Voedingsstof: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekst vervangen door "kaas is gezond" Labels: Vervangen Misbruikfilter: Leeghalen |
k Wijzigingen door 31.149.113.234 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Rode raaf |
||
Regel 1:
'''Voedingsstoffen''' of '''nutriënten''' zijn [[stof (scheikunde)|stoffen]] die onontbeerlijk zijn voor de [[groei (fysiologie)|groei]] en de [[homeostase (fysiologie)|instandhouding]] van een [[organisme]]. Voedingsstoffen zijn onmisbaar voor de verrichting van de [[levensverrichting|levensfuncties]] zoals de opbouw van de [[cel (biologie)|cel]] (bij [[bacteriën]] en [[gist]]en), of, in het [[meercellig organisme]], van de cellen voor de [[anabolisme|vorming]] van de verschillende [[weefsel (biologie)|weefsels]]. Dieren, [[schimmels]] en [[heterotroof|heterotrofe]] [[micro-organisme]]n betrekken daarnaast ook hun energievoorziening uit hun voeding. Planten en [[autotroof|autotrofe]] micro-organismen zorgen zelf voor hun energievoorziening, bijvoorbeeld via [[fotosynthese]].
[[Water]] dient niet alleen als oplosmiddel voor opgeloste voedingsstoffen, maar vormt ook een vitaal bestanddeel van de cel van ieder organisme.
Het [[menselijk lichaam]] heeft ongeveer vijftig verschillende voedingsstoffen nodig.<ref name="Kreijl">{{aut|C. F. van Kreijl, A.G.A.C. Knaap}}, ''Ons Eten Gemeten: Gezonde Voeding En Veilig Voedsel in Nederland'' (2004). Bohn Stafleu van Loghum, p48. ISBN 9789031344116.</ref><ref name="BaarHLF">{{aut|J.A.M. Baar, A.A.F. Jochems}}, ''Het lichamelijk functioneren'' (1997), druk 3. Bohn Stafleu van Loghum. ISBN 9789031322732.</ref> Daarvan kan het lichaam de meeste niet of onvoldoende zelf maken: de zogenaamde [[essentieel nutriënt|essentiële voedingsstoffen]].<ref name="Kreijl" />
== Inname ==
=== Planten ===
[[Planten]] nemen hun [[anorganische verbinding|(anorganische) voedingsstoffen]] op twee manieren op: [[gas (aggregatietoestand)|gasvormig]] (via hun [[blad]]eren) en [[vloeistof|vloeibaar]] (via hun [[wortel (plant)|wortels]]). Met hun bladeren halen planten [[koolstofdioxide]] uit de [[lucht]]. Met hun wortels nemen ze water en de daarin [[waterige oplossing|opgeloste]] mineralen ([[nitraat]], [[fosfaat]] en [[sulfaat]]) op. Planten zonder wortels, zoals [[mossen]], [[levermossen]], [[hauwmossen]] en veel [[waterplant]]en nemen opgeloste stoffen op door hun hele oppervlak. Dit geldt ook voor [[Algen|wieren]], die ooit tot de planten werden gerekend.
Uit kooldioxide en water maken planten, onder gebruik van [[zonne-energie]], in hun bladeren [[glucose]] aan. Deze [[Biosynthese|biochemische reactie]] is de bekende fotosynthese die, via verschillende [[voedselketen]]s, de basis vormt voor alle hogere levensvormen op aarde. De aangemaakte glucose dient namelijk niet alleen als brandstof voor de plant, maar, in de plant opgeslagen als [[Koolhydraat|koolhydraten]] (zoals [[zetmeel]], [[cellulose]], [[pectine]]) en in mindere mate als [[lipide|vet]], ook als voedingsstof voor [[herbivoor|plantenetende]] dieren. Daarnaast maakt de plant uit glucose, onder toevoeging van via nitraten opgenomen [[stikstof (element)|stikstof]], ook [[aminozuur|aminozuren]] en vervolgens [[proteïne|eiwitten]] aan.
=== Dieren ===
[[dierenrijk|Dieren]] (inclusief mensen) betrekken hun voedingsstoffen uit [[organisme|organisch]] (plantaardig en/of dierlijk) materiaal ([[voedsel]]). Na inname door het organisme worden deze vreemde weefsels via de [[spijsvertering]] afgebroken, waarna de vrijgekomen [[biomolecuul|biomoleculen]] en mineralen, opgelost in het [[bloed]], naar de [[cel (biologie)|cellen]] in de verschillende eigen weefsels worden vervoerd. Via [[stofwisseling]] in de cellen worden de voedingsstoffen verder verwerkt. Eencellige organismen nemen hun (an)organische voedingstoffen via [[diffusie]] op, rechtstreeks door hun [[celmembraan]].
== Soorten nutriënten ==
Er worden twee categorieën nutriënten onderscheiden:
* [[Anorganische verbinding|''anorganische'' stoffen]]: voor planten: water en [[zouten|voedingszouten]], bijvoorbeeld [[Nitraat|nitraten]], [[Fosfaat|fosfaten]]. Voor dieren: water, in kleine hoeveelheden (een of enkele grammen per dag) benodigde mineralen ([[keukenzout]], [[calcium]], [[fosfor]]) en de in minieme hoeveelheden (milligrammen) benodigde [[sporenelement]]en (bijvoorbeeld [[IJzer (voeding)|ijzer]] en [[mangaan]]).
* Dieren hebben daarnaast [[Organische verbinding|''organische'' stoffen]] nodig, zoals [[Koolhydraat|koolhydraten]], [[Proteïne|eiwitten]], [[vet]]ten en [[vitamine]]s. [[Fotoautotrofie|Fotoautotrofe]] [[planten]] [[Biosynthese|maken]] deze organische verbindingen zelf aan.
In het geval van dieren kunnen voedingsstoffen daarnaast worden onderverdeeld in [[macronutriënten]] en [[micronutriënten]]. Macronutriënten zijn de energieleverende voedingsstoffen, zoals vetten, koolhydraten, eiwitten en [[alcohol (stofklasse)|alcohol]]. De micronutriënten zijn: vitamines, mineralen en sporenelementen.<ref name="Kreijl" />
== Non-nutriënten ==
Natuurlijke bestanddelen zonder voedingswaarde worden [[non-nutriënt]]en genoemd. Hieronder vallen de [[antinutrionele factor]]en (zoals [[trypsineremmer]]s), [[bioactieve stof]]fen ([[secundaire plantenstoffen]] en andere [[secundaire metaboliet]]en) en de natuurlijke [[toxine]]s. Soms worden ook water en [[voedingsvezels]] tot de non-nutriënten gerekend.<ref name="Kreijl" />
== In het menselijk lichaam ==
Vitamines (worden niet gerekend tot de voedingsstoffen), mineralen en water kunnen via de darmwand direct worden opgenomen in het bloed, voor [[hart en vaatstelsel|transport]] naar de weefselcellen. Andere voedingsstoffen worden, voor zover nodig, eerst door het [[maag-darmstelsel|spijsverteringskanaal]] [[spijsvertering|afgebroken]] (gesplitst in kleinere moleculen).<ref name="BaarHLF" />
=== Functies ===
De voedingsstoffen hebben verschillende functies:
*''Bouwstoffen'' dienen binnen een [[organisme]] voor de aanmaak van [[cel (biologie)|cellen]] (ten behoeve van [[Homeostase (fysiologie)|onderhoud]] – vervanging van oude cellen – en [[groei (fysiologie)|groei]]) en van [[extracellulaire matrix|tussencelstof]]. Belangrijke bouwstoffen zijn water, eiwitten en mineralen. Water en eiwitten zijn vooral belangrijk voor de aanmaak van cellen. Mineralen zoals calcium zijn belangrijk voor de aanmaak van [[bot (anatomie)|botweefsel]].
*''Brandstoffen'' zijn de voedingsstoffen waaruit energie gehaald wordt voor het samentrekken van [[spiercel]]len en het versturen van elektrische signalen tussen [[zenuwcel]]len. Deze energie wordt gehaald uit de [[celademhaling|biologische oxidatie]] (verbranding) van koolhydraten en vetten, soms [[gluconeogenese|uit eiwitten]].
*''Regulerende stoffen'' of ''beschermende stoffen'' zijn voedingsstoffen die allerlei belangrijke lichaamsprocessen regelen en sturen: [[vitamine]]s en [[voedingszouten|mineralen]]. Hiervan heeft het lichaam slechts kleine hoeveelheden nodig.<ref name="BaarHLF" />
=== Reserves ===
Het menselijk lichaam heeft een systeem om voedingsstoffen op te slaan. Vet wordt onder de [[huid]] en rondom [[orgaan|organen]] opgeslagen, koolhydraten als [[glycogeen]] in de spieren en in de [[lever]]. Ook sommige vitamines worden in de lever opgeslagen. Botten zijn een opslagplaats voor calcium. Bij gebrek aan voedingsstoffen kan het menselijk lichaam deze reserves aanspreken.<ref name="BaarHLF" />
== Herkomst ==
Natuurlijke voedingsstoffen kunnen ook [[chemische synthese|kunstmatig]] worden nagemaakt: ''natuuridentieke'' stoffen. Voorbeelden van natuuridentieke stoffen die in voedingssupplementen gebruikt worden zijn L-[[Carnitine]] en trans-[[co-enzym Q10]]. Daarentegen komen D-Carnitine en cis-co-enzym Q10 niet in de natuur voor. De werkzaamheid van synthetische voedingsstoffen kan hoger of lager liggen dan die van natuurlijke stoffen.
== Zie ook ==
* [[Voedingsmiddel]]
{{Appendix}}
[[Categorie:Fysiologie]]
[[Categorie:Plantenfysiologie]]
[[Categorie:Menselijke biologie]]
[[Categorie:Voeding]]
[[Categorie:Nutriënt| ]]
| |||