [[Generalitat de Catalunya|Catalaanse regering]] het [[Creu de Sant Jordi|Sint-Joriskruis]], een van de hoogste onderscheidingen, als erkenning voor zijn verdiensten voor de regio.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=31952 Johan Cruijff onderscheiden] Voetbalzone, 21 september 2006</ref> Cruijff is na zijn vertrek bij Barcelona nooit ingegaan op aanbiedingen van voetbalbonden of clubs, totdat hij in september 2009 door de [[Federació Catalana de Futbol|Catalaanse voetbalbond]] gepolst werd voor het bondscoachschap van [[Catalaans voetbalelftal|Catalonië]].<ref name="referentie14" /> Hij besloot gehoor te geven aan het verzoek. Op 2 november werd zijn aanstelling wereldkundig gemaakt.<ref name="referentie14" /> Naast zijn rol als bondscoach van de autonome regio, ging hij ook andere werkzaamheden voor de voetbalbond verrichten om het Catalaanse voetbal verder te ontwikkelen. De Catalaanse nationale ploeg speelt slechts enkele wedstrijden per jaar en is niet aangesloten bij de [[FIFA]] of de [[UEFA]], waardoor ze zich niet kan kwalificeren voor een eindtoernooi.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-Dit-is-een-aardigheidje-voor-een-goed-doel.htm Cruijff: 'Dit is een aardigheidje voor een goed doel'], Voetbal International, 2 november 2009.</ref>
 
Vanuit Spanje werd getracht een oefeninterland met Oranje te regelen, maar vanwege de volle agenda wees de KNVB dit verzoek af.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-vangt-bot-bij-KNVB-voor-oefenduel.htm Cruijff vangt bot bij KNVB voor oefenduel], Voetbal International, 9 november 2009.</ref> Cruijff debuteerde vervolgens op 22 december 2009 als bondscoach tegen Argentinië en boekte een 4-2-overwinning in het stadion [[Camp Nou]].<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Succesvol-debuut-Cruijff-als-bondscoach-Catalonie.htm Succesvol debuut Cruijff als bondscoach Catalonië], Voetbal International, 22 december 2009.</ref> Tijdens het tweede optreden van Cruijff als bondscoach, ruim een jaar later tegen [[Hondurees voetbalelftal|Honduras]], werd door Catalonië opnieuw een ruime zege geboekt (4-0).<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Krkic-gidst-elftal-van-Cruijff-naar-ruime-overwinning.htm Krkic gidst elftal van Cruijff naar ruime overwinning], Voetbal International, 28 december 2010.</ref> Het derde duel onder Cruijffs leiding, op 30 december 2011 tegen [[Tunesisch voetbalelftal|Tunesië]], eindigde in een doelpuntloos gelijkspel.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Bondscoach-Cruijff-ziet-remise-bij-duel-met-Tunesie.htm Bondscoach Cruijff ziet remise bij duel met Tunesië], Voetbal International, 30 december 2011.</ref> Op 7 november 2012 liet Cruijff in een officiële verklaring weten dat hij tijdens de interland op 2 januari 2013 voor de laatste keer als bondschoach op de bank zou zitten.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-nog-een-duel-bondscoach-van-Catalaans-elftal.htm Cruijff nog één duel bondscoach van Catalaans elftal], Voetbal International, 7 november 2012.</ref> Tijdens het duel werd met 1-1 gelijk gespeeld tegen [[Nigeriaans voetbalelftal|Nigeria]]. Hierdoor handhaafde Catalonië zijn ongeslagen status onder het bewind van Cruijff.<ref name="referentie22" />
 
=== Resultaten ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Team
!rowspan="2"|Nat
!rowspan="2"|Van
!rowspan="2"|Tot
!colspan="5"|Balans
|-
!D!!W!!G!!V!!Win
|-
|align=left|[[AFC Ajax|Ajax]]
|{{NL-VLAG}}
|align=left|6 juni 1985
|align=left|4 januari 1988
|117
|86
|10
|21
|74%
|-
|align=left|[[FC Barcelona]]
|{{ES-VLAG}}
|align=left|4 mei 1988
|align=left|18 mei 1996
|430
|250
|97
|83
|58%
|-
|align=left|[[Catalaans voetbalelftal|Catalonië]]
|{{ES-vlag|Catalonië|geenlink}}
|align=left|2 november 2009
|align=left|2 januari 2013
|4
|2
|2
|0
|50%
|-
!colspan="4"|Totaal
!'''551'''
!'''338'''
!'''109'''
!'''104'''
!'''61,34'''
|}
<small>Deze lijst is bijgewerkt tot en met de wedstrijd Catalonië - Nigeria (1-1) op 2 januari 2013.</small>
 
== Erelijst en onderscheidingen ==
In een meer dan dertig jaar durende carrière won Cruijff als speler en als trainer vele prijzen. Zo is hij een van de slechts zeven voetballers die als speler én als trainer ''[[UEFA Champions League|De Cup met de Grote Oren]]'' heeft gewonnen naast [[Miguel Muñoz|Muñoz]], [[Giovanni Trapattoni|Trapattoni]], [[Carlo Ancelotti|Ancelotti]], Rijkaard, Guardiola en [[Zinédine Zidane|Zidane]].<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Bara-evenaart-Ajax-en-PSV-Guardiola-kopieert-Cruijff.htm Barça evenaart Ajax en PSV, Guardiola 'kopieert' Cruijff] Voetbal International, 21 mei 2009</ref> Bovendien duikt zijn naam regelmatig op in lijstjes van beste voetballers ooit, waaronder die van de [[FIFA 100|FIFA]], [[UEFA Golden Jubilee Poll|UEFA]], [[International Federation of Football History & Statistics#Beste voetballers van de 20e eeuw|IFFHS]], [[AFS top 100|AFS]] en [[tijdschrift]]en als ''[[France Football#Speler van de eeuw|France Football]]'' en ''[[World Soccer#De 100 beste voetballers van de 20e eeuw|World Soccer]]''. Ook werd hij opgenomen in diverse [[Wereldelftal van de twintigste eeuw|wereldelftallen van de twintigste eeuw]], die vanaf begin jaren 80 wereldwijd verschenen.<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/wrldallt.html World All-Time Teams] Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation</ref>
 
Voor zijn bijzondere verdiensten op sportief en maatschappelijk vlak ontving Cruijff tweemaal een [[koninklijke onderscheiding]]. Na de verloren WK-finale werd Cruijff, evenals Michels en [[František Fadrhonc|Fadrhonc]], benoemd tot [[Lijst van ridders in de Orde van Oranje-Nassau|Ridder in de Orde van Oranje-Nassau]], waarvoor hij de versierselen ontving van [[premier (regeringsleider)|premier]] [[Joop den Uyl|Den Uyl]]. Achtentwintig jaar later, op 10 april 2002, werd Cruijff bevorderd tot [[Lijst van officieren in de Orde van Oranje-Nassau|Officier in de Orde van Oranje-Nassau]].<ref name="referentie1" /> Ook van diverse organisaties zoals de KNVB, UEFA, FIFA, Ajax en het [[ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur]] ontving hij hoge erkenningen. In 2004 werd Cruijff genomineerd voor de titel [[De grootste Nederlander]]. Daarbij eindigde hij, als enige nog levende Nederlander binnen de top tien, op de zesde plaats.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/699441/2004/10/12/Cruijff-enige-levende-in-toptien-van-grootste-Nederlanders.dhtml Cruijff enige levende in top tien van grootste Nederlanders] de Volkskrant, 12 april 2004</ref> Postuum kende het Spaanse ministerie van van Onderwijs, Cultuur en Sport aan Cruijff de ''Gouden medaille in de koninklijke orde voor verdiensten in de sport'' toe.
 
=== Speler ===
[[Bestand:Johan Cruijff krijgt in Amstelveen Ballon dor (onderscheiding voor Europees vo, Bestanddeelnr 925-5239.jpg|{{largethumb}}|Johan Cruijff bij de uitreiking van de [[Ballon d'Or 1971|Ballon d'Or in 1971]]]]
'''Met Ajax:'''
* [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]: [[Eredivisie 1965/66|1965/66]], [[Eredivisie 1966/67|1966/67]], [[Eredivisie 1967/68|1967/68]], [[Eredivisie 1969/70|1969/70]], [[Eredivisie 1971/72|1971/72]], [[Eredivisie 1972/73|1972/73]], [[Eredivisie 1981/82|1981/82]], [[Eredivisie 1982/83|1982/83]]
* [[KNVB beker]]: [[KNVB beker 1966/67|1966/67]], [[KNVB beker 1969/70|1969/70]], [[KNVB beker 1970/71|1970/71]], [[KNVB beker 1971/72|1971/72]], [[KNVB beker 1982/83|1982/83]]
* [[UEFA Champions League|Europacup I]]: [[Europacup I 1970/71|1971]], [[Europacup I 1971/72|1972]], [[Europacup I 1972/73|1973]]
* [[Wereldbeker voetbal voor clubteams|Wereldbeker]]: [[Wereldbeker voetbal 1972|1972]] (In 1971 en 1973 weigerde Ajax de finale om de wereldbeker te spelen)
* [[UEFA Super Cup]]: [[UEFA Super Cup 1972|1972]], [[UEFA Super Cup 1973|1973]]
* [[UEFA Intertoto Cup|Intertoto Cup]]: poulewinnaar in [[Intertoto Cup 1968|1968]]
 
'''Met FC Barcelona:'''
* [[Primera División]]: [[Primera División 1973/74|1973/74]]
* [[Copa del Rey]]: 1977/78
 
'''Met Feyenoord:'''
* [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]: [[Eredivisie 1983/84|1983/84]]
* [[KNVB beker]]: [[KNVB beker 1983/84|1983/84]]
 
'''Individueel:'''
* [[Eredivisie (mannenvoetbal)#Topscorers Eredivisie (1956-heden)|Topscorer Eredivisie]]: 1966/67, 1971/72
* [[Nederlands voetballer van het jaar]]: 1968,<ref>{{Citeer web |url=http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010538785:mpeg21:a0123 |titel=Limburgsch dagblad - 7 juni 1968 - pag. 7 |bezochtdatum=28 april 2013}}</ref> 1972,<ref>{{Citeer web |url=http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3358348/2012/12/05/Geen-kouwe-drukte-dat-is-Johan-Cruijff.dhtml |titel=de Volkskrant - 5 december 2012 - pag. 5 |bezochtdatum=2 september 2014}}</ref> 1984
* [[Sportman van het jaar (Nederland)|Sportman van het jaar]]: 1973, 1974
* [[Ballon d'Or|Europees voetballer van het jaar]]: 1971, 1973, 1974
* [[Wereldkampioenschap voetbal#Gouden Bal - Beste speler|Beste speler van het WK]]: 1974
* FIFA Wereldkampioenschap All-Star Team: 1974
* [[Premio Don Balón|Beste buitenlandse voetballer van de Primera División]]: 1976/77, 1977/78
* [[NASL Most Valuable Player Award]]: 1979
* FIFA World Cup All-Time Team: 1994
* FIFA World Cup Dream Team: 2002
* FIFA Wereldteam van de 20e Eeuw
* [[FIFA 100]]
* [[World Soccer|World Soccer's Greatest XI of All Time]]: 2013
* [[World Soccer|World Soccer's The Greatest Players of the 20th Century]]: #3
* [[France Football|France Football's Speler van de Eeuw]]: #3
* [[International Federation of Football History & Statistics|IFFHS Europees Speler van de Eeuw]]: #1
* [[International Federation of Football History & Statistics|IFFHS Wereldspeler van de Eeuw]]: #2
 
=== Trainer ===
'''Met Ajax:'''
* [[KNVB beker]]: [[KNVB beker 1985/86|1985/86]], [[KNVB beker 1986/87|1986/87]]
* [[Europacup II (voetbal)|Europacup II]]: [[Europacup II 1986/87|1986/87]]
 
'''Met FC Barcelona:'''
* [[Primera División]]: [[Primera División 1990/91|1990/91]], [[Primera División 1991/92|1991/92]], [[Primera División 1992/93|1992/93]], [[Primera División 1993/94|1993/94]]
* [[Copa del Rey]]: 1989/90
* [[Supercopa de España|Supercopa]]: 1991, 1992, 1994
* [[Europacup II (voetbal)|Europacup II]]: [[Europacup II 1988/89|1988/89]]
* [[UEFA Champions League|Europacup I]]: [[Europacup I 1991/92|1991/92]]
* [[UEFA Super Cup]]: [[UEFA Super Cup 1992|1992]]
 
'''Individueel:'''
* [[World Soccer#Wereldtrainer van het Jaar|World Soccer Manager van het jaar]]: 1987
* [[Onze d'Or|Onze d'Or Manager van het jaar]]: 1992, 1994
* [[Premio Don Balón|Beste trainer van de Primera División]]: 1990/91, 1991/92
 
=== Onderscheidingen ===
* [[Lijst van ridders in de Orde van Oranje-Nassau|Ridder in de Orde van Oranje-Nassau]]: 8 juli 1974
* Bondsridder van de [[Koninklijke Nederlandse Voetbalbond|KNVB]]: 28 oktober 1978
* [[Zilver]]en [[Erepenning|legpenning]] van de stad [[Amsterdam]]: november 1978
* Eerbewijs van de stad [[Los Angeles]]: december 1979
* Sport and Trade Award [[Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur|Ministerie van WVC]]: juli 1992
* [[AFC Ajax#Ereleden|Erelidmaatschap Ajax]]: 7 april 1999
* [[Lijst van officieren in de Orde van Oranje-Nassau|Officier in de Orde van Oranje-Nassau]]: 10 april 2002
* [[UEFA Jubilee Awards|Golden player]]: november 2003
* [[Fanny Blankers-Koen Carrièreprijs|Fanny Blankers-Koen Trofee]]: 9 december 2005
* [[Laureus World Sports Awards#Lifetime Award|Laureus Lifetime Achievement Award]]: 2005
* [[Creu de Sant Jordi|Sint-Joriskruis]]: 21 september 2006
* [[FIFA Order of Merit]]: 2010
* [[UEFA President's Award]]: 2013
 
== Controverses ==
=== Jan van Beveren en Willy van der Kuijlen ===
[[Bestand:Nederlands elftal vertrekt naar Polen van Schiphol Van Beveren (l) en Cruijff l, Bestanddeelnr 922-7591.jpg|{{largethumb}}|[[Jan van Beveren]] en Johan Cruijff (rechts) lezen de krant op Schiphol voor een interland tegen Engeland in 1970]]
[[Jan van Beveren]] ontbrak in 1974 op het WK voetbal, nadat hij al bijna zeven jaar achtereenvolgens de eerste keus in het Nederlands elftal is geweest. Over de reden van zijn absentie bestaan echter verschillende verhalen. Wat in ieder geval vaststaat, is dat Van Beveren voorafgaand aan het WK kampte met hardnekkige liesklachten. De keeper leek echter precies op tijd te zijn hersteld om af te reizen naar [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|West-Duitsland]].<ref>[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110592157:mpeg21:a0219 Jan van Beveren na rentree "Blessure helemaal verdwenen"] De Telegraaf, 20 mei 1974</ref> Tijdens de training voor de voorbereidingswedstrijden tegen Argentinië en HSV ging het echter toch mis. Van Beveren trainde twee dagen geforceerd mee maar bleek meer tijd nodig te hebben voor zijn herstel. Hij deelde daarom samen met zijn clubcoach [[Kees Rijvers]] aan Rinus Michels mee dat hij niet in staat was om deel te nemen aan het WK.<ref>[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010958468:mpeg21:a0299 Ook Jan van Beveren blijft thuis] Het Vrije Volk, 24 mei 1974</ref><ref name="referentie23">[http://www.vi.nl/speler-van-de-dag/jan-van-beveren-topatleet-en-sieraad-in-het-doel.htm Jan van Beveren, topatleet en sieraad in het doel] Voetbal International, 26 juni 2011</ref>
 
Het door [[Ruud Doevendans]] over Jan van Beveren geschreven boek ''Klem!''<ref>[http://www.bol.com/nl/p/nederlandse-boeken/klem-jan-van-beveren/1001004005697177/index.html Klem! Jan van Beveren] door Ruud Doevendans, bol.com</ref> geeft echter een andere lezing van het verhaal. In de biografie komt naar voren dat een hoogoplopend financieel conflict met Cruijff en Coster ten grondslag lag aan de afwezigheid van Van Beveren. De KNVB heeft in de zomer van 1974 een bedrag van 150.000 gulden uitgetrokken om de persoonlijke contracten van vier spelers (Cruijff, Neeskens, Van Hanegem en Keizer) af te kopen. Dit geld kwam echter uit een gezamenlijke pot, waaruit alle spelers betaald dienden te worden. Per saldo kregen de overgebleven spelers dus minder geld uitbetaald dan de vier vedetten. Toen Van Beveren dit in de gaten kreeg en de spelersgroep daarover inlichtte, ontstonden volgens hem de problemen: "er moet iets ontstaan zijn: van die vent moeten we af. Die doet veel te moeilijk, wordt ons veel te gevaarlijk". Ook het feit dat Van Beveren zich niet wilde laten begeleiden door Inter Football, het bedrijf van Coster, werd door een KNVB-official betiteld als 'niet slim'. Michels wilde problemen met Cruijff voorkomen en zette Van Beveren daarom onder druk. Vlak voor het WK eiste Michels dat de keeper meespeelde in de vriendschappelijke wedstrijd tegen HSV. Van Beveren was nog niet helemaal fit omdat hij net van een liesblessure was hersteld, maar vertelde dat hij met een paar dagen wél weer speelklaar zou zijn. Michels antwoordde: 'Dan heb ik een slecht bericht voor je', en hij stuurde Van Beveren naar huis.<ref name="referentie16">[http://www.ed.nl/sport/article2021407.ece Eerherstel Van Beveren, ontmaskering Cruijff] Eindhovens Dagblad, 16 oktober 2007</ref> Ook Oranje-historicus [[Matty Verkamman]] bevestigt deze lezing van het verhaal.<ref name="referentie23" /><ref>[http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1116252/2010/07/10/Van-Beveren-vluchtte-Van-Bommel-bleef.dhtml Van Beveren vluchtte, Van Bommel bleef] de Volkskrant, 10 juli 2010</ref>
 
In september 1975 keerde Van Beveren terug bij Oranje, toen hij samen met vijf andere PSV'ers werd geselecteerd voor een uitwedstrijd tegen [[Pools voetbalelftal|Polen]]. Cruijff en Neeskens mochten een dag later afreizen naar Oost-Europa. Bij aankomst van het tweetal bleken zij echter als enige spelers hun vrouw te hebben meegenomen. Iedereen begroette hen, behalve de zes PSV'ers. [[Willy van der Kuijlen|Van der Kuijlen]] maakte vervolgens een opmerking in de trant van: zo, de koningen van Spanje zijn gearriveerd. Tot ongenoegen van Cruijff haalden de woorden van Van der Kuijlen de krant. Hiervoor riep hij Van Beveren ter verantwoording, omdat die in zijn ogen de aanstichter was. Cruijff eiste vervolgens: jij eruit of wij eruit. De beslissing werd niet meteen genomen, maar nadat de wedstrijd tegen Polen met 4-1 werd verloren,<ref>[http://www.voetbalstats.nl/opstelnedxi.php?wid=350 voetbalstats.nl]</ref> besloot Cruijff bondscoach [[George Knobel]] te bellen met de boodschap dat Van Beveren en Van der Kuijlen uit het elftal moesten en Jongbloed en Van Hanegem erin. Zo niet, dan zouden volgens Cruijff alle Ajacieden opstappen. Het gevolg was dat er een bijeenkomst werd georganiseerd in [[Zeist]], waar Cruijff Knobel opnieuw liet beslissen of hij Van Beveren en Van der Kuijlen eruit zette of dat hij zelf zou opstappen. Knobel koos voor de kant van Cruijff,<ref name="referentie16" /> waarna het Nederlands elftal thuis met 3-0 van Polen won.<ref>[http://www.voetbalstats.nl/opstelnedxi.php?wid=351 Voetbalstats.nl]</ref>
 
Van Beveren kwam daarna nog één keer terug in Oranje, toen het Nederlands elftal in 1977 moest spelen tegen [[IJslands voetbalelftal|IJsland]]. Vlak voor het daaropvolgende WK-kwalificatieduel tegen [[Belgisch voetbalelftal|België]], vertelde bondscoach [[Jan Zwartkruis|Zwartkruis]] aan Van Beveren dat Jongbloed in zijn plaats zou spelen. Zwartkruis gaf als reden dat hij werd gemanipuleerd: Cruijff zou niet meedoen wanneer de PSV-keeper tussen de palen stond.<ref name="referentie16" /> Van Beveren wist toen genoeg en nam voorgoed afscheid van het Nederlands elftal. Ook Van der Kuijlen, die bij het eigenlijke conflict slechts zijdelings betrokken was, bedankte tweemaal voor het Nederlands elftal omdat hij niet goed overweg kon met Cruijff en de overige Ajacieden. De spelers van Ajax hebben onderling geregeld dat de spits niet in het spel werd betrokken, door de bal telkens naar elkaar over te spelen. Van der Kuijlen voelde zich niet welkom en dit leidde ertoe dat de [[Lijst van topscorers Eredivisie aller tijden|topscorer van de Eredivisie aller tijden]] in 1977, evenals Van Beveren, besloot zijn interlandloopbaan voortijdig te beëindigen.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Willy-van-der-Kuijlen-65-jaar-voor-altijd-Mister-PSV.htm Willy van der Kuijlen 65 jaar: voor altijd Mister PSV] Voetbal International, 6 december 2011</ref>
 
Cruijff zelf keek bij het overlijden van Van Beveren in 2011 nog eens terug op deze strubbelingen:
{{cquote|1=De laatste keer dat ik hem ontmoette was tijdens de Wedstrijd van de Eeuw in 1999. Niet alleen vond ik het fijn om Jan weer te zien, we hadden meteen goed contact. Dat er sprake zou zijn van oud zeer heb ik toen niet gemerkt. Het conflict dat wij ooit als spelers hebben gehad, beschouw ik daarom als een momentopname. In dezelfde orde als ik met [[Tscheu La Ling]] en [[Marco van Basten]] heb gehad. Soms gebeuren dingen op bepaalde momenten, maar dat is het dan ook. Dat blijkt als je elkaar later weer tegenkomt. Dan ga je eigenlijk direct over tot de orde van de dag.<ref>[http://www.telegraaf.nl/telesport/columns/johan_cruijff/article20172474.ece Van Beveren was uniek], door Johan Cruijff, De Telegraaf, 27 juni 2011</ref>}}
 
=== Louis van Gaal ===
Johan Cruijff en [[Louis van Gaal]] leefden vanaf het einde van de jaren 80, begin van de jaren 90, op gespannen voet met elkaar. In 2009 legde Van Gaal in zijn [[autobiografie]] uit waarom het tussen hem en Cruijff botste en het daarna nooit meer goed kwam:
{{cquote|1=Ik ben een, twee keer bij hem thuis geweest. Eén heel goed gesprek gevoerd over het leven, maar dat was vooral met Danny. Johan zei niet zoveel. Op 26 december 1989 vierde ik [[Kerstmis|Kerst]], met ook de [[Ronald Koeman|Koemannetjes]], bij de familie Cruijff thuis. Toen ging de telefoon. Het was voor mij. De familie: 'Riet is overleden.' Mijn zus. Ik ben halsoverkop naar huis gegaan. Later hoorde ik dat Johan het me kwalijk heeft genomen dat ik hem nooit bedankt heb.<ref>[http://www.ad.nl/ad/nl/1441/Ajax/article/detail/2046870/2009/10/09/Van-Gaal-haalt-uit-naar-Koeman.dhtml Van Gaal haalt uit naar Koeman] Algemeen Dagblad, 8 oktober 2009</ref>}}
 
Cruijff gaf daarop zijn lezing van het verhaal: {{cquote|1=Ik kan me het voorval niet herinneren, maar Van Gaal heeft echt [[Ziekte van Alzheimer|Alzheimer]] als hij zoiets opschrijft. Er is wat mij betreft geen probleem, dus er hoeft ook niets te worden opgelost. Als je zoiets hoort dan vraag je jezelf af of er bij iemand een draadje los zit of een kabel. Normaal gesproken reageer ik niet op zoiets, maar dit keer worden de normen overtreden die wij in ons gezin hanteren. Als ik namelijk boos zou zijn, dan deug ik niet als mens.<ref name="referentie17">[http://www.ad.nl/ad/nl/1053/Primera-Division/article/detail/2070608/2009/10/11/Cruijff-Van-Gaal-heeft-Alzheimer.dhtml Cruijff: Van Gaal heeft Alzheimer] Algemeen Dagblad, 11 oktober 2009</ref>}}
Cruijff bevestigde in zijn column in ''[[De Telegraaf]]'' dat Van Gaal tijdens Kerst 1989 bij hem thuis was, maar dat hij plotseling vertrok vanwege het overlijden van zijn zus. Kort daarna kwamen ze elkaar weer tegen op het [[Sportgala]]: "Van Gaal was heel vriendelijk. Het klopt dus niet dat ik, of wie dan ook binnen onze familie, boos zou zijn omdat hij zonder te bedanken zou zijn vertrokken".<ref name="referentie17" />
 
Er is echter nog een andere verklaring voor de moeizame verstandhouding tussen Cruijff en Van Gaal. Deze vindt zijn oorsprong in de zomer van 1992, toen beide trainers met hun club Europese successen hebben behaald. Cruijff heeft met Barcelona de eerste Europacup I uit de clubgeschiedenis gewonnen en Van Gaal heeft zijn eerste jaar als hoofdtrainer bij Ajax afgesloten met de winst van de [[UEFA Cup 1991/92|UEFA Cup]]. Beide ploegen speelden aantrekkelijk voetbal en werden als het toonbeeld van modern voetbal beschouwd. In de media reageerden Cruijff-aanhangers echter gereserveerd op het onverwachte succes van Ajax. Het is namelijk de eerste internationale prijs die Ajax heeft gewonnen, zonder dat Cruijff daarin een rol van betekenis heeft gespeeld. Van Gaal was van mening dat het journaille hem het succes niet gunde en dit ontaardde in november 1992 tot een staaltje brutaliteit van de oefenmeester, toen Ajax in de derde ronde van de UEFA Cup [[1. FC Kaiserslautern]] lootte. Een jaar eerder heeft de Duitse ploeg Barcelona nog tot de rand van de afgrond gebracht maar werd een vroegtijdige uitschakeling van Cruijffs equipe voorkomen door een doelpunt van Bakero. Verslaggever [[Frits Barend]] vroeg Van Gaal naar een reactie op de loting en deze antwoordde: "Moeilijke loting? Ik denk het niet, wij zijn Ajax". Barend bracht daarop in herinnering dat Barcelona het een jaar daarvoor nog behoorlijk lastig had met Kaiserslautern. Met een glimlach diende Van Gaal hem van repliek: "Dat weet ik, maar wij zijn Barcelona niet. We zijn Ajax". Toen Cruijff op de hoogte werd gesteld van de uitspraken begon het moddergooien. Bovendien sprak Cruijff in de daaropvolgende jaren nooit zijn waardering uit over de successen die Ajax behaalde.<ref name="referentie18">[http://www.sportgeschiedenis.nl/2009/10/12/ruzie-tussen-cruijff-en-van-gaal-begon-in-1992.aspx Ruzie tussen Cruijff en van Gaal begon in 1992] Sportgeschiedenis, 12 oktober 2009</ref>
 
In 1994, toen Cruijff net zijn vierde landstitel heeft gevierd met Barcelona en in de finale stond van de Champions League, werd hem gevraagd naar andere Europese ploegen die in zijn ogen ook mooi voetbal speelden. Dit leek een open deur om over Ajax en Van Gaal te beginnen, maar Cruijff antwoordde: "In de afgelopen twee jaren zijn er nog twee ploegen die me kunnen bekoren: [[AJ Auxerre|Auxerre]] en [[Parma Calcio 1913|Parma]]". Mogelijk was dat dit als steek onder water richting Van Gaal bedoeld, want uitgerekend Auxerre en Parma hebben Ajax in die beide seizoenen in Europees verband uitgeschakeld. Het zijn dit soort onschuldige opmerkingen en speldenprikjes die daarna de verstandhouding tussen beiden bepaalden, zeker nadat Van Gaal een jaar later met Ajax ook beslag legde op de [[UEFA Champions League 1994/95|Champions League]], waarmee hij Cruijff naar de kroon stak.<ref name="referentie18" /><ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/733330/2003/10/11/Johan-Cruijff-Louis-van-Gaal-0-8.dhtml Johan Cruijff -Louis van Gaal 0-8] de Volkskrant, 11 oktober 2003</ref>
 
Volgens Cruijff zelf begon de ruzie pas enkele jaren later:
{{cquote|1=Toen Van Gaal in 1997 trainer van Barcelona werd, kwam hij meteen met flinke kritiek op de jeugdopleiding daar. Die opleiding die ik samen met [[Tonny Bruins Slot]] heb opgezet. En dat niet alleen; Van Gaal stuurde meteen een hoop jeugdspelers weg die wij hebben opgeleid. Dat was onacceptabel, zoiets flik je niet. Van Gaal zou het wel even anders doen bij Barcelona. En vervolgens haalt hij busladingen met Nederlandse spelers en trainers naar de club waar de Catalaanse identiteit zo belangrijk is. Dan begrijp je er helemaal niets van.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=155024 Cruijff wil geen verzoening met Van Gaal en onthult ware reden ruzie] Voetbalzone, 22 december 2011</ref>}}
 
== Nevencarrière ==
=== Media ===
In zijn functie als [[voetbalanalist]] werkte Cruijff jarenlang voor het televisieprogramma [[NOS Studio Sport|Studio Sport]] van de [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]. Hij maakte zijn debuut op 11 september 1996 tijdens de Champions League-wedstrijd Juventus - Manchester United. Daarna leverde hij ieder jaar analyses bij twaalf Europese wedstrijden en was hij te zien tijdens eindtoernooien als het EK of WK.<ref>[https://web.archive.org/web/20140809161610/http://www.cruyff.com/asp/ned/info.asp?page=analist Cruijff als analist] Officiële website Johan Cruijff</ref> In augustus 2009 legde Cruijff zijn taken als analist neer omdat hij vond dat de NOS het voetbal vanuit een te kritische invalshoek benaderde.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=84439 Cruijff hekelt negativisme bij wedstrijdanalyses] Voetbalzone, 20 augustus 2009</ref>
 
Cruijff was decennialang [[columnist]] van dagblad ''[[De Telegraaf]]'', al was chef sport [[Jaap de Groot (journalist)|Jaap de Groot]] hier zijn [[ghostwriter]].<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1877317/2011/04/19/Voor-een-keer-schrijft-Cruijff-een-column-in-de-Volkskrant.dhtml Voor één keer schrijft Cruijff een column in de Volkskrant] de Volkskrant, 19 april 2011</ref> Tussen februari 2005 en december 2007 was Cruijff ook columnist van het voetbalmaandblad ''Nummer 14'', waar [[Bert Nederlof]] fungeerde als ghostwriter.<ref name="referentie10" />
 
=== Mislukte terugkeer naar Ajax ===
[[Bestand:Johan Cruijff cropped.jpg|thumb|Johan Cruijff in 2009]]
In 2008 keerde Cruijff terug naar Ajax. Het erelid schoof op 20 februari plotseling na een jarenlange afwezigheid aan bij de ledenvergadering, waar de uitkomsten van het rapport van de commissie-[[Uri Coronel|Coronel]] werden besproken. Tijdens de vergadering werd een belangrijke aanbeveling om het bestuursmodel van de Amsterdamse club aan te passen overgenomen. Het bestuur trad terug en Cruijff kreeg vervolgens het verzoek om vorm te geven aan het voetbaltechnische beleid van Ajax.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-keert-terug-en-Jaakke-gaat-weg-bij-Ajax.htm Cruijff keert terug en Jaakke gaat weg bij Ajax] Voetbal International, 20 februari 2008</ref> Cruijff ging zich bezighouden met het kiezen van de beste organisatievorm, maar na twee weken legde hij zijn taken alweer neer. Zijn denkbeelden kwamen niet overeen met die van de nieuwe hoofdtrainer Marco van Basten.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-weer-weg-na-verschil-van-inzicht-met-Van-Basten.htm Cruijff weer weg na verschil van inzicht met Van Basten] Voetbal International, 7 maart 2008</ref> De hervormingen gingen hem te ver omdat Cruijff de gehele jeugdopleiding op de schop wilde nemen en daarbij vrijwel iedereen wilde ontslaan om vervolgens met nieuwe gezichten talenten op te gaan leiden.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Van-Basten-Ideeen-Cruijff-over-Ajax-te-rigoureus.htm Van Basten: 'Ideeën Cruijff over Ajax te rigoureus'] Voetbal International, 29 september 2010</ref>
 
=== Erevoorzitter FC Barcelona ===
Vanwege zijn betekenis voor FC Barcelona werd Cruijff op 26 maart 2010 benoemd tot erevoorzitter van de club. Volgens het bestuur van Barcelona voldeed Cruijff aan alle eisen en is het besluit om hem de eretitel te verlenen unaniem.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Barcelona-benoemt-Cruijff-tot-erevoorzitter.htm Barcelona benoemt Cruijff tot erevoorzitter] Voetbal International, 26 maart 2010</ref> Drie maanden later leverde hij de titel met [[insigne]] echter onverwacht in nadat de nieuwe clubpresident [[Sandro Rosell|Rosell]] heeft geconstateerd dat de beslissing om hem te benoemen tot erevoorzitter op een [[Statuten|niet-statutaire]] wijze tot stand is gekomen.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-neemt-afstand-van-erevoorzitterschap.htm Cruijff neemt afstand van erevoorzitterschap] Voetbal International, 3 juli 2010</ref>
 
=== 'Fluwelen revolutie' Ajax ===
Aan het begin van het seizoen 2010/11 bleek al snel dat Ajax de vorm van het voorgaande seizoen niet meer kon vasthouden. Na een afgetekende nederlaag tegen [[Real Madrid CF|Real Madrid]] in de [[UEFA Champions League 2010/11|Champions League]] begon Cruijff vanaf 20 september met zijn columns in ''De Telegraaf'' stevige kritiek te uiten op het spel en het bestuur van de Amsterdammers.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/In-het-belang-Ajax-zou-iedereen-moeten-vertrekken.htm 'In het belang Ajax zou iedereen moeten vertrekken'] Voetbal International, 20 september 2010</ref> Met de slechte resultaten groeide de kritiek ook onder de supporters, Cruijff kreeg van hen steeds meer steun. In zijn column van 15 november riep hij op tot actie onder de Ajacieden. Doel was om tijdens de [[algemene ledenvergadering]] van 14 december de acht vrijkomende plaatsen in de ledenraad te laten innemen door oud-voetballers. Tot groot ongenoegen van Cruijff bestond deze namelijk enkel uit personen die geen voetbalachtergrond hadden.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-Ik-ben-niet-bezig-Ajax-kapot-te-maken.htm Cruijff: 'Ik ben niet bezig Ajax kapot te maken'] Voetbal International, 15 november 2010</ref> Oud-Ajacieden gaven massaal gehoor aan de oproep. Onder aanvoering van [[Keje Molenaar]] stelden [[Barry Hulshoff]], [[Aron Winter]], [[Dick Schoenaker]], [[Peter Boeve]], [[Edo Ophof]], [[Co Meijer]], [[Dirk de Groot (voetballer)|Dirk de Groot]] en Molenaar zelf zich kandidaat. De actie van Cruijff werd in de media al snel bestempeld als de ''Fluwelen revolutie''. Na de algemene ledenvergadering van 14 december werd bekend dat zeven van de acht ex-voetballers die zich beschikbaar hebben gesteld, gekozen werden in de nieuwe ledenraad.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Leden-Ajax-steunen-Cruijff-en-vernieuwen-ledenraad.htm Leden Ajax steunen Cruijff en vernieuwen ledenraad] Voetbal International, 14 december 2010</ref>
 
Zelf keerde Cruijff ook officieel terug bij Ajax, toen de club op 10 februari 2011 naar buiten bracht dat hij werd toegevoegd aan de klankbordgroep technische zaken.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-als-lid-technische-commissie-terug-bij-Ajax.htm Cruijff als lid technische commissie terug bij Ajax] Voetbal International, 10 februari 2011</ref> Vanuit die rol presenteerde Cruijff als voorzitter van het adviesorgaan in maart een rapport waarmee hij Ajax terug wilde brengen naar de top. De sleutel tot verandering lag volgens Cruijff in het aanpakken van de jeugdopleiding. Ajax moest in zijn ogen weer geleid worden door oud-topvoetballers zoals [[Wim Jonk]] en [[Dennis Bergkamp]].<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-Dit-rapport-belichaamt-mijn-voetbalvisie.htm Cruijff: 'Dit rapport belichaamt mijn voetbalvisie'] Voetbal International, 16 maart 2011</ref> Om ook verantwoordelijkheid voor zijn plannen te nemen, stelde Cruijff zich kandidaat voor de [[raad van commissarissen]].<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Ledenraad-Ajax-stemt-in-met-voordracht-commissarissen.htm Cruijff en Davids bij kandidaten voor rvc van Ajax] Voetbal International, 1 juni 2011</ref> Na goedkeuring van de ledenraad nam hij op 6 juni zitting.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Ledenraad-Ajax-stemt-in-met-voordracht-commissarissen.htm Ledenraad Ajax stemt in met voordracht commissarissen] Voetbal International, 6 juni 2011</ref> Eind 2011 kwam Cruijff echter in conflict met zijn medecommissarisen. Zij blokkeerden de benoeming van [[Tscheu La Ling]] als nieuwe algemeen directeur van Ajax. Na een lange impasse en nadat Marco van Basten uiteindelijk ook afzag van deze functie, stelden de overige vier commissarissen Louis van Gaal zonder medeweten van Cruijff als algemeen directeur aan.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Maatregelen-genomen-omdat-Cruijff-steeds-Ling-noemde.htm 'Maatregelen genomen omdat Cruijff steeds Ling noemde'] Voetbal International, 16 november 2011</ref> Cruijff bleek het niet eens te zijn met deze benoeming en daarom spande hij een [[kort geding]] aan tegen de [[AFC Ajax NV|Ajax NV]] en zijn vier medecommissarissen. De [[Rechtbank (Nederland)|rechtbank]] besliste in december 2011 aanvankelijk in het nadeel van Cruijff door de benoeming van Van Gaal goed te keuren, maar schortte de aanstelling toch op om het vertrouwen van de Ajax-aandeelhouders in de raad van commissarissen te peilen. Tegen dit oordeel gingen de Ajax NV en de vier commissarissen in [[hoger beroep]], maar deze procedure werd in februari 2012 bij het [[Gerechtshof (Nederland)|gerechtshof]] verloren.<ref>[http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=158429 Benoemingen Van Gaal en Sturkenboom verboden] Voetbalzone, 7 februari 2012</ref> Cruijff haalde zijn gelijk en naar aanleiding hiervan besloot de voltallige raad van commissarissen op te stappen. [[Steven ten Have|Ten Have]] en [[Paul Römer (televisieproducent)|Römer]] stelden op 26 maart 2012 als eersten hun functie ter beschikking en op 13 april 2012 traden ook de overige commissarissen [[Edgar Davids|Davids]], [[Marjan Olfers|Olfers]] en Cruijff af.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Ten-Have-en-Romer-stappen-onmiddellijk-uit-rvc-Ajax.htm Ten Have en Römer stappen onmiddellijk uit rvc Ajax] Voetbal International, 26 maart 2012</ref><ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Cruijff-is-vanaf-twaalf-uur-vrijdagnacht-commissaris-af.htm Cruijff is vanaf twaalf uur vrijdagnacht commissaris af] Voetbal International, 13 april 2012</ref> Cruijff bleef nadien nog wel betrokken bij Ajax in een rol als adviseur.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Nieuwe-raad-van-commissarissen-Ajax-eerder-aan-de-slag.htm Nieuwe raad van commissarissen Ajax eerder aan de slag] Voetbal International, 18 april 2012</ref> Eind 2015 kwam het alsnog tot een breuk en trok Cruijff zich bij Ajax terug als adviseur. Als reden gaf hij dat zijn adviezen niet correct werden opgevolgd.
 
== Johan Cruyff-instellingen ==
Na zijn actieve loopbaan wilde Cruijff zich meer in gaan zetten voor sociale initiatieven en besloot hij tot de oprichting van een aantal maatschappelijk betrokken instellingen.<ref>[https://web.archive.org/web/20140104205332/http://www.cruyff.com/asp/ned/cruijfffoundation.asp?page=6 Johan Cruijff Foundation] Officiële website Johan Cruijff</ref>
 
* [[Cruyff Institute|Johan Cruyff Institute]], wereldwijd netwerk met opleidingscentra, waaronder Amsterdam en Barcelona, dat opleidingen aanbiedt op het gebied van sportmanagement, sportmarketing, voetbalmanagement en coaching (klassikaal en online) voor (oud) sporters en iedereen met een passie voor sport. Hieronder vallen:
**Johan Cruyff College, [[Middelbaar beroepsonderwijs|MBO]]-opleidingen 'Sport en Business' en 'Sport en Coaching' voor topsporters en talenten in Amsterdam, Enschede, Groningen, Nijmegen en Roosendaal. Onderdeel van ROC's.
**Johan Cruyff Academy (voorheen: University), een [[Hoger beroepsonderwijs|HBO]]-opleiding Sportmarketing voor topsporters, een leerroute van Commerciële Economie, in samenwerking met de [[Hogeschool van Amsterdam]], de [[Fontys Hogescholen|Fontys Hogeschool]] in Tilburg en de [[Hanzehogeschool Groningen|Hanzehogeschool]] in Groningen.
* [[Johan Cruyff Foundation]], een [[non-profit]]organisatie die zich onder andere bezighoudt met het ondersteunen van sportprojecten voor (gehandicapte) kinderen en jongeren en de aanleg van moderne trapveldjes ([[Cruyff Court]]s).
 
== Uitspraken ==
{{Zie hoofdartikel|Cruijffiaans}}
Cruijff is in Nederland tevens beroemd geworden vanwege zijn uitspraken, meestal [[oneliner]]s die het midden houden tussen een briljant inzicht en een [[open deur]]. Men spreekt van Cruijffiaans taalgebruik. Cruijff gebruikt vaak 'wie/wat' waar hij de aanwijzende voornaamwoorden 'die/dat' zou moeten gebruiken. Enkele citaten van Cruijff zijn:
 
* ''Elk nadeel heb z'n voordeel.''
* ''Als ik zou willen dat je het begreep, had ik het wel beter uitgelegd.''
* ''Voetballen is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen.''
* ''Ik geloof niet. In Spanje slaan alle 22 spelers een kruisje voordat ze het veld opkomen, als het werkt, zal het dus altijd een gelijkspel worden.''
 
=== En un momento dado ===
In Spanje heeft Cruijff ook de taal verrijkt met zijn uitspraken. In 1988 liet Cruijff de voltallige Spaanse pers met open monden van verbazing staan toen hij de Nederlandse uitdrukking 'op een gegeven moment' in het Spaans vertaalde, als: 'En un momento dado', terwijl 'dado' in het Spaans meestal in de context van goddelijke interventie gebruikt wordt. Niemand had bij die dubbele betekenis stilgestaan. De volgende dag sprak de krant [[El País]] van een heel nieuwe kijk op de Spaanse taal en sinds die bewuste persconferentie maakt de uitdrukking 'en un momento dado' deel uit van de dagelijkse omgangstaal. De uitdrukking werd in 2004 gebruikt als titel van een documentaire over Cruijffs leven: ''[[Johan Cruijff: En un momento dado]]''.<ref>[https://web.archive.org/web/20040515060711/http://www.vpro.nl/programma/hollandsport/afleveringen/15335180/items/16054844/ En un momento dado] Holland Sport, 11 januari 2004</ref>
 
== Imitaties ==
Vanwege het specifieke stemgeluid van Cruijff zijn er nogal wat mensen die hem imiteren. Hieronder een selectie:
* [[René van den Berg]], televisie- en radiopresentator
* [[Rinie van den Elzen]], stemacteur
* [[Edwin Evers]], radio-dj
* [[Kasper van Kooten]], cabaretier, acteur
* [[Jochem Myjer]], cabaretier
* [[Viggo Waas]], cabaretier
 
== Wetenswaardigheden ==
[[Bestand:Johan Cruijff maakt grammofoonplaat in G.T.B. studio in Den Haag Johan Cruijff m, Bestanddeelnr 922-2604.jpg|thumb|Opname van de single ''Oei oei oei (dat was me weer een loei)'']]
* Het idee dat Cruijff in Barcelona de bijnaam ''El Salvador'' ('De Verlosser') kreeg, blijkt een verzinsel. In Spanje kent men de bijnaam, die met grote regelmaat in de Nederlandse pers opduikt, niet. Hiermee is het vooral een bijnaam van Nederlandse kant geworden.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/896514/2008/03/08/Een-harde-klap-voor-de-parochie-van-Johan-Cruijff.dhtml Een harde klap voor de parochie van Johan Cruijff] de Volkskrant, 8 maart 2008</ref> [[Willem Wilmink]] is, voor zover kan worden nagegaan, de eerste die de bijnaam "de verlosser" gebruikte. Hij schreef een gedicht over Johan Cruijff met daarin de volgende regels: "... wist ik dat uit deze hoek de verlosser op handen was en zie: Johan Cruijff, de danser ..." (Uit Wilmink, Willem, Goejanverwellesluis. Korenschoven, liedjes en gedichten. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1971.) De bijnaam die in Spanje wel veel gebruikt wordt voor Cruijff is ''El Flaco'' (De magere).
* In 1969 maakte Cruijff in de Haagse GTB-studio van [[Gerard Theo Bakker|Ge Bakker]] een opname voor de [[single (muziek)|single]] ''"Oei oei oei (dat was me weer een loei)"''. Dit nummer werd geproduceerd en geschreven door [[Peter Koelewijn]] en werd later ook uitgebracht in [[Baskenland (autonome regio)|Baskenland]], waar het een groter succes werd dan in Nederland.<ref>[http://www.peterkoelewijn.nl/discografie/produkties/cruyff_johan.html Produkties en/of songs voor Johan Cruyff] Peter Koelewijn</ref>
* Bij de transfer van Cruijff naar FC Barcelona kende de Spaanse wet geen regelgeving voor de import van personen. De directeur van het toenmalige Instituut voor Buitenlandse Geldzaken kwam toen met een oplossing. Hij verzon een manier om de voetballer te importeren alsof het om een vrachtwagen ging. Voor Cruijffs transfer golden zodoende dezelfde regels als voor de import van auto's of vee. Zo viel hij bij de wet onder ‘levende have’.<ref name="referentie19" />
* Cruijff speelde samen met gastspeler [[Dragan Džajić|Džajić]] op 17 en 19 juni 1975 twee vriendschappelijke duels in het shirt van [[Paris Saint-Germain]] tegen [[Sporting Lissabon]] en [[Valencia CF|Valencia]] op het [[Tournoi de Paris]]. Al jaren eerder heeft Cruijff dit mondeling toegezegd aan [[mode]]ontwerper en PSG-voorzitter [[Daniel Hechter]] die een groot fan van hem was.<ref>[http://thevintagefootballclub.blogspot.com/2011/02/johann-cruijff-paris-cest-magique.html Johan Cruijff: Paris c'est magique!] The vintage football club, 22 februari 2011</ref><ref>[http://psg70.free.fr/saison7576.htm Saison 1975/76] PSG '70</ref>
* In het inmiddels gesloopte [[Oosterenkstadion]] van [[PEC Zwolle|FC Zwolle]] droeg de hoofdtribune de naam 'Johan Cruijff-tribune'. Deze werd vernoemd naar Cruijff omdat hij in 1984 de laatste officiële wedstrijd uit zijn loopbaan speelde tegen PEC Zwolle. In de jaren 80 sloeg Cruijff samen met de bevriende voorzitter [[Marten Eibrink]] zelf de eerste paal.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/FC-Zwolle-ruilt-Cruijff-in-voor-sponsor.htm FC Zwolle ruilt Cruijff in voor sponsor] Voetbal International, 5 november 2003</ref>
* In 1996 verbond Cruijff zijn naam aan de traditionele openingswedstrijd van het voetbalseizoen tussen de landskampioen en de bekerwinnaar, die voorheen bekendstond als de Supercup. In plaats van een bokaal ontving de winnaar vanaf dat moment de [[Johan Cruijff Schaal]].<ref>[http://www.ajax.nl/Nieuws/Nieuwsarchief/Nieuws-artikel/Ajax-en-de-fenomenen-PTT-Telecom-Cup-Super-Cup-en-Johan-Cruijff-Schaal.htm Ajax en de fenomenen PTT Telecom Cup, Super Cup en Johan Cruijff Schaal] Ajax, 9 augustus 2006</ref> Daarnaast wordt sinds 2003, tijdens het jaarlijkse [[Vereniging van Contractspelers|VVCS]]-gala, de [[Nederlands Talent van het Jaar (voetbal)|Johan Cruijff Prijs]] uitgereikt aan de meest talentvolle Eredivisiespeler van het seizoen.<ref>[https://web.archive.org/web/20081207130352/http://www.cruyff-foundation.org/smartsite.net?id=559 Johan Cruijff Prijs] Johan Cruyff Foundation</ref>
* Ter gelegenheid van Cruijffs zestigste verjaardag en als eerbetoon aan hem nam Ajax in het seizoen 2007/08 'zijn' rugnummer 14 uit de roulatie.<ref>[http://www.vi.nl/nieuws/Ajax-laat-niemand-meer-met-Cruijffs-14-spelen.htm Ajax laat niemand meer met Cruijffs 14 spelen] Voetbal International, 19 april 2007</ref>
* De achternaam ''Cruijff'' wordt officieel met een ''[[IJ (digraaf)|ij]]'' geschreven, maar in veel vreemde talen zoals het [[Engels]], [[Spaans]] en [[Frans]], komt de combinatie ''uijff'' vreemd over en is zij moeilijk uitspreekbaar. Daarom wordt de naam in het buitenland vaak geïnternationaliseerd tot ''Johan Cruyff'', met een ''[[Y (letter)|y]]''. De uitspraak van zijn naam in het Spaans klinkt voor Nederlandstaligen ongeveer als ''kroejieff'' met de [[Diftong|tweeklank]] van het Franse woord ''oui''.<ref>[http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Cruijff/salvador.html De lange schaduw van El Salvador] NRC Handelsblad, 7 april 1997</ref> Zelf maakte Cruijff in binnen- en buitenland gebruik van beide schrijfwijzen.<ref>[https://web.archive.org/web/20150923211406/http://www.cruyff.com/asp/ned/info.asp?page=fenomeen-cruyffanders-denaamcruyff De Kruyff, Kruijff, Cruyff of toch Cruijff?] Officiële website Johan Cruijff</ref>
* In 2010 werd er een [[planetoïde]] vernoemd naar Cruijff. Zijn naam werd gegeven aan [[Lijst van planetoïden met aan Nederland verbonden namen|planetoïde 14282]]: een kleine planeet met een [[diameter]] van zo'n negen kilometer die tussen [[Mars (planeet)|Mars]] en [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] in een baan om de [[zon]] draait.<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/2340060/cruijff-krijgt-eigen-planetoide.html Cruijff krijgt eigen planetoïde] NU.nl, 23 september 2010</ref>
*[[Bestand:2017 Johan Cruijff Vijfje.jpg|miniatuur|Euro munt, het [[Johan Cruijff Vijfje]] uitgegeven in 2017, ontworpen door [[Hennie Bouwe]].]]In 2017 werd er door de [[Koninklijke Nederlandse Munt]], in opdracht van het ministerie van Financiën, het ''[[Johan Cruijff Vijfje]]'' geslagen als eerbetoon aan de voetballegende.
* Het Catalaanse dorpje [[Vallfogona de Riucorb]] vernoemde een straat naar Cruijff na zijn dood in 2016. In de Amerikaanse stad Indianapolis heeft een straat de naam Cruyff Circle. In Nederland is er een Johan Cruijffpad in Hengelo en een Johan Cruijffstraat in Amersfoort.
* Het overheidsbesluit uit 2006 om 'algemeen nut beogende instellingen' ([[Algemeen nut beogende instelling|ANBI]]'s) vrij te stellen van schenkings- en [[Erfbelasting|successierecht]] lijkt versneld te zijn genomen, nadat Cruijff de toenmalige Staatssecretaris van Financiën hierover aansprak tijdens een interland van het Nederlands elftal in oktober 2005.<ref>EstateTip Review, afl. 2016-14 (13 april 2016)</ref>
 
== Zie ook ==
{{Commonscatklein}}
{{Wikiquoteklein}}
* [[Lijst van spelers van Ajax (mannen)|Lijst van spelers van Ajax]]
* [[Lijst van spelers van Feyenoord]]
* [[Lijst van spelers van FC Barcelona]]
* [[Lijst van spelers van het Nederlands voetbalelftal]]
* [[Lijst van topscorers van Ajax]]
* [[Lijst van trainers van Ajax]]
* [[Lijst van trainers van FC Barcelona]]
 
{{Appendix|2=
{{References|2=2}}
}}
{{Opvolging
| vorige = [[Tonny Bruins Slot]], [[Cor van der Hart]], [[Spitz Kohn]]
| lijst = [[Lijst van trainers van Ajax|Trainer van Ajax]]<br />1985 – april 1988
| volgende = [[Bobby Haarms]], [[Barry Hulshoff]], [[Spitz Kohn]]
}}
{{Opvolging
| lijst = [[Lijst van trainers van FC Barcelona|Trainer van FC Barcelona]]<br />1988 – mei 1996
| vorige = [[Luis Aragonés]]
| volgende = [[Bobby Robson]]
}}
 
{{Etalage|30849875|2012|05|23}}
 
{{DEFAULTSORT:Cruijff, Johan}}
[[Categorie:Nederlands voetbalcoach]]
[[Categorie:Creu de Sant Jordi]]
[[Categorie:Johan Cruijff]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Johan_Cruijff"