Fort Bijlmer: verschil tussen versies

Fort Bijlmer moest Amsterdam beschermen tegen oprukkende vijanden vanuit met name de richting [[Utrecht (stad)|Utrecht]].<ref name=HERBIJL/> Het fort lag aan de ene kant langs de belangrijkste rijksweg van de regio uit die tijd, namelijk de [[Amsterdamsestraatweg (Utrecht)|Rijksstraatweg van Utrecht naar Amsterdam]] (aan de Bijlmerringdijk, niet ver van de huidige [[Rijksweg 2|A2]]), en aan de andere kant langs de netin 1843 aangelegde [[Rhijnspoorweg]] (de huidige spoorweg Utrecht-Amsterdam). Beide toegangen naar de hoofdstad moesten door het fort worden verdedigd.<ref>Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, stelling-amsterdam.nl</ref> <br>
Het was in die tijd niet gemakkelijk om bij nadering van Amsterdam het fort te vermijden (anders dan via een veel oostelijker of westelijker route) omdat de regio grotendeels uit drassige, ontoegankelijke polders, moerassen en waterwegen bestond. In tijden van politieke spanning of dreigende oorlog was het de bedoeling om de omliggende gebieden (zogenaamde inundatievelden) [[Inundatieinundatie|onder water te zetten]] en daarmee een vijandelijke opmars nog verder te bemoeilijken of onmogelijk te maken. Dit was in het verleden zeer effectief gebleken om vijanden tegen te houden.

Fort Bijlmer lag waar nu het [[ING (bank)|ING Bank]] [[Acunthus (Amsterdam)|Acanthus-gebouw]] staat, tegenover de [[Hogeschool van Amsterdam]], een paar honderd meter van station [[Station Amsterdam Bijlmer ArenA|Amsterdam Bijlmer ArenA]], tegenover voetbalstadion [[Amsterdam ArenA|ArenA]] van Ajax. Het bestond uit een fortgracht, [[Bastionbastion|gebastionneerde]] aarden omwallingen, een aantal gebouwen voor manschappen en [[munitie]], en een fortwachterswoning<ref name=MVERBIJL>M. Verhoeks [https://web.archive.org/web/20160304094216/http://www.mverhoeks.com/Forten-historie/Fort_in_den_Laander_Westbijlmer/info/01-fort_bijlmer-info.html Fort in den Laander- en West-Bijlmerpolder], geraadpleegd op 27 januari 2015</ref> waar onder anderen fortwachter Albert Vogelsang in 1930-1936 met zijn gezin woonde.<ref>[http://www.webklik.nl/user_files/2010_09/165462/Weg_naar_het_Fort.pdf Herinneringen van mevrouw Vermeulen-Vogelsang aan de tijd op het fort], webklik.nl</ref> Het fort lag waar nu het [[ING (bank)|ING Bank]] [[Acunthus (Amsterdam)|Acanthus-gebouw]] staat, tegenover de [[Hogeschool van Amsterdam]], een paar honderd meter van station [[Station Amsterdam Bijlmer ArenA|Amsterdam Bijlmer ArenA]], tegenover voetbalstadion [[Amsterdam ArenA|ArenA]] van Ajax.

Ten zuiden van Fort Bijlmer, niet ver van de huidige [[IKEA]]-vestiging in Zuid-Oost, lag nog een oudere post van Krayenhoff, [[Batterij Weltevreden,]]; gebouwd in 1810, mogelijk geherprofileerd in 1868, nog bestaand in 1871 en formeel pas opgeheven in 1926 (niet ver van [[IKEA]] in Zuid-Oost).{{feit}} Die batterij bestond uit enkele kanonnen aan de (binnen)rand van de Bijlmerpolder, net als Fort Bijlmer gericht op een eventuele vijand vanuit het zuiden (Abcoude/Utrecht) naderend via de Rijksstraatweg.<ref>Stelling van Amsterdam - een stadsmuur van water [http://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/krayenhoff/zuid/index.php#POST09 Post nummer 9 op de Ringdijk van de Bijlmermeerpolder]</ref> De oostkant van de Bijlmer was ook kwetsbaar voor een oprukkende vijand. Waar nu de [[Geerdinkhof]] is, stond bij de [[Weespertrekvaart]] al sinds 1787 artilleriebatterij Weesper Tolhek, toen om de Pruisen uit Duitsland tegen te houden. In de Kromhout-ontwerpen uit 1871 stond hier ook een nieuw te bouwen fort ingetekend (op de [[Sniep]], waar Diem en Weespertrekvaart elkaar kruisen), maar die is er nooit gekomen. Iets noordelijker is de [[Fort Diemerdam|kustbatterij Diemerdam]] wel gerealiseerd. Die moest onder andere een vijandelijke opmars via het [[IJ (water)|IJ]] tegenhouden.

Het hoofdgebouw van het fort, een bomvrije [[kazerne]] voor de manschappen, lag aan de achterkant van het fort (de zogenaamde 'keel' van het fort, bij de toegang). Het gebouw was 53 meter lang en 19 meter breed.<ref name=MVERBIJL/> Het was geheel omringd door grachten, waarvan die aan de achterzijde samenviel met de gracht van het fort. De zachte bodem bleek echter een probleem. De [[Veenveen (grondsoort)|veenbodem]] werd voor een deel, maar achteraf gezien onvoldoende, weggegraven waarna bouwzand werd gestort en houten heipalen werden geplaatst. Vervolgens werd de kazerne gebouwd en in december 1868 voltooid.<ref name=MVERBIJL/>

Fort Bijlmer werd niet afgeschreven. Kort na de bouw van Forthet Bijlmerfort werden in 1871 door legerofficier [[Joachim Hendrik Kromhout|J.H. Kromhout]], kapitein bij de generale staf, ontwerpen gemaakt om de Posten van Krayenhoff om te bouwen tot de latere [[Stelling van Amsterdam]]. Hierin was Fort Bijlmer ingetekend als integraal onderdeel van de stelling met een zware [[artillerie]]- en infanteriebewapening bestaande uit 24 kanonnen met [[Kaliber (wapen)|kaliber]] variërend tussen 9 en 16 cm, 1 [[houwitser]] kaliber 20 cm, 4 [[Mortier (wapen)|mortieren]]. Die ontwerpen van 38 forten waaronder Fort Bijlmer zijn bij de [[Universiteit van Amsterdam]] nog in te zien bij de afdeling Bijzondere Collecties. Het Kromhout ontwerp van Fort Bijlmer is uiteindelijk niet uitgevoerd en het Fort Bijlmer van 1868 bleef onveranderd. [[Bestand:Fort Bijlmer 28-23-01_XXXII.jpg|{{largethumb}}|Kromhout kaart 1871 van Fort Bijlmer]]

Al snel werd duidelijk dat het ontwerp van de stelling moest worden aangepast omdat hetdeze te dicht bij Amsterdam bleek te liggen, gegeven de laatste militair-technologische ontwikkelingen. HetVijandelijk geschut van mogelijke vijandenzou kreeginmiddels een veel grotere draagwijdte, hebben; reden om de fortificaties op grotere afstand van Amsterdam aan te leggen. Fort Bijlmer lag hiervoor een paar kilometer te dicht bij Amsterdam. Een vijand zou er met de nieuwe kanonnen en munitie gemakkelijk overheen kunnen schieten en de stad Amsterdam kunnen raken. De nieuwe fortificaties moesten deze dreiging voorkomen. De ontwerpen van Kromhout zijn later fundamenteel aangepast, de definitieve locaties kwamen verder van Amsterdam te liggen, en de uiteindelijke 46 forten rondom Amsterdam zijn bekend geworden als de [[Stelling van Amsterdam]]. Tot de ring van forten behoren onder andere die te Weesp, [[Fort bij Nigtevecht|Nigtevecht]], [[Fort bij Abcoude|Abcoude]] en Ouderkerk. Die lagen toen wel ver genoeg van Amsterdam. Fort Abcoude was het eerste fort van de nieuwe stelling en kwam gereed in 1885, dus pas 17 jaar na Fort Bijlmer. Het is zeker{{feit}} dat men bij de bouw van Fort bij Abcoude veel had geleerd van de ervaringen bij de bouw van Fort Bijlmer, in het bijzonder het eerst volledig afgraven van het veen, het storten en daarna langdurig (2-3 jaar) laten [[inklinken]] van bouwzand en het adequaat onderheien alvorens er een zwaar militair gebouw te gaan bouwen. Dat is een van de oorzakenredenen waardoordat de bouw van Fort bij Abcoude zo lang heeft geduurd.

[[FileBestand:Fort bijlmer in 1939.jpg|thumb|Fort Bijlmer in 1939]]

Fort Bijlmer kreeg rond de eeuwwisseling samen met het even verderop aan de ringdijk van de Bijlmermeer gelegen Kruithuis een rol als munitieopslagplaats waarvoor een projectielenloods en fortwachterswoning werden gebouwd. Na de [[Eerste Wereldoorlog]] hief de legerleiding in 1919 de verdedigende functie van het fort formeel op, al bleef het fort wel in bedrijf als opslagplaats en woonde er een fortwachter. Uit 1920-1936 stamt de eerste luchtfoto. Hier gaat deDe Rijksstraatweg van Utrecht/Abcoude naar Duivendrecht/Amsterdam gaat dan nog om het fort heen.<br>

In de jaren zestig werden de fortgebouwen definitief ontmanteld. en deDe grond werd geëgaliseerd ten behoeve van de aanleg van de nieuwe Amsterdamse wijk Bijlmer, tegenwoordig Zuid-Oost.<ref>[http://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/010003026591 foto beeldbank Amsterdam]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> DeHet grondterrein heeft jaren braak gelegen, totdat het een definitieve bestemming zou krijgen. Nog eenmaal kwam Fort Bijlmer in het nieuws, toen bleek dat men begin deze eeuw bij de bouwvoorbereiding voor het Acanthus-gebouw van de ING Bank op de oude heipalen van Fort Bijlmer stuitte.<ref name=HERBIJL/>