Hawaï: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
versie van De Wikischim van 31 jan 2019 om 12:12 (53107979&diffonly=1) teruggeplaatst - rv |
||
Regel 1:
{{Zie dp}}
de [[Marquesaseilanden]] afkomstig. Latere groepen zouden omstreeks 1100 n.Chr. uit de buurt van [[Tahiti]] gekomen zijn. Beide groepen waren bijzonder goede zeevaarders die grote [[zeilkano]]'s gebruikten. Sommigen denken dat er voor de komst van de Polynesiërs al bewoners waren in Hawaï, de [[Menehune]].▼
{{Infobox staat Verenigde Staten
| staatinlandstaal = State of Hawaii<br />Moku‘āina o Hawai‘i
| vlag = [[Bestand:Flag of Hawaii.svg|130px|border|Vlag van Hawaï]]
| zegel = [[Bestand:Seal of the State of Hawaii.svg|110px|Zegel van Hawaï]]
| vlagartikel = Vlag van Hawaï
| zegelartikel = Zegel van Hawaï
| bijnaam = Aloha State
| locatie = {{Kaart staten Verenigde Staten|Hawaï|265px}}
| hoofdstad = [[Honolulu]]
| gouverneur = [[David Ige]]<small>([[Democratische Partij (Verenigde Staten)|D]])</small>
| datumtoetreden = [[21 augustus]] [[1959]]
| km2 = 28 337
| pctwater = 41,2
| inwoners = 1.427.538 (2017)<ref>https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/hi,US/PST045217</ref>
| dichtheid = 82,6
| tijdzone = -10
| afkorting = HI
| lied = "[[Hawaiʻi Ponoʻī]]"<ref>http://www.youtube.com/watch?v=MtLR-Zb-9Vg</ref>
| detailkaart = Hawaii Map.jpg
}}
[[Bestand:Hawaii Islands2.png|{{largethumb}}|Ligging van de eilanden in de Grote Oceaan]]
'''Hawaï''' of '''Hawaii'''<ref>Beide vormen zijn juist, maar "Hawaï" is de gebruikelijkste vorm, zie [http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1182 Hawaii / Hawaï], taaladvies.net</ref> ([[Engels]]: ''Hawaii'', [[Hawaïaans]]: ''Hawaiʻi'') is een van de [[staten van de Verenigde Staten]]. Het trad in 1959 als vijftigste staat toe tot de [[Verenigde Staten]]. De hoofdstad is [[Honolulu]]. De staat telt 1.427.538 inwoners (2017)<ref>https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/hi,US/PST045217</ref>.
De standaardafkorting voor Hawaï is HI.
== Eilanden ==
De staat Hawaii bestaat uit 137 [[Atol_(geologie)|atollen]] en [[vulkaan|vulkanische]] eilanden (waarvan de meeste klein en onbewoond) in het midden van de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]], waarvan de belangrijkste de [[Hawaïaanse eilanden|Hawaïaanse archipel]] vormen, een snoer van achttien eilanden waarvan acht grote van west naar oost:
* [[Niihau]]
* [[Kauai]]
* [[Oahu]] (met de hoofdstad [[Honolulu]])
* [[Molokai]]
* [[Lanai]]
* [[Kaho'olawe]]
* [[Maui]]
* [[Hawaï (eiland)|Hawaï]] (het grootste eiland)
== Geologie ==
De eilanden zijn van [[vulkanisme|vulkanische]] oorsprong: ze liggen op een zogenaamde [[hotspot (geologie)|hotspot]], waar [[magma (gesteente)|magma]] vanuit het binnenste van de aarde als [[lava]] naar buiten komt. Omdat de [[aardkorst]] ten opzichte van de hotspot beweegt, ontstond er zo een rij van eilanden van west naar oost (de [[Hawaï-Emperorketen]]), waarbij de oudste, dode vulkanen in het westen liggen en de jongste, actieve in het oosten. De vulkanen [[Kilauea]] en [[Mauna Loa]], beide gelegen in het ''[[Hawaii Volcanoes National Park|Volcanoes National Park]]'' op het grootste eiland Hawaï, zijn nog steeds zeer actief. Kilauea, heeft bijna continu uitbarstingen. Mauna Loa heeft ongeveer elke 20 jaar een uitbarsting, Hualalai elke paar 100 jaar; voor Mauna Kea (een slapende vulkaan) wordt een uitbarsting elke 4000 jaar niet uitgesloten. Nog 30 km verder naar het oosten, ver onder de zeeoppervlakte, werkt een nieuwe vulkaan, [[Loihi]], aan de opbouw van een nieuw eiland dat over 10 000 jaar boven het zeeniveau uit zal komen.
[[Mauna Kea]] (''witte berg'') is, van de voet tot de top gemeten, de hoogste berg ter wereld: de berg rijst 10203 meter uit boven de zeebodem, en 4207 meter boven zeeniveau. Mauna Loa (''lange berg'') is de zwaarste berg ter wereld; hij is slechts enkele meters lager dan Mauna Kea, maar heeft een bredere basis.
De berg [[Haleakala]] (''huis van de zon''), een vulkaan op Maui, is bij toeristen bijzonder geliefd. De vulkaan is onderdeel van het [[nationaal park Haleakala]].
Door het vulkanisme komen er veel aardbevingen voor in Hawaï. Deze aardbevingen veroorzaken [[tsunami]]'s met weinig waarschuwingstijd, zoals die in 1868 en 1975. Ook aardbevingen elders in de [[Grote Oceaan]] kunnen tsunami's veroorzaken die de eilanden bereiken (11 sinds 1868).<ref>http://ptwc.weather.gov/hawaii.php</ref> Aardbevingen in 1946 in de [[Aleoeten]] en in 1960 in [[Aardbeving Valdivia 1960|Chili]] veroorzaakten veel slachtoffers en schade in [[Hilo]]. Daarnaast zijn in het verleden grote delen van [[Molokai]] en [[Oahu]] in zee afgezakt waardoor [[tsunami|mega-tsunami's]] ontstonden.<ref>http://www.mbari.org/volcanism/Hawaii/HR-Landslides.htm</ref>
== Flora en fauna==
[[Bestand:Hawaiian monk seal at French Frigate Shoals 07.jpg|thumb|Hawaïaanse monniksrob]]
Door de geïsoleerde ligging in de Grote Oceaan hebben planten en dieren voor de komst van de mens de eilanden bereikt via wind, golven of vleugels, en zijn er vele [[Endemie (biogeografie)|endemische]] planten en dieren. Echter vele soorten zijn [[Bedreigde soort|bedreigd]] of reeds uitgestorven.<ref>http://www.fws.gov/pacificislands/</ref> Voorbeelden van endemische dieren zijn de [[Hawaïaanse monniksrob]], de [[Hawaiigans]], de [[Laysaneend]], en de ''[[Theridion grallator]]''. Endemische planten zijn onder andere ''[[Diospyros sandwicensis]]'' en ''[[Brighamia insignis]]''.
In Hawaï bevindt zich tussen Maui, Lanai en Molokai het [[Hawaiian Islands Humpback Whale National Marine Sanctuary]] waar elk jaar tussen 6000 en 10000 [[bultrug]]gen overwinteren (in de zomer zijn ze in de buurt van [[Alaska]]).<ref>http://hawaiihumpbackwhale.noaa.gov/</ref>
De kusten van Hawaii zijn tegenwoordig ernstig vervuild door de [[plasticsoep in de Noordelijke Grote Oceaan|plasticsoep]], die in een van de stromingen van de Grote Oceaan rond de archipel wordt gepompt. Een deel van het afval komt terecht in een dikke laag op de stranden.
== Klimaat==
Het weer in Hawaï is vrijwel constant en er zijn ook weinig temperatuurverschillen. In Hawaï onderscheidt men twee seizoenen, de zomer en de winter. De zomer begint in mei en eindigt in oktober en wordt ook het ''Kau'' genoemd. De winter begint in november en eindigt in april. Dat seizoen wordt ook het ''Ho'oilo'' genoemd. De dagtemperaturen in de zomer zijn gemiddeld 29,4 °C. In de winter is de gemiddelde temperatuur 26,6 °C. De nachttemperatuur bedraagt respectievelijk gemiddeld 19,4 °C en 15,6 °C.
Temperatuur en vochtigheid worden vooral bepaald door de bijna constante [[passaat]]wind uit het oosten (die echter soms ook wegvalt). De temperaturen zijn veel lager op de vulkanen Mauna Kea en Mauna Loa, waar in de winter regelmatig sneeuw valt. De passaat bepaalt ook de hoeveelheid regen: de [[Loefzijde en lijzijde|loefzijde]] van de eilanden is zeer regenrijk, terwijl de lijzijde zeer droog is. [[Mount Waiʻaleʻale]] op Kauaʻi is een van de regenrijkste plaatsen op aarde (11,7 m regen per jaar).
Hawaï wordt soms bezocht door [[tropische cycloon|orkanen]]; het orkaanseizoen is van juni t/m november. Op 11 september 1992 veroorzaakte de orkaan Iniki veel schade op Kauai.
== Geschiedenis ==
[[Bestand:City of Refuge 85.jpg|thumb|[[Tiki (kunstvorm)|Tiki's]] in het [[Puʻuhonua o Hōnaunau National Historical Park]]]]
[[Bestand:Polynesian canoe replica 2.jpg|thumb|Nagebouwde Polynesische [[zeilkano]] in de haven van Honolulu]]
▲Hawaï wordt sinds ca. 400 n.Chr. bewoond door [[Polynesië]]rs, waarschijnlijk van de [[Marquesaseilanden]] afkomstig. Latere groepen zouden omstreeks 1100 n.Chr. uit de buurt van [[Tahiti]] gekomen zijn. Beide groepen waren bijzonder goede zeevaarders die grote [[zeilkano]]'s gebruikten. Sommigen denken dat er voor de komst van de Polynesiërs al bewoners waren in Hawaï, de [[Menehune]].
Hoewel het goed mogelijk is dat de Spanjaarden de eilanden reeds in de [[16e eeuw]] gezien hebben, de eilanden liggen iets ten noorden van de route van het [[Manillagaljoen]], is [[James Cook]] de officiële Europese ontdekker van de eilanden (1778, tijdens zijn [[James_Cook#Derde_reis|derde wereldreis]]), die hij de ''Sandwich Islands'' noemde naar de toenmalige [[Lijst van Lord High Admirals en First Lords of the Admiralty of England|First Lord of the Admiralty]], [[John Montagu (4e graaf van Sandwich)|Lord Sandwich]] (1718-1792).
Regel 65 ⟶ 129:
{{Coor title dms|21|18|41|N|157|47|47|W|type:adm1st_region:US-HI}}
[[Categorie:Hawaï| ]]
| |||