Frederik de Houtman: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Wijzigingen door 213.134.242.180 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Look Sharp! |
|||
Regel 92:
Ruim negentig woorden die als Maleis werden afgedrukt, zijn in werkelijkheid Atjehse woorden of Atjèhtismen. Daarnaast bevat het boek diverse zinnen met een Nederlandse zinsopbouw die letterlijk vertaald zijn en om die reden niet in overstemming zijn met het Maleis.<ref>Drewes, G. (1972) De invloed van de Atjèhse omgeving op het Maleise spraek ende woordboek van Frederick de Houtman In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 128, no. 4, Leiden, blz. 447-457</ref> Desondanks kwam het boek van pas op Madagaskar en in de Indische archipel. Er bestaan nog ongeveer een half dozijn exemplaren van.
==Sterren zuidelijk halfrond==
[[Bestand:Bayer-1661-Uranometria-Leaf 49-Southern Constellations.jpeg|thumb|260px|Kaart van [[Johannes Bayer]] met de zuidelijke sterrenhemel. (History of Science Department van de University of Oklahoma)]]
Regel 107:
Alle 303 door De Houtman geregistreerde sterren werden door [[Willem Blaeu|Willem Jansz. Blaeu]] in hetzelfde jaar als de uitgave van het boek gebruikt bij de vervaardiging van zijn [[Hemelbol|hemelglobe]], die eerder op de markt werd gebracht dan het boek.{{#tag:ref|De Houtman noemt Blaeu in zijn boek Willem Jansen. Het [[patroniem]] Blaeu begon hij pas na 1620 te gebruiken.|group=noot}}<ref>[http://members.home.nl/wkv/nederlandsesterrenbeelden.html Nederlandse sterrenbeelden] via website members.home.nl</ref><ref>Ridpath, Ian; Startales. Lutterworth Press, Cambridge (1988)</ref> Ook de Duitse astronoom [[Johannes Bayer]] nam in zijn sterrenatlas ''[[Uranometria]]'' uit 1603 sterrenbeelden van Plancius over. De hemellichamen waren erg belangrijk voor de [[navigatie]] en het bepalen van de positie van de schepen.
==Opnieuw naar de Oost==
In december 1603 voer De Houtman opnieuw naar Oost-Indië in een vloot van twaalf schepen onder leiding van de admiraal [[Steven van der Hagen]]. Hij voer mee als opperkoopman op het schip 'Amsterdam'. Zijn salaris bedroeg tachtig gulden per maand.<ref name="Dam, M.J. van (1998), blz. 84">Dam, M.J. van (1998), blz. 84</ref> Het was de eerste vloot van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] en in feite meer een oorlogs- dan een handelsexpeditie. Een van de belangrijkste opdrachten was om de Spanjaarden en de Portugezen zo veel mogelijk schade toe te brengen. De scheepsruimen bevatten dan ook meer wapens en munitie dan ruilgoederen.<ref name="Dam, M.J. van (1998), blz. 84"/><ref>Wennekes, Wim (1996), blz. 137-138</ref> Op 30 mei 1604 kwam [[Kaap de Goede Hoop]] in zicht. Vervolgens werd een Portugees schip gekaapt, beladen met [[ivoor]]. Op 21 september kwamen de schepen in [[Oud Goa|Goa]] aan; een maand later in [[Kozhikode (stad)|Calicut]]. Ze voeren vervolgens via [[Pegu (stad)|Pegu]] en [[Bantam (stad)|Bantam]] naar de Molukken.
[[Bestand:Defeat_of_the_Portuguese_at_Amboina.jpg|thumb|260px|right|De aanval van de Hollanders en de [[Hitoe]] op de Portugezen op [[Ambon (eiland)|Ambon]] in 1605. [[Isaac Commelin]] (1645)]]
Van der Hagen voer op 23 februari 1605 de baai van [[Hitoe]] binnen en nam twee dagen later zonder slag of stoot het fort en de overige Portugese bezittingen in het gebied over,<ref>Knaap, G. (2004) Kruidnagelen en Christenen, de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de bevolking van Ambon 1656-1696, blz. 21</ref> het eerste territoriale bezit van de VOC in Zuidoost-Azië.<ref>Mutch, T.D. (1942) The First Discovery of Australia With an account of the Voyage of the "Duyfken" and the Career of Captain Willem Jansz.</ref>
===Gouverneur Amboina===
De Houtman werd op 1 maart 1605 door Van der Hagen benoemd tot eerste gouverneur van [[Amboina (VOC-gebied)|Amboina]] met de opdracht de inlandse hoofden te onderwerpen. De admiraal had de bevolking godsdienstvrijheid beloofd, maar na zijn vertrek vernielden de Hollanders alle "paapse" beelden. De Houtman zou daar niet kordaat tegen hebben opgetreden. De orde werd pas hersteld toen Van der Hagen in augustus terugkwam.<ref name="Dam, M.J. van (1998), blz. 85">Dam, M.J. van (1998), blz. 85</ref>
Enkele maanden na zijn aanstelling stuurde De Houtman alle Portugezen weg. Hij voerde het gebruik in om de buitengebieden te bezoeken, desnoods met oorlogsschepen om de bevolking weer in het gareel te krijgen.<ref>Bodel Nyenhuis, J.T. (1831) Over het leven en de letterkundige verdiensten van Frederick de Houtman, blz. 10-11</ref>{{#tag:ref|De Houtman verbleef in betere omstandigheden op Ambon dan zijn collega [[Pieter Willemsz. Verhoeff]] op de [[Banda-eilanden]], die in 1609 vermoord werd. Een jaar later werd [[Paulus van Caerden]] gevangengenomen door de Spanjaarden en opgesloten op [[Ternate (eiland)|Ternate]].|group=noot}} Op die tochten werd nagegaan of de eilanden zich hielden aan het door de VOC ingestelde specerijenmonopolie. Er werden rechtszittingen gehouden en buitenlandse handelaren werden weggejaagd.
De Houtman vertaalde naar het Maleis de kindercatechismus ''Cort Begrijp'' van [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde]],{{#tag:ref|Het bestaat uit 225 korte vragen en korte antwoorden en lijkt in eerste instantie bedoeld voor het godsdienstige huisonderricht. bron: Duits, H. en A. van Strien; Een intellectuele activist: studies over leven en werk van Philips van Marnix van Sint-Aldegonde. Uitgeverij Verloren, Hilversum (2001), blz. 78|group=noot}} enkele eenvoudig te leren gebeden die de inlandse kinderen kregen onderwezen op de door hem geopende scholen,<ref>Aritonang, Jan Sihar en Karel Steenbrink (2008) A history of Christianity in Indonesia. Brill, Leiden, blz. 104</ref><ref>Laffan, Michael (2011) The makings of Indonesian Islam, orientalism and the Narrration of a Sufi Past. Princeton University Press, blz. 72</ref> evenals preken,<ref>Algra, A. en H. Algra (1978) [http://www.dbnl.org/tekst/algr001disp04_01/algr001disp04_01_0004.php Dispereert niet] Twintig eeuwen historie van de Nederlanden. Deel 4. Uitgeverij T. Wever, Franeker (achtste druk), blz. 74 + 84</ref> met de bedoeling het aantrekkelijker te maken een inlandse met enige kennis van het christendom te trouwen en zo een nageslacht te creëren dat beter bestand was tegen het klimaat, ziekten en beide talen sprak. De Houtman bleef landvoogd tot en met 18 februari 1611. Op weg naar Holland nam hij enkele jonge Ambonezen mee om ze op te laten leiden tot schoolmeester;<ref>Bodel Nyenhuis, J.T. (1831), blz. 11</ref> zonen van dorpshoofden zouden kunnen worden opgeleid tot predikant.
In 1617 liet hij een schilderij maken van een kaart van Amboina, toegeschreven aan David de Meyne, met een afbeelding van hemzelf in een [[cartouche (cartografie)|cartouche]]. De Houtman schonk het aan het [[Oost-Indisch Huis]]. Toen Van der Hagen daarvan lucht kreeg, verlangde hij dat het schilderij vervangen werd.<ref name="Dam, M.J. van (1998), blz. 85"/> Van der Hagen werd daarop beschuldigd van katholieke sympathieën, maar kreeg gedaan dat de bijbehorende tekst van zijn calvinistische lading werd ontdaan.<ref>Zandvliet, K. (2002) ''De Nederlandse ontmoeting met Azië 1600-1950, blz. 181</ref>
===Vroedschap en schepen===
[[Bestand:Huisjes in de Koorstraat in Alkmaar aan het voormalige kerkhof.JPG|thumb|260px|Huisjes in de [[Koorstraat (Alkmaar)|Koorstraat]] in [[Alkmaar]] aan het voormalige kerkhof.]]
Vanaf 8 december 1614 maakte Frederik de Houtman deel uit van de [[vroedschap]] in Alkmaar. Op 11 oktober 1618 werd hij herbenoemd door prins Maurits.<ref>Cox, J.C.M. (2005) 'De Heeren van Alkmaer' Regeerders en regenten, vroedschap en raad 1264 - 2005, blz. 86</ref> In de perioden 1614-1615, 1617-1619 en 1625-1626 was hij [[schepen]] en als kapitein actief in de [[schutterij (historisch)|schutterij]].<ref name="gw1.geneanet.org" /> Frederik behoorde tot de [[contraremonstranten]]<ref>Dam, M.J. van (1998), blz. 87</ref> en was een voorstander van de hervatting van de oorlog met Spanje en Portugal. Hij kocht in 1613 en 1614 twee huizen in de Kerk- en Koorstraat, met aan de achterkant uitzicht op het kerkhof van de [[Grote of Sint-Laurenskerk (Alkmaar)|Sint Laurenskerk]].{{#tag:ref|De Kerkstraat in Alkmaar heette eeuwenlang in de volksmond het Houtmanstraatje. De Houtman had daar een aantal eenkamerwoningen aan laten leggen. J. Belonje (1979) In: Alkmaarse Volksalmanak, blz. 36 + 39|group=noot}} De Houtman had in de [[Bergermeer]] grond gekocht, evenals aan de [[Wieringerwaard]] waar hij benoemd werd tot [[hoofdingeland]]. Zijn echtgenote was tussen 1619 en 1623, tijdens zijn laatste reis naar de Oost, regentes van het [[Sint-Elisabethgasthuis (Alkmaar)|Sint-Elisabethgasthuis]] in Alkmaar.<ref>[http://www.ngv.nl/genealogie/getperson.php?personID=I9766&tree=AB190811 Vrouwtje Cornelisdr Clock]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }} website Nederlandse Genealogische Vereniging.</ref><ref>Dam, M.J. van (1998), blz. 89</ref> Het echtpaar had zover bekend geen kinderen; zijn weduwe liet na haar dood in 1650 alle bezittingen na aan neven en nichten met de bepaling dat er niets naar Oost-Indië mocht gaan.<ref>Belonje J. (1979) In: Alkmaarse Volksalmanak, blz. 41-42</ref>
===Houtman Abrolhos===
[[Bestand:Houtman Abrolhos WA.jpg|thumb|260px|De [[Houtman Abrolhos]] op een kaart uit 1916.]]
Op 28 december 1618 ging hij opnieuw naar de Oost aan boord van de ''Maeght van Dordrecht''.<ref>[http://www.vocsite.nl/schepen/detail.html?id=10269 Informatie over het schip de Maeght van Dordrecht] via vocsite.nl</ref> De Houtman bekleedde de positie van commandeur en had de leiding over zes schepen.<ref name="Dam, M.J. van 1998, blz. 86"/> Aan de Kaap de Goede Hoop ontmoette hij [[Jacob Dedel]] <!--(1581-1624)--> uit [[Delft]] met vijf schepen. Gezamenlijk voeren ze verder.
In 1617 had de VOC de zuidelijke route van [[Hendrik Brouwer]] verplicht gesteld. Dit hield in dat de elf schepen vanaf de Kaap op 33° [[Breedtegraad|ZB]] naar het oosten voeren, waar geen [[Intertropische convergentiezone|windstilte]] heerste.<ref>Battye, J.S. (1924) Western Australia: a history from its discovery to the inauguration of the Commonwealth</ref> Daar het vaststellen van de [[lengtegraad]] destijds vrijwel onmogelijk was, voeren sommige schepen te ver door en landden de zeevaarders soms voor de kust van [[Australië (continent)|Australië]] of leden er in de buurt [[schipbreuk]].
Op 19 juli 1619 kreeg de vloot zicht op de westkust van Australië. Door het slechte weer kon niet aan land worden gegaan. Terecht merkte De Houtman op dat het moest gaan om het [[Terra Australis|Zuytland]] [[Beach (continent)|Beach]], een groot stuk land onder de Indische archipel en weergegeven op kaarten van [[Abraham Ortelius]] en Plancius en in de boeken van [[Jan Huygen van Linschoten|Van Linschoten]].<ref>Missive aan prins Maurits van 7 oktober 1619 en een aan de bewindhebbers van de VOC van dezelfde datum, evenals een missive van Jacob Dedel aan de bewindhebbers van de VOC van dezelfde dag. In: J.E. Heeres (1899) Het aandeel der Nederlanders in de ontdekking van Australië 1606-1765, Brill, blz. 14-16</ref><ref>Suarez Thomas (2004) Early mapping of the Pacific: the epic story of seafarers. Periplus Editions, blz. 85</ref> Het werd Dedelsland genoemd, naar Jacob Dedel.{{#tag:ref|Op latere kaarten werd het D'Edelsland genoemd.|group=noot}} Tien dagen later ontdekte de vloot een nieuwe [[Archipel|eilandengroep]], meer naar het noorden. Deze 122 eilanden en [[koraalrif]]fen kregen de naam [[Houtman Abrolhos]] en liggen ongeveer tachtig kilometer ten westen van [[Geraldton]].{{#tag:ref|De locatie staat bekend om de [[scheepswrak]]ken, waaronder de Nederlandse schepen de [[Batavia (schip)|Batavia]] die er schipbreuk leed in 1629 en de [[Zeewijk (schip)|Zeewijk]] in 1727.|group=noot}}
===Bontekoe===
Tijdens een expeditie in [[Straat Soenda]] ontdekte De Houtman een sloep met 56 schipbreukelingen onder leiding van [[Willem IJsbrantsz. Bontekoe]]. Deze was schipper van de ''Nieuw-Hoorn'', een schip beladen met buskruit en klinkende munt dat midden in open zee ontploft was.<ref>Bontekoe, W.Y.; Het Journaal van Bontekoe. Hertaald door [[Thomas Rosenboom]], ingeleid en geannoteerd door Vibeke Roeper (2002), blz. 64-66</ref> De Houtman verdeelde de bemanning over zijn schepen en stuurde Bontekoe en de koopman Heyn Rol naar [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]].<ref>Bontekoe, Willem Ysbrandtsz. (2002) blz. 66</ref> In 1620 voer De Houtman met Bontekoe van Ambon langs alle forten op de Molukken om vlees, spek, rijst, olie en azijn af te leveren.<ref>Bontekoe, Willem Ysbrandtsz. (2002) blz. 68-69</ref>
===Gouverneur Molukken===
Op 7 juni 1621 werd hij benoemd tot lid van de Raad van Indië voor een salaris van 400 gulden per maand. Op 11 juli 1621 werd hij gouverneur voor de hele [[Molukken]] te [[Ternate (eiland)|Ternate]].<ref>Lijst der Ordinaris-Raden van Indiën, deel IV, 2de stuk, blz. 359. Bron: Bodel Nyenhuis, J.T. (1831), blz. 13</ref>{{#tag:ref|Hij was de vierde Nederlandse landvoogd van de Molukken. Bron: Bodel Nyenhuis, J.T. (1831), blz. 13|group=noot}} Hij kreeg er onder andere te maken met de jaarlijkse inspecties, een voortzetting van de tochten die hij in Amboina begonnen was. In acht tot tien weken tijd bezocht hij met een schip, begeleid door Ternataanse oorlogsprauwen, diverse bewoonde eilanden van de Molukken om te controleren of het VOC-specerijenmonopolie werd nagekomen.{{#tag:ref|Ze stonden bekend als de [[hongitocht]]en en werden tot 1930 gehouden. Hongi staat voor armada en is Ternataans.|group=noot}}
Hij bleef in de Molukken tot en met 25 februari 1623.<ref name="gw1.geneanet.org" />{{#tag:ref|Hij was niet betrokken bij de [[Ambonse Moord]]. De eerste arrestatie in deze kwestie vond plaats op 27 februari 1623.|group=noot}} Op de [[VOC op de Banda-eilanden|Banda-eilanden]] waren grote problemen ontstaan met de Engelse, Portugese en Chinese handelaren die allemaal geweerd werden. De Engelse kooplieden waren inmiddels hun grootste concurrent en belangrijker dan de Spanjaarden ooit in dit gebied waren geweest. Maar er was ook een groot tekort aan arbeidskrachten, zodat men besloot slaven aan te voeren vanuit India en Madagaskar. Op 30 januari 1624 keerde hij met het schip ''Leyden'' vanuit Batavia met de retourvloot terug naar Holland. Op 16 november van dat jaar kwam het schip in Zeeland aan.<ref>[http://www.vocsite.nl/schepen/detail.html?id=11729 Informatie zeereizen VOC-schip Leyden] via vocsite.nl</ref>
===Verzoek jaartoelage===
In maart 1626 diende hij bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] een verzoek in, mede-ondertekend door stadhouder prins Maurits, voor een jaarlijkse toelage voor zijn bewezen diensten voor de vaart naar de Oost. Als argument voerde hij onder andere aan dat hij met zijn broer in Lissabon tegen grote onkosten informatie had ingewonnen over de zeeroute naar de Oost. In ruil daarvoor wilde hij vertellen waar een nog niet bezocht land lag van meer dan honderd lengtegraden breed dat de inlanders als schatrijk bestempelden. Het verzoek werd niet ingewilligd, maar met een positieve aanbeveling is hij doorgestuurd naar de bewindhebbers van de VOC.<ref>Laboranter (pseudoniem); In: De Navorscher, (1868), blz. 353-355</ref> Anderhalf jaar later stierf De Houtman.
==Grafschrift==
| |||