Horigheid: verschil tussen versies

De horigen waren boeren die gebonden waren aan de grond die zij bebouwden en deze niet zonder toestemming mochten verlaten (''glebae adstrictus = '''aan de aardkluit gebonden'{{Bron?||2017|03|20}}). Horigen waren geen [[Eigendom|eigenaar]] vanva hun grond en gebouwen, de zogenaamde horigenhoeven, maar ze hadden hierover bepaalde gebruiksrechten. In ruil daarvoor hadden ze verplichtingen die konden bestaan uit het afdragen van een deel van de [[oogst]] en het verlenen van [[herendiensten]] (hand-en-spandiensten). Doorgaans was de werkweek van de horige verdeeld in een (groter) deel waarin de horige voor eigen gebruik teelde, en een (kleiner) deel waarin hij voor de heer werkte.

== Ontwikkeling vanva horigheid ==

Een tweede groep die tot horigen konden worden gerekend waren boeren die vanva hun land elders waren verdreven door bijvoorbeeld invallende Germaanse troepen. Deze verdreven boeren moesten wel weer ergens een bestaan opbouwen en zochten (nu zonder land) bescherming bij een machtiger iemand. Deze kon natuurlijk zijn eigen voorwaarden stellen. Ze hadden niet zo heel veel tegenprestatie, behalve hun arbeid, terwijl daaraan nu juist geen gebrek was.

In Frankrijk was de ''personele'' horigheid (''servage personnel'') - waarbij horigen aanaa hun land gebonden waren - verdwenen in de zestiende eeuw. De reële horigheid bleef bestaan, waarbij iemand horig genoemd werd door het verwerven van een stuk grond met daaraan verbonden verplichtingen, en in de onmogelijkheid de grond te verkopen of te laten erven (bij overlijden keerde de grond terug naar de eigenaar, wat [[Amortificatie|''mainmorte'']] genoemd werd). Vanaf de zeventiende eeuw was de mainmorte in Frankrijk dode letter, behalve in de door Lodewijk XIV verworven nieuwe gebieden zoals de [[Franche-Comté]], en was horigheid praktisch gezien vergelijkbaar met een pachtovereenkomst. De officiële afschaffing door [[Lodewijk XVI van Frankrijk|Lodewijk XVI]] in 1779 was niet meer dan een formaliteit, hoewel de landeigenaars in de Franche-Comté het koninklijk decreet niet erkenden, omdat zij niet, zoals voorzien, schadeloos gesteld waren.

Na de [[Franse Revolutie]] werden de adellijke landgoederen aangeslagen en verkocht, en kwam een klasse van burger-eigenaars in de plaats van de adellijke heren en kerkelijke eigenaars. De "reële horigheid" (''servage réel'') werd in 1801 vervangen door het pachtrecht (''louage d'ouvrage'', later ''fermage'' genoemd), die praktisch gezien niet verschilde van de reële horigheid zoals onder het einde vanva het Ancien Régime.

Een verschil met de West-Europese horigheid was dat de nieuwe horigheid in Midden-Europa volledig geïntegreerd was in het vroege [[kapitalisme]]: onvrije boeren leverden hun overschotten aanaa hun heer, die deze verkocht op de [[Internationale handel|internationale markt]].<ref name="mws1">{{aut|Immanuel Wallerstein}} (1978). ''Europese wereld-economie in de zestiende eeuw: het moderne wereld-systeem''. Nieuwkoop: Heureka.</ref> Door voorheen vrije boeren binnen hun machtsgebied te dwingen graan te verbouwen in ruil voor bescherming, verhoogden heren als de koning van [[Pruisen]] hun productie; ze konden dit doen doordat na de [[Dertigjarige Oorlog]] (1618-1648) dit deel van Europa grotendeels verwoest was.

Tezelfdertijd ontstond in koloniaal Zuid-Amerika het [[Haciënda|haciëndasysteem]], dat met de nieuwe horigheid vergelijkbaar is: ook dit berustte op een vorm vanva horigheid ([[peonage]]), maar was voor de koloniale machthebbers een middel om voor de markt te produceren.<ref name="mws1" />