Slag bij Austerlitz: verschil tussen versies

In 1804 begon de Britse premier [[William Pitt de Jongere]], die een Franse invasie van [[Groot-Brittannië]] vreesde, de [[Derde Coalitie]] te smeden tegen de [[hegemonie]] op het Europese continent van de Franse [[eerste consul]], weldra keizer, Napoleon. Eerst lukte het hem om een anti-Frans verdrag te sluiten met Zweden, daarna met Rusland en uiteindelijk met het Oostenrijkse keizerrijk dat op 8 september 1805 met zestigduizend man het [[Koninkrijk Beieren]] binnenviel om een Franse opmars naar het oosten te blokkeren. In de zomer van 1805 zag Napoleon in dat als de Oostenrijkse en Russische legers zich zouden kunnen verenigen, het [[Koninkrijk Pruisen]] zich daar vermoedelijk bij zou aansluiten wat een mogelijke overmacht aan vijandelijke troepen zou kunnen opleveren. Hij besloot Oostenrijk in een bliksemcampagne op de knieën te dwingen voordat de terughoudende [[Frederik Willem III van Pruisen]] zijn neutraliteit zou opgeven. Daarbij werd hij geholpen door de Oostenrijkse fout het grootste deel van hun leger in Italië in te zetten. In september 1805 zond Napoleon 194.000 troepen van zijn ''[[Grande Armée]]'' van 350.000 man die hij bij [[Boulogne-sur-Mer|Boulogne]] voor de invasie geconcentreerd had, de [[Rijn]] over. In een grote omsingelende beweging omvatten de Fransen de Oostenrijkse troepen en dreven ze samen bij [[Ulm (Baden-Württemberg)|Ulm]]. Op 20 oktober gaf het [[garnizoen]] van Ulm zich vrijwel zonder slag of stoot over en lag de weg open voor een snelle Franse opmars, geleid door Napoleon zelf, naar Wenen dat op 13 november zonder noemenswaardige strijd viel.

Het lukte Napoleon echter om de geallieerde troepen zo te manipuleren dat ze tot een aanval overgingen. Koetoezov had namelijk geen vrijheid van handelen: zijn leger werd begeleid door [[Keizer Frans II|Frans II]], de keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]], en [[Alexander I van Rusland|Tsaar Alexander I]]. Frans II, die de oorlog eigenlijk al verloren achtte, wilde zo snel mogelijk een regeling met Frankrijk, in de hoop de schade beperkt te houden. Alexander I, daarin gesteund door het grootste deel van het Oostenrijkse officierenkorps, wilde de kans niet laten liggen om Napoleon een nederlaag toe brengen nu hij in zijn vooruitgeschoven positie zo kwetsbaar leek. Napoleon speelde daar op 25 november handig op in door generaal [[Anne Jean Marie René Savary]] naar het geallieerde hoofdkwartier te sturen met het aanbod om een wapenstilstand te sluiten. Frans II ging daar op 27 november gretig op in. Alexander I zag zich hierdoor bevestigd in zijn oordeel dat Napoleon in het nauw gebracht was. Op 28 november zond hij generaal-adjudant [[Pjotr Dolgoroekov]] naar het kamp van Napoleon met de eis dat Frankrijk al het Oostenrijkse grondgebied zou ontruimen en heel Italië opgeven. Hoewel de Franse keizer haast van woede explodeerde, lukte het hem zijn uiterlijke kalmte te bewaren en een verslagen indruk te maken. Hierop liet Napoleon de hoogten van [[Prace]] of ''Prätzen'' ontruimen, de heuvelrug die ten westen van de [[Litava]] ligt, waarbij de troepen moesten voorwenden dat ze in paniek geraakt waren door de zich verzamelende vijand. Tijdens een geallieerde krijgsraad op 1 december kreeg tsaar Alexander de overhand en men besloot een plan van generaal-majoor [[Franz von Weyrother]] uit te voeren om zelf de hoogten van Prace te bezetten en daarna een veldslag aan te gaan waarbij men met 59.300 man, oprukkend in vijf elkaar volgende colonnes[[colonne (militair)|colonne]]s, de zwakkere Franse rechterflank zou doorbreken. Men meende daarbij zeer goede vooruitzichten te hebben op een overwinning gezien een algeheel numeriek overwicht van ongeveer negentigduizend tegenover vijftigduizend man en 278 tegenover 139 stukken geschut.

In feite had Napoleon zijn rechterflank opzettelijk verzwakt om een aanval uit te lokken. Daarbij waren kort daarvoor twintigduizend man versterkingen gearriveerd, onder andere het Ie Korps onder maarschalk [[Karel XIV Johan van Zweden|Jean-Baptiste Jules Bernadotte]] dat weer uit [[Bohemen]] was teruggetrokken, zodat de krachtsverhoudingen veel gunstiger voor hem waren dan de geallieerden dachten. Hoewel hij befaamd was om zijn geniale strategische manoeuvres tijdens de opmars van legers, paste Napoleon tijdens de eigenlijke veldslagen meestal dezelfde simpele tactiek toe: een zo groot mogelijke overmacht bleef opviel het zwakste punt van de vijand inhamerenaan totdat de verdediging van de tegenstander het begaf. De Slag bij Austerlitz onderscheidt zich door de ongebruikelijke subtiliteit dat Napoleon nu de vijand zelf dat zwakke punt liet scheppen door zijn troepen uit te rekken in de achtervolging van de zogenaamd verslagen Franse rechterflank. Napoleon hoopte door een onverwachte troepenconcentratie de hoogten van Prace opnieuw te bezetten om van daaruit de oprukkende geallieerde linkerflank te verpletterenverslaan — hij hoopte zelfs dat het hele vijandelijke leger de route onder de heuvelrug door zou nemen.

Napoleon was niet heel zekeronzeker van een overwinning. Alles hing ervan af of de vijand zou handelen als hij voorspeld had. Indien het anders liep en een onbeslist treffen volgde, was het risico groot dat Pruisen, waarvan het leger al in [[Silezië]] mobiliseerde, zich in de strijd zou mengen. Ook was de hoofdmacht van het Oostenrijkse leger van Italië naar Hongarije getrokken en dreigde zijn verbindingen van de zuidkant af te snijden. Op 1 december inspecteerde Napoleon persoonlijk het leger, waarbij hij voor het eerst zijn beroemde grijze overjas droeg — vermoedelijk omdat het vrij koud was. Ruwe grappen makend met zijn veteranen, merkte hij dat het moreel van de troepen uitstekend was. In de avond stelde hij een proclamatie aan het leger op waarin hij uitzonderlijk genoeg de hele Franse strategie uit de doeken deeduitlegde om te voorkomen dat de manschappen gedemoraliseerd zouden raken door de opmars van de geallieerde linkerflank. In de vroege nacht bezocht hij zijn rechterflank om die moed in te spreken en viel toen bijna in handen van een voorpost van [[kozakken]].

Terugkerend in het hoofdkamp merkte hij tot zijn verbijstering dat de troepen hem met fakkels, vreugdevuren en toejuichingen begroetten ter viering van de eerste verjaardag van zijn kroning tot keizer. Eerst werd Napoleon hierom boos maar raakte al snel aangedaan door deze betuiging van trouw. Om 04:00 ging hij een paar uur slapen met de woorden
<blockquote>"Dit is de beste avond van mijn leven".</blockquote> Al deze romantische gebeurtenissen werden later geliefde onderwerpen voor romanciers en schilders.

Tegen 07:00, 2 december, begonnen de Russische troepen van hun positie op de hoogten van Prace af naar het zuidwesten op te rukken en rond 08:00 vielen ze de Franse rechterflank aan bij [[Telnice (okres Brno-venkov)|Telnice]]. Na eerste successen door de Russische voorhoede, bleken de Fransen veel meer weerstand te kunnen bieden dan verwacht door het arriveren van een versterkend IIIe Korps van achtduizend man onder maarschalk [[Louis Nicolas Davout]] dat in drie geforceerde dagmarsen van Wenen uit naar het noorden was opgerukt. Om de weerstand te breken bewogen de geallieerden steeds meer troepen naar deze sector. Dat gebeurde echter relatief langzaam omdat de verschillende eenheden gedesorganiseerd raakten. De geallieerde overmacht kon hierdoor niet effectief worden uitgebuit en het lukte ze niet de Franse defensieve lijn langs de [[Goldbach-Altenbach|Goldbach]] te breken.

Het zwaartepunt van de aanval lag bij Soults rechterdivisie geleid door generaal [[Louis-Vincent-Joseph Le Blond de Saint-Hilaire]]. Daarvan viel de voorhoede, een regiment onder brigadegeneraal [[Charles Morand]], het hoogste punt van de rug aan, de Prätzeberg, terwijl de 1e [[brigade]] onder [[brigadegeneraal]] [[Paul Thiébault]] de vallei ten noorden daarvan moest bezetten. Bij de opmars van de brigade deed echter Russisch musketvuur[[musket]]vuur uit de richting van het gehucht Prace het meest linkse [[bataljon]] op de vlucht slaan, waarna herhaalde Russische tegenstoten van bataljonssterkte wat Frans geschut veroverden, lichte vierponders. Thiébault zwenkte daarop naar links aan het hoofd van het volgende bataljon in lijn en zuiverde Prace terwijl zijn rechterregiment het geschut heroverde en daarna zes Russische bataljons op de vlucht deed slaan die tot de achterhoede van de geallieerde linkerflank bleken te behoren. Koetoezov zelf was nabij en probeerde zijn troepen weer in het gelid te brengen maar werd aan de wang gewond door een musketkogel. De [[tsaar]], die zich vlak achter Prace bevond, was gewond geraakt door een granaatontploffing.

Toen Morand met de voorhoede op de Prätzeberg verscheen, leidde dat tot grote consternatie onder de naar het zuidwesten opmarcherende geallieerde colonnes. Generaal-majoor [[Sergej Michailowitsj Kamenski]] liet zijn brigade rechtsomkeert maken en zond zijn vierduizend man naar de heuveltop waar ze echter door Thiébaults oorspronkelijk gevluchte bataljon werden afgestopt. Achtduizend man Oostenrijkse troepen onder luitenant-generaal [[Johann Kollowrat|Johann Karl Kollowrath]], die bestemd waren geweest voor de linkerflank, werden nu naar de heuvelrug afgebogen en probeerden zich voor te doen als Beierse bondgenoten van de Fransen: zowel Beieren als Oostenrijkers droegen witte uniformen. Dit leidde tot een kortstondige verwarring en men stond toe dat ze de Franse linies van het oosten uit dicht naderden. Saint-Hillaire zag toen een zogenaamd Beierse officier contact maken met de Russen. Hij liet snel de middelzware artillerie van de divisie, zes twaalfponders, geladen met [[kartets]] direct achter de linie opstellen. Toen de Oostenrijkers op veertig meter waren genaderd, zonder dat er een schot gewisseld was, weken de Fransen achter hun kanonnen die daarop een salvo afvuurden dat grote gaten sloeg in de Oostenrijkse gelederen. Meteen daarop voerde de Fransen een felle bajonetaanval[[bajonet]]aanval uit en Kollowraths troepen sloegen in paniek op de vlucht. Toen de Russische brigade onder Kamenski dit zag, viel ze ook terug. Rond 11:00 kon Thiébault de oostelijke flank van de geallieerde linkervleugel ronden en het vijandelijke leger in tweeën splitsen. De geallieerden probeerden alsnog naar het noorden uit de omvatting te breken en een grote massa troepen drong opnieuw de heuvelrug op. Het lukte Thiébault en Morand een uur lang stand te houden. Even overwogen ze naar het westen afdalend terug te trekken maar ze beseften dat de Franse lijn het dan heel snel kon begeven. Tegen 12:00 hadden de geallieerden alle stootkracht verloren. Thiébault en Morand hadden met een veel grotere vijandelijke strijdmacht te kampen gehad dan Napoleon voorzien had en met hun vijfduizend man zo'n twintigduizend tegenstanders verslagen. De 1e brigade leed van alle Franse eenheden de grootste relatieve verliezen en had 842 doden en gewonden te betreuren op een totale sterkte van 3307 man.

Het Russische opperbevel besefte dat de situatie nu kritiek was. Om het tij te keren werden na 11:30 8&nbsp;500 man van de [[Russische Keizerlijke Garde]] onder groothertog [[Constantijn Pavlovitsj van Rusland|Constantijn Pavlovitsj]] ingezet tegen de Franse noordflank op de heuvelrug. Dit leidde tot een confrontatie met de rest van het Franse centrum dat door Napoleon bevolen was de opmars van Soult te ondersteunen. Na felle strijd, waarbij twee bataljons van [[Dominique Vandamme]] voor een Russische cavaleriecharge naar het westen vluchtten en ''Vive l'Empereur'' roepend bijna Napoleons hoofdkwartier onder de voet liepen, werden de Russen uiteindelijk naar het oosten geworpen, hoewel ze één Frans vaandel veroverden, van het 4e Linieregiment waarvan de verdedigende carrés[[carré (slagorde)|carré]]s door vuur van zesponders uiteen waren gevallen waarna ze door de [[cavalerie]] neergesabeld waren. Bij de Franse tegenaanval speelden de bereden [[Mammelukken]] van de keizerlijke garde onder generaal [[Jean Rapp]] een grote rol; hij bracht de veroverde Russische cavalerievaandels persoonlijk in triomf naar Napoleon.

Ondertussen waren er ook gevechten uitgebroken tussen de Franse linkerflank en de geallieerde rechterflank onder [[Pjotr Bagration]] die 9200 voetsoldaten en 4500 cavaleristen sterk was. Een eerste [[charge (oorlog)|cavaleriecharge]] door [[François Étienne de Kellermann]] werd teruggeworpen door een overmacht aan Russische ruiterij. Daarna zette [[Joachim Murat]] twee [[divisie (landmacht)|divisies]] kurassiers[[kurassier]]s in die de Russische cavalerie verdreven.

De Slag bij Austerlitz wordt meestal gezien als Napoleons meest briljante overwinning. Zelf was hij er ook zeer tevreden over. Hij sprak de manschappen na afloop toe met de woorden: ''Soldats! Je suis content de vous''. In dezelfde toespraak gebruikte Napoleon zelf voor de eerste keer de naam ''Bataille d'Austerlitz'' in de beroemde eindzin (...)
<blockquote>''il vous suffira de dire, "J'étais à la bataille d'Austerlitz", pour que l'on réponde, "Voilà un brave"'' ("het zal u volstaan om te zeggen <<Ik was bij de Slag bij Austerlitz>> dat men u zal antwoorden <<Ziedaar een dapper man>>").</blockquote> Iedere Franse soldaat die aan de slag deelnam, kreeg tweehonderd [[franc]]. Alle wezen van in de slag gesneuvelde soldaten werden door Napoleon geadopteerd en mochten "Napoleon" aan hun doopnamen en familienamen toevoegen.