Grondwet: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekst vervangen door "dit is heel grapig toch" Label: Misbruikfilter: Leeghalen |
k Wijzigingen door 82.94.23.56 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Malinka1 |
||
Regel 1:
[[Bestand:Magna_Carta_(British_Library_Cotton_MS_Augustus_II.106).jpg|200px|miniatuur|De ''[[Magna Carta]]'' uit 1215, een van de eerste documenten met kenmerken van een grondwet.]]
In het [[staatsrecht]] is een [[constitutie]] de grondslag van een staat. Deze is vaak, maar niet altijd, vastgelegd in een '''grondwet''', een document waarin de [[grondrechten]] en/of de organisatiestructuur van de staat in een bepaald land beschreven staan.
Constituties variëren van land tot land, maar toch zijn er enkele bijna-universele kenmerken. Constituties regelen de organisatie van de [[overheid]], ze zeggen bijvoorbeeld of het een [[parlement]]air of [[president]]ieel systeem is, welke mechanismen de [[wetgevende macht]] heeft om de [[uitvoerende macht]] (het [[bestuur]]) te controleren, wat de rol is van de [[rechterlijke macht]] en op welke manier de macht verdeeld is tussen de centrale overheid en decentrale organen, zoals [[provincie]]s en [[gemeente (bestuur)|gemeenten]].
Ze erkennen meestal ook een aantal fundamentele rechten en vrijheden van burgers, de zogenaamde grondrechten. De betekenis van die rechten kan heel verschillend zijn. Klassieke grondrechten, zoals ''"vrijheid van meningsuiting"'', hebben veelal "horizontale werking", dat wil zeggen dat ze niet alleen de burgers beschermen tegen de Staat, maar dat ze ook gelden tussen de burgers onderling. Ze zijn afdwingbaar via de burgerlijke rechter. Sociale grondrechten, zoals ''"het recht op werk"'', hebben alleen "verticale werking" en zijn niet via de rechter af te dwingen: ze houden vooral een zorgplicht van de overheid in, dat wil zeggen: de overheid moet zich ervoor inspannen dat zo veel mogelijk burgers ervan kunnen profiteren.
Vrijwel alle [[democratie]]ën hebben een geschreven grondwet. Voorbeelden van landen zonder geschreven grondwet zijn het [[Verenigd Koninkrijk]] en [[Israël]]. Het constitutioneel recht ligt daar vast in wetten, gewoontes en rechtspraak.
De grondwet wordt vastgesteld door de (oorspronkelijke) [[grondwetgever]]. Dit kan bijvoorbeeld een [[grondwetgevende vergadering]] zijn. Het wijzigen van een bestaande grondwet wordt vaak overgelaten aan de gewone wetgever, die een speciale [[procedure]] volgt (bijvoorbeeld meerdere lezingen en een [[gekwalificeerde meerderheid]]). In diverse landen heeft men een [[volksraadpleging|referendum]] voor grondwetswijziging. In andere landen moet het voorstel twee keer worden goedgekeurd (=twee lezingen). Na de eerste lezing volgen er dan meestal verkiezingen. Bij de tweede lezing is dan vaak een twee derden meerderheid vereist (bv. in [[België (hoofdbetekenis)|België]]). Daardoor kan een wijzigingsprocedure soms jarenlang duren. Dit soort procedures is bedoeld om zich ervan te verzekeren dat de grondwet alleen wordt gewijzigd als daarvoor een ruime, en liefst ook een duurzame, meerderheid bestaat.
Constituties zijn in beginsel bedoeld om de macht van de staat te beperken en aldus de burgers te beschermen tegen machtsmisbruik.
In constitutionele rechtsstelsels is een belangrijke kwestie de vraag of de ''rechter'' bevoegd is wetten te toetsen aan de grondwet. In [[Nederland]] is dit niet het geval: de wetten zijn "onschendbaar" (art. 120 Gw.). Daar geldt derhalve de fictie dat een wet, wanneer die eenmaal door het Parlement is aangenomen, geacht wordt overeenkomstig de grondwet te zijn. In [[Bondsrepubliek Duitsland|Duitsland]] worden wetten wél door de rechter aan de Grondwet getoetst en daarvoor bestaat een speciaal college, het Constitutioneel Hof of [[Bundesverfassungsgericht]]. Zo ook in België: daar is het [[Grondwettelijk Hof (België)|Grondwettelijk Hof]] bevoegd om de wetten te toetsen aan een deel van de [[Belgische Grondwet]], dat voornamelijk bestaat uit de fundamentele rechten en vrijheden van de Belgen. In de [[Verenigde Staten]] worden de wetten aan de grondwet getoetst door de [[Hooggerechtshof (Verenigde Staten)|Supreme Court]]. Er vindt daar dus wel toetsing plaats, maar door de hoogste "gewone" rechter, niet door een speciaal grondwettelijk hof.
Voor wat de grondrechten betreft is het onderscheid tussen wel of geen toetsing overigens van gering belang omdat - ook in Nederland - de wetten wél kunnen worden getoetst aan internationale verdragen waarin veelal dezelfde grondrechten zijn neergelegd. Het belangrijkste daarvan is het [[Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden]] (EVRM). Dit verdrag heeft "directe werking" (art. 93 Gw) zodat de rechters alle wetten aan de verdragsbepalingen moeten toetsen. Als hoogste instantie voor de handhaving van het verdrag is er het bijzondere Hof in [[Straatsburg]] ([[Europees Hof voor de Rechten van de Mens|EHRM]]). Het belang hiervan is niet te onderschatten: in procedures voor dit hof tegen de Staat de Nederlanden sneuvelde onder meer de [[arrondissementskrijgsraad]] als [[militaire rechtbank]] en het in Nederland tegen overheidsbeslissingen voorheen bestaande [[Kroonberoep]] als rechtsgang in het bestuursrecht ([[Arrest Benthem|Benthem v. Netherlands]]). Het ging daarbij om elementaire beginselen van rechtsbescherming (art. 6 EVRM; het beginsel van "fair trial").
Het verbod van toetsing aan de grondwet geldt in Nederland alleen voor de [[formele wet]], niet voor lagere wetgeving zoals [[Algemene Maatregelen van Bestuur]] en andere [[Koninklijke Besluit]]en; Provinciale en Waterschapsverordeningen en [[Algemene Plaatselijke Verordening|verordeningen]] van gemeenten en andere lagere overheden. Hierin kan in de toekomst echter verandering komen, omdat een [[Wetsvoorstel-Halsema constitutionele toetsing|voorstel tot grondwetswijziging]] van het [[Tweede Kamer der Staten-Generaal|voormalig Tweede Kamer]]lid [[Femke Halsema]] (toenmalig [[fractie (politiek)|fractie]]voorzitster van [[GroenLinks]]) in december 2008 in eerste lezing is aanvaard. Dit voorstel geeft de rechter de bevoegdheid formele wetten te toetsen aan de klassieke grondrechten in de grondwet. Op deze manier komt het [[politiek]]e systeem van Nederland dichter bij dat van een [[constitutionele republiek]] te liggen. Na de eerstvolgende verkiezingen voor de Tweede Kamer zal de tweede lezing worden ingezet (zie [[Nederlandse Grondwet]]).
== Zie ook ==
* [[Basiswet]]
* [[Grondwetgevende vergadering]]
* [[Ongeschreven grondwet]]
* [[Rechtsstaat]]
{| class="wikitable sortable"
! Wetgever || Jaar
! class=unsortable|Artikel
|-
| {{BE}} || 1831 || [[Belgische Grondwet]]
|-
| {{US-vlag|Californië}} || 1879 || [[Grondwet van Californië]]
|-
| {{DE}} || 1949 || [[Grondwet voor de Bondsrepubliek Duitsland|Duitse Grondwet]]
|-
| {{FI}} || 2000 || [[Finse Grondwet]]
|-
| {{FR}} || 1958 || [[Franse grondwet]]
|-
| {{IE}} || 1937 || [[Ierse Grondwet]]
|-
| {{IT}} || 1948 || [[Italiaanse Grondwet]]
|-
| {{JP}} || 1890 || [[Meiji-grondwet]]
|-
| {{JP}} || 1946 || [[Japanse Grondwet]]
|-
| {{MX}} || 1917 || [[Mexicaanse Grondwet van 1917|Grondwet van Mexico]]
|-
| {{NL}} || 1814 || [[Nederlandse Grondwet|Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden]]
|-
| {{DE-vlag|Noordrijn-Westfalen}} || 1950 || [[Grondwet van Noordrijn-Westfalen]]
|-
| {{NO}} || 2003 || [[Noorse Grondwet|Grondwet van het Noorse koninkrijk]]
|-
| {{PL}} || 1791 || [[Poolse Grondwet van 3 mei 1791|Grondwet van Polen]]
|-
| {{RU}} || 1993 || [[Grondwet van de Russische Federatie|Russische Grondwet]]
|-
| {{ES}} || 1978 || [[Grondwet van Spanje|Spaanse Grondwet]]
|-
| {{GB}} || n.v.t. || [[Britse grondwet|Grondwet van het Verenigd Koninkrijk]]
|-
| {{US}} || 1787 || [[Grondwet van de Verenigde Staten]]
|-
| {{KR}} || 1948 || [[Grondwet van Zuid-Korea]]
|-
| {{SE}} || 1974 || [[Constitutie van Zweden]]<ref>Zweden heeft strikt genomen geen grondwet. De constitutie van Zweden bestaat uit vier afzonderlijke wetten, waarvan de Wet op de regeringsvorm (1974) als een soort grondwet fungeert.</ref>
|}
== Externe links ==
* [http://wetten.overheid.nl/BWBR0001840/ Tekst van de Nederlandse Grondwet]
* {{en}} [http://www.servat.unibe.ch/icl/index.html Teksten van meerdere grondwetten]
{{Appendix}}
{{Woordenboek}}
[[Categorie:Grondwet| ]]
[[Categorie:Wetgeving]]
| |||