|
<nowiki><nowiki>Hier tekst zonder opmaak invoegen</nowiki></nowiki>{{Taxobox reptiel
| status=NA
| afbeelding=Eublepharis macularius1.jpg
| commons=Category:Eublepharis macularius
}}
De '''luipaardgekkopantergekko'''<ref name="GRZ">{{Citeer boek|Achternaam = Bernhard Grzimek|Titel = Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen| Bladzijdes = Pagina 196|Datum = 1971|Uitgever = Kindler Verlag AG|ISBN = 90 274 8626 3}}</ref> (''Eublepharis macularius'') is een [[hagedissen|hagedis]] die behoort tot de [[gekko's]] en de familie [[Eublepharidae]].<ref name="EMBL">{{Citeer web | url = http://reptile-database.reptarium.cz/species.php?genus=Eublepharis&species=macularius | titel = The Reptile Database - ''Eublepharis macularius'' | auteur = Peter Uetz & Jakob Hallermann}}</ref> De soort wordt ook wel '''pantergekkoluipaardgekko''' genoemd.
De gekko leeft in delen van Azië en komt met name voor in bergstreken in [[Afghanistan]], [[India]] en [[Pakistan]]. De gekko is in staat de hete en droge zomers en de koude winters te overleven door zich bij ongeschikte temperaturen schuil te houden in holen in de bodem. De luipaardgekkopantergekko is een typische bodembewoner die weinig klimt, in tegenstelling tot de meeste andere gekko's.
De luipaardgekkopantergekko leeft van kleine dieren zoals insecten maar ook andere dieren zoals schorpioenen en andere hagedissen worden gegeten. Vijanden zijn [[slangen]] en [[vogels]].
De luipaardgekkopantergekko dankt zijn naam aan de gele basiskleur aan de bovenzijde met donkere, ronde tot ovale vlekken dat sterk doet denken aan het vlekkenpatroon van een [[luipaard]] of panter. De kop is relatief breed en de staart is opvallend bol. Het is van alle reptielen een van de populairste huisdieren. De gekko stelt geen speciale eisen aan zijn omgeving en is gemakkelijk te huisvesten. De hagedis is timide en laat zich gemakkelijk hanteren. De luipaardgekkopantergekko wordt ook in laboratoria gehouden als onderzoeksobject.
==Naamgeving en etymologie==
De luipaardgekkopantergekko werd voor het eerst wetenschappelijk beschreven door [[Edward Blyth]] in 1854. Oorspronkelijk werd de naam ''Cyrtodactylus macularius'' gebruikt. Later werd de soort beschreven als ''Cyrtodactylus madarensis'' en ''Eublepharis gracilis'' maar al deze namen worden beschouwd als verouderd en worden niet meer gebruikt.
Zoals alle soorten die behoren tot de familie [[Eublepharidae]] heeft de luipaardgekkopantergekko beweegbare [[Oog (anatomie)|oogleden]].<ref name="DVC"/> Hier is de wetenschappelijke geslachtsnaam aan te danken; ''Eublepharis'' betekent letterlijk vertaald 'echte oogleden'. De soortnaam ''macularius'' verwijst naar de lichaamstekening en betekent 'gevlekt'.<ref name="PET">{{Citeer web | url = http://books.google.nl/books?id=ZBK3ed2EGLcC&dq=%22macularius+means%22&source=gbs_navlinks_s | titel = Leopard Gecko: Your Happy Healthy Pet - Pagina 21| auteur = Frank Indiviglio}}</ref>
De Nederlandstalige naam ''panter''gekko is te danken aan de lichaamstekening van de hagedis die een lichtbruine basiskleur heeft met zeer donkere vlekken. Dit vlekkenpatroon doet denken aan een [[luipaardtekening|panter]]- of luipaardtekening. De soort wordt ook wel luipaardgekko genoemd.<ref name="BRUIN">{{Citeer boek | Achternaam = Eugène Bruins | Titel = Terrarium Encyclopedie | Bladzijdes = Pagina 217, 218 | Datum = 1999 | Uitgever = Rebo Productions | ISBN = 90 366 1176 8}}</ref> Ook in andere talen verwijst de naam vaak naar de lichaamstekening. Voorbeelden zijn het [[Engels]]e 'leopard gecko', het [[Duits]]e 'leopardgecko' en het [[Spaans]]e 'gecko leopardo'.
==Verspreiding en habitat==
[[Bestand:Eublepharis macularius distribution.png|thumb|Verspreidingsgebied in [[Azië]] in het rood.]]
De luipaardgekkopantergekko komt voor in delen van zuidwestelijk [[Azië]] en leeft in het grensgebied van de drie landen [[Afghanistan]], [[Pakistan]] en [[India]].
In [[Afghanistan]] komt de luipaardgekkopantergekko alleen in het oostelijke deel van het land voor. In India is de gekko te vinden in noordwesten in de staten [[Rajasthan]], [[Punjab (India)|Punjab]] en [[Jammu en Kasjmir (staat)|Jammu]]. In Pakistan is de gekko in een groot deel van het land te vinden. Vroeger werd wel gedacht dat de gekko ook in oostelijk [[Iran]] voorkomt maar dit blijkt achterhaald.<ref name="EMBL"/> Daarnaast wordt [[Irak]] soms genoemd als deel van het verspreidingsgebied maar hier komt de soort niet voor.
De habitat bestaat uit halfdroge tot droge gebieden, vaak op enige hoogte boven [[zeeniveau]]. De gekko is voornamelijk te vinden in droge graslanden en halfdroge woestijnen met een rotsige ondergrond in hoger gelegen gebieden zoals bergstreken. De habitat bestaat uit gebieden met slechts weinig begroeiing en een groot verschil in de dag- en nachttemperatuur. De gekko klimt zelden en leeft vaak tussen de planten die bij de rotsen groeien, of in holen onder de grond.
De luipaardgekkopantergekko komt binnen zijn natuurlijke verspreidingsgebied algemeen voor. De soort is niet opgenomen in de database van de [[International Union for Conservation of Nature and Natural Resources|IUCN]]. Ondanks het feit dat de gekko populair is in de dierenhandel en op grote schaal is gevangen in het wild heeft dit geen grote invloed op de natuurlijke populaties. De luipaardgekkopantergekko wordt door de lokale bevolking niet als een bedreiging gezien en wordt met rust gelaten.<ref name="GRZ"/>
==Uiterlijke kenmerken==
[[Bestand:Gecko léopard femelle adulte.jpg|thumb|260px|Volwassen luipaardgekkopantergekko in een [[terrarium]].]]
[[Bestand:Juvenile-leopard-gecko.jpg|thumb|260px|De juvenielen hebben een geheel andere lichaamskleur.]]
De luipaardgekkopantergekko bereikt een totale lichaamslengte van ongeveer 20 tot 25 centimeter, dus inclusief de staart. Het lichaam is ongeveer twee keer zo lang als de staart bij volwassen exemplaren. De lichaamskleur is geel tot bruin met donkerbruine vlekken.
De gekko heeft een plomp uiterlijk door de vrij brede kop, het platte lichaam en de relatief korte, worstvormige staart. De langzame manier van voortbewegen waarbij de poten stijf worden gehouden versterkt het slome nog eens.
===Kop===
De luipaardgekkopantergekko heeft een brede en dikke kop die duidelijk te onderscheiden is van de rest van het lichaam. De bek is vrij breed en is voorzien van lichter gekleurde schubbenrijen die de libschubben of [[labiaalschub|labiaalschubben]] worden genoemd. De kop heeft aan weerszijden grote ogen die voorzien zijn van oogleden. Bij de meeste gekko's zijn de bovenste oogleden versmolten met de onderste en vormen een soort permanente bril over het oogoppervlak. De beweeglijke oogleden van soorten als de luipaardgekkopantergekko worden gezien als een primitief kenmerk binnen de groep van de gekko's.<ref name="GRZ"/> De ogen zijn grijsgroen van kleur en hebben een spleetachtige, verticale [[Pupil (anatomie)|pupil]]. Als de gekko 's nachts jaagt zijn de pupillen breder tot bijna rond van vorm. Mannetjes hebben een bredere kop dan de vrouwtjes.<ref name="BRUIN"/> De huid boven de ogen en tussen de ogen aan de bovenzijde van de kop is altijd donkerder gekleurd, zelfs bij albino exemplaren die verder geheel witroze zijn.
===Huid en lichaamskleur===
De juveniele dieren hebben een totaal andere lichaamskleur. De jongen hebben een voornamelijk gele lichaamskleur aan de bovenzijde met donkergrijze tot zwarte banden op de rug. De staart is sterk wit met zwart gebandeerd en de verschillende kleurvlakken zijn relatief breed. Naarmate de jongen ouder worden verkrijgen ze de volwassen kleuren en patronen.
De huid van hagedissen groeit niet mee met het lichaam en de luipaardgekkopantergekko moet daarom regelmatig vervellen. De vervellingshuid wordt vaak opgegeten zodat de huid als het ware wordt gerecycled. Daarnaast wordt voorkomen dat vijanden de afgeworpen huid vinden en zo op het spoor van de gekko kunnen komen.
===Poten===
[[Bestand:Eublepharis macularius fg01.JPG|thumb|260px|Dit exemplaar heeft zijn staart verloren, deze groeit uiteindelijk weer geheel aan.]]
De poten zijn vrij lang en dun en weinig gespierd, de hagedis is bepaald geen snelle renner. De luipaardgekkopantergekko heeft in tegenstelling tot de meeste andere gekko's geen [[lamellae|hechtlamellen]]. Omdat hechtlamellen ontbreken kan deze soort niet goed klimmen of snel tegen muren of bomen oplopen zoals van andere gekko's bekend is. De zware lichaamsbouw en de dikke staart van de luipaardgekkopantergekko zijn ook ongeschikt voor een klimmende levenswijze. De luipaardgekkopantergekko heeft [[teen|tenen]] met [[Nagel (anatomie)|nagels]] die meer geschikt zijn bij het lopen op een harde ondergrond. De luipaardgekkopantergekko leeft op rotsen in streken met een zanderige ondergrond maar vermijdt uitgestrekte zandvlaktes zoals zandwoestijnen.
Tijdens het lopen houdt de luipaardgekkopantergekko zijn poten recht onder het lichaam en niet zijwaarts van het lichaam zoals vrijwel alle andere hagedissen. Hierdoor ziet de voortbeweging er wat stijfjes uit. Tijdens het lopen wordt de buik van de gekko niet over de grond gesleept maar wordt boven de bodem verheven.<ref name="DVC"/>
===Staart===
De staart is rond van vorm en is bij gezonde dieren erg bol door het opgeslagen vet. De luipaardgekkopantergekko zet zijn voedsel deels om in [[vet]] dat wordt opgeslagen in de [[staart]]. Een dergelijke 'volle' staart is zo dik dat er rond de dwarsrijen staartschubben ringen ontstaan zodat de staart gesegmenteerd lijkt.<ref name="ADW"/>
Een luipaardgekkopantergekko weegt normaal gesproken ongeveer 60 gram, maar hij kan hierdoor een gewicht bereiken tot ongeveer 100 gram. Het opgeslagen vet in de staart dient als reservevoedsel in tijden van schaarste. Als de gekko lange tijd zonder voedsel komt te zitten neemt de staart aanzienlijk in volume af.<ref name="DVC"/><br />De staart van de gekko kan worden afgestoten bij bedreiging, zie ook onder [[#Voedsel en vijanden|voedsel en vijanden]]. Als de gekko zijn staart verliest groeit deze weer aan. De structuur van de huid van de nieuwe staart wijkt duidelijk af; zo ontbreken de typische knobbels die op de rest van het lichaam verspreid zijn en ook op een originele staart te zien zijn. Ook de kleur is anders; de geregenereerde staart is vaak minder sterk gepigmenteerd dan de oorspronkelijke staart.
==Levenswijze==
[[Bestand:Male - female comparison.png|thumb|260px|Mannetjes (links) zijn van vrouwtjes te onderscheiden door de preanale poriën (bovenste pijl) en de verdikkingen aan weerszijden van de cloaca (onderste pijl).]]
[[Bestand:09-05-06-tangerine schwanger rotated.png|thumb|260px|Bij dit zwangere vrouwtje zijn de eieren door de buik te zien.]]
De luipaardgekkopantergekko is in de zomer 's nachts actief om de hitte van de zon te vermijden. Pas na de schemering wordt de schuilplaats verlaten om te zoeken naar voedsel. De gekko is niet schuw en kan ook op straat in steden foeragerend worden aangetroffen. De hagedis staat hierbij hoog op zijn poten wat een opmerkelijk gezicht is.<ref name="GRZ"/><br />In de winter is het te koud om naar voedsel te zoeken en houdt de gekko zich gedurende langere tijd op in ondergrondse holen.<ref name="DVC">{{Citeer boek | Achternaam = David Alderton, Valerie Davis & Chris Mattison | Titel = Snakes and Reptiles of the World | Bladzijdes = Pagina 258 - 261| Datum = 2007 | ISBN = 978-1-84013-919-8 | Uitgever = Grange Books, 2007}}</ref>
===Voortplanting en ontwikkeling===
===Voedsel en vijanden===
De luipaardgekkopantergekko rust overdag en wordt actief als de schemering invalt, het is een typisch nachtdier. De luipaardgekkopantergekko eet voornamelijk [[insecten]] zoals [[kevers]], krekels en sprinkhanen. De luipaardgekkopantergekko deinst er niet voor terug om ook rovende geleedpotigen buit te maken, die tot andere groepen behoren. Voorbeelden zijn [[spinnen (dieren)|spinnen]] en [[duizendpoten]] en daarnaast worden ook [[Schorpioenen (orde)|schorpioenen]] gegeten.
Ook kleine gewervelde dieren worden gegeten, waaronder andere [[hagedissen]].<ref name="DVC"/> Oudere dieren eten grotere prooien dan de jongen, ze eten ook relatief minder in vergelijking met de jonge dieren die nog moeten groeien.
De luipaardgekkopantergekko kan als het moet zijn staart loslaten zoals ook wel bekend is van veel andere gekko's en daarnaast van veel andere groepen van hagedissen. De staart wordt afgeworpen als hieraan getrokken wordt door een vijand, dit trucje wordt [[autotomie|caudale autotomie]] genoemd. Soms leidt een gevecht tussen mannetjes onderling tot het verlies van de staart. Als de staart wordt afgeworpen bij bedreiging heeft de vijand iets te eten terwijl de gekko kan ontsnappen. De staart groeit later weer aan maar wordt nooit meer zo lang als het oorspronkelijke exemplaar. Daarnaast is de staart anders van kleur en heeft een versimpelde schubbenstructuur.<br />Voor deze gekko is het een nadeel als de staart verloren gaat omdat het dier zijn vetreserve voor de winter opslaat in de staart en deze voedselbuffer dus geheel verloren gaat na het afwerpen ervan. Bij de luipaardgekkopantergekko wordt de staart dan ook zelden afgeworpen, in tegenstelling tot veel andere gekko's die de staart bij de geringste aanraking laten vallen.
==In gevangenschap==
[[Bestand:Sleepy gecko (3457416553).jpg|thumb|260px| LuipaardgekkoPantergekko's worden aangeboden op een reptielenbeurs.]]
De luipaardgekkopantergekko is populair als [[huisdier|exotisch huisdier]] in een [[terrarium]]. Deze soort staat bekend als het ideale beginnersdier voor mensen die reptielen in gevangenschap willen houden. Hiervoor zijn verschillende redenen; de belangrijkste is het gedrag van de hagedis. De luipaardgekkopantergekko is niet snel, niet schuw en bovendien bijt de gekko zelden tot nooit. Andere in gevangenschap gehouden gekko's zoals de [[tokeh]] kunnen beter niet zonder [[lassen|lashandschoenen]] worden gehanteerd vanwege de zeer krachtige beet.<ref name="BRUIN" /> De gekko is nachtactief en er zijn hierdoor geen (dure) [[Ultraviolet|UV-lampen]] benodigd, wel dient de hagedis te worden voorzien van voldoende kalk in poedervorm. Een ander voordeel is dat de dieren een enkele plek uitkiezen om zich van ontlasting te ontdoen, waar andere reptielen zich ontlasten wanneer het ze uitkomt, ongeacht waar ze zich in het terrarium bevinden.
De gekko leeft in gebieden waar het zowel heel warm als heel koud kan zijn en kent een hoge temperatuurtolerantie. Ook de luchtvochtigheid mag enigszins afwijken zonder dat het dier daar last van heeft. Bij veel andere reptielen en amfibieën liggen de temperatuur en luchtvochtigheid zeer nauw. Bij veel soorten geringe afwijkingen kunnen onder andere ernstige huidproblemen ontstaan. De luipaardgekkopantergekko is daarentegen zeer bestendig in vergelijking met andere reptielen.
===Huisdier===
[[Bestand:Eublepharis macularius in Tropicarium-Oceanarium Budapest 01.JPG|thumb|left|260px|Een luipaardgekkopantergekko in een terrarium.]]
De gekko is een van de eerste soorten reptielen die op grote schaal in gevangenschap werd gehouden en gekweekt.<ref name="DVC"/> Er is hierdoor zeer veel bekend over de levenswijze van de dieren wat betreft de levenswijze en biologie. Het is tegenwoordig een van de populaire reptielen die als [[huisdier|exotisch huisdier]] wordt gehouden.
In gevangenschap zijn verschillende kleurvormen gekweekt, zoals een [[albinisme|albinovorm]]. Deze kleurvormen worden echter niet als aparte soorten gezien. Voorbeelden van dergelijke kleurvariaties zijn 'blizard', 'high yellow', 'albino' en 'jungle'. De kleurvariaties ontstaan door verschillende variaties te kruisen. Veel variaties zijn [[Recessief (genetica)|recessief]], wat betekent dat een exemplaar twee keer hetzelfde gen moet bezitten. Als het gen van een bepaalde variatie maar één keer voorkomt, naast het gen voor de normale lichaamskleur, vertoont de gekko geen bijzonderheden. Als twee exemplaren met een blizzard-variant nakomelingen krijgen zijn dit altijd albino's. 'normale' om de variatie
Een koppeltje luipaardgekkopantergekko's heeft minimaal een terrarium van ten minste 60 cm lang en 30 cm hoog en breed nodig. Schuilplaatsen om de dag door te brengen zijn een belangrijke vereiste, evenals een permanente waterbron zoals een drinkbakje. Het drinkbakje mag niet te diep zijn omdat ze er anders in kunnen verdrinken, dit geldt met name voor de jongere dieren. De gekko kan wel zwemmen maar is niet in staat om tegen steile wanden op te klimmen waardoor ze uiteindelijk verdrinken.
Indien men een groepje met meerdere mannetjes wil houden dienen meer dan enkele schuilplaatsen te worden gecreëerd omdat de mannetjes soms agressief naar elkaar kunnen zijn. Het meest geschikte substraat bestaat uit grof materiaal zoals houtsnippers. Het substraat mag geen kleine steentjes bevatten omdat deze soms tegelijk met de op de bodem lopende prooidieren worden ingeslikt. Het onbedoeld eten van zand of steentjes kan leiden tot een [[Constipatie|verstopping van de darmen]].
Het voedsel van luipaardgekkopantergekko's in gevangenschap bestaat uit [[huiskrekel|huiskrekels]], [[Grote wasmot|wasmotlarven]] en andere beschikbare prooien, ook nestjonge muizen kunnen worden gevoerd. De luipaardgekkopantergekko heeft veel calcium nodig, wat in poedervorm toegediend moet worden op de prooidieren. De reden hiervoor is dat ze geen calcium kunnen aanmaken met behulp van [[Ultraviolet|ultraviolet licht]], omdat ze alleen 's nachts actief zijn.
===In het laboratorium===
De luipaardgekkopantergekko wordt in laboratoria gekweekt en is een van de eerste gekko's waarvan het [[genoom]] wordt bestudeerd. Het is een van de soorten in het Genome 10K- project, waarbij de genen van 10.000 gewervelde dieren in kaart worden gebracht.<ref name="GENOME">{{Citeer web | url = http://sampledb.genome10k.org/sampledb/summary/Eublepharis_macularius/| titel = ''Eublepharis macularius'' | auteur = Genome 10K Project}}</ref>
De gekko wordt in gevangenschap bestudeerd vanwege de manier van embryonale ontwikkeling met betrekking tot de geslachtsbepaling. De embryo's van de luipaardgekkopantergekko worden geen mannetjes of vrouwtjes omdat het DNA het geslacht bepaalt. Het geslacht van het dier dat uit het ei kruipt is afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Dit wordt wel [[temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling]] genoemd en het verschijnsel is ook bij andere reptielen bekend. Voorbeelden zijn [[zeeschildpadden]] en [[krokodilachtigen|krokodillen]]. Bij schildpadden komen bij lage temperaturen mannetjes uit het ei en bij hoge temperaturen vrouwtjes. Bij de luipaardgekkopantergekko is dit net andersom. Lange tijd was het mechanisme achter temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling grotendeels onbekend. Het meeste wat we tegenwoordig weten van deze vorm van geslachtsbepaling is te danken aan onderzoek van de luipaardgekkopantergekko in het laboratorium.<ref name="DVC"/>
==Taxonomie en indeling==
[[Bestand:Eublepharis angramainyu.JPG|thumb|260px|''[[Eublepharis angramainyu]]'' is nauw verwant aan de luipaardgekkopantergekko en is soms moeilijk te onderscheiden.]]
De luipaardgekkopantergekko behoort tot de [[infraorde]] [[gekko's]] (Geckota) en de familie [[Eublepharidae]]. Vroeger werden de gekko's niet als een infraorde maar als een familie gezien en de familie Eublepharinae had de rang van onderfamilie (Eublephari'''n'''ae). In veel literatuur wordt deze indeling echter nog gebruikt.
De luipaardgekkopantergekko is een van de vijf vertegenwoordigers van het geslacht ''[[Eublepharis]]''. Deze gekko's lijken wat betreft lichaamsvorm op elkaar maar zijn vaak gemakkelijk te onderscheiden aan de kleur. ''[[Eublepharis turcmenicus]]'' en ''[[Eublepharis angramainyu]]'' hebben in de regel een veel duidelijke donkere bandering in vergelijking met de luipaardgekkopantergekko maar kunnen er ook sterk op lijken en dus moeilijk te onderscheiden zijn. De gelijkende soorten ''[[Eublepharis fuscus]]'' en ''[[Eublepharis hardwickii]]'' zijn altijd duidelijk gebandeerd.
===Ondersoorten===
== Externe links ==
* {{en}} Geru Reptiles - ''Eublepharis macularius'' - [http://www.gerureptiles.com/caresheet-eublepharis-macularius Engelstalige caresheet voor de luipaardgekkopantergekko.]
* {{en}} Geru Reptiles - ''Eublepharis macularius'' - [http://www.gerureptiles.com/eublepharismacularius Afbeeldingen van de luipaardgekkopantergekko.]
==Bronvermelding==
| 