Habsburgse Nederlanden: verschil tussen versies

Sinds het aantreden van koning [[Filips II van Spanje]] in 1555 spreekt men ook wel van de [[Spaanse Nederlanden]]. Even, tot 1581, gold dat ook voor alle [[Zeventien Provinciën]], maar in dat jaar scheidden zich hiervan de noordelijke provinciën af. Na een gedeeltelijke Spaanse herovering werden de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Zeven Verenigde Provinciën]] bij de [[Vrede van Münster]] van 1648 ook internationaal als onafhankelijk erkend. ''Spaanse Nederlanden'' werd dus ook een synoniem voor de Zuidelijke of Habsburgse Nederlanden, geregeerd door de Spaanse tak van het huis Habsburg. In 1713 vervielen zij aan de Oostenrijkse tak van het huis Habsburg en werden tot 1795 vaak [[Oostenrijkse Nederlanden]] (Latijn: ''Belgium Austriacum'') geheten, soms ook wel ''keizerlijke Nederlanden'' omdat de Habsburgse landsheer dan meestal ook keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]] was, waartoe deze landen sowieso nog behoorden. Dit werd toen tezamen met de noordelijke Republiek door [[Eerste Franse Republiek|Frankrijk]] ingelijfd.

In de 15e eeuw bestond het rijk van de [[Bourgondische hertogen]] uit twee delen: enerzijds het [[Hertogdom Bourgondië]], samen met het [[Vrijgraafschap Bourgondië]], en anderzijds de [[Bourgondische Nederlanden]], die werden aangeduid als ''de "landen van herwaarts over"'', ''de landen hier'', in tegenstelling tot de stamlanden, de landen ginds.

Het [[Hertogdom Bourgondië]] ging na de dood van [[Karel de Stoute]] in 1477 naar de Franse kroon, waardoor in het huidige Frankrijk alleen nog het graafschap, de [[Franche Comté]], resteerde en het zwaartepunt naar de Nederlanden verschoof.

De [[Bourgondische Nederlanden]] kwamen na de dood van de laatste hertogin van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], [[Maria van Bourgondië (hertogin)|Maria van Bourgondië]], in 1482 aan haar zoon [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] uit het huis [[huis Habsburg]]. Vanwege diens minderjarigheid werden zijn taken tot [[1494]] echter waargenomen door zijn vader, aartshertog [[Maximiliaan I van Oostenrijk]], de latere keizer, die als [[regent (bestuurder)|regent]] optrad.

In [[1515]] werd Karel (die later [[Keizer Karel V]] zou gaan heten), de zoon van Filips de Schone op de leeftijd van 15 jaar oud genoeg verklaard om te kunnen regeren over de Nederlanden. Toen hij in [[1517]] voorlopig naar [[Spanje]] vertrok, benoemde hij zijn tante Margaretha weer tot regentes van de Nederlanden. Toen zij in [[1530]] overleed, benoemde Karel V in [[1531]] zijn zuster [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] tot haar opvolger als landvoogdes[[landvoogd]]es. Maria van Hongarije hield meer rekening met de wensen van de Nederlanden dan haar tante, maar kon ook autoritair optreden.

De Nederlandse landsheerlijkheden die [[keizer Karel V|Karel V]] van zijn vader erfde werden de ''patrimoniale gewesten'' genoemd. Hieraan zouden onder zijn regering een heel aantal gewesten, de niet-patrimoniale, worden toegevoegd. Als eerste was dat de bisschopsstad [[Doornik]], die in 1521 veroverd werd. Een jaar later werd ook [[Friesland]] definitief voor Habsburg gewonnen, hoewel dat al sinds 1515 formeel onder hun heerschappij viel.

In de jaren daarna veroverde hertog [[Karel van Gelre]] [[Groningen (stad)|Groningen]] en [[de Ommelanden]], [[Overijssel]] en [[Drenthe]]. Hierdoor ontstond een concurrerend machtsblok direct naast de Habsburgse Nederlanden. Mede als gevolg van een bondgenootschap tussen [[Hertogdom Gelre|Gelre]] en Frankrijk, de erfvijand van de Habsburgers, vonden in die jaren regelmatig Gelderse overvallen plaats in de Habsburgse gewesten [[graafschap Holland|Holland]] en [[hertogdom Brabant|Brabant]], maar ook in het vorstbisdom [[Sticht Utrecht|Utrecht]]. De strijd tussen Habsburg en Gelre werd uitgevochten in de zogeheten [[Gelderse Oorlogen]].

In 1539 kwam het hertogdom Gelre in handen van [[Willem V van Kleef|Willem van Gulik]], die tevens [[hertogdom Kleef|hertog van Kleef]] was. Hierdoor was wederom een bedreigend machtsblok langs de grenzen van de Habsburgse Nederlanden ontstaan. Wederom in het kader van een oorlog met Frankrijk besloot Karel V ook Gulik uit te schakelen. Daartoe veroverde hij in 1543 de stad [[Düren (stad)|Düren]], waarna de hertog capituleerde en zijn hertogdom [[Hertogdom Gelre|Gelre]] aan Karel V moest afstaan.

De hierboven gevolgde opsomming staat echter niet geheel vast. Zeventien was op een gegeven moment het aantal [[staten]]vertegenwoordigers bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] in [[Brussel (stad)|Brussel]] en mede vanwege het symbolische karakter van dat getal is men dat blijven noemen. Maar de vertegenwoordigingen konden wel eens wisselen omdat een bepaalde [[heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheid]] soms afhing van een andere. Zo hoorde graafschap Zutphen bij Gelre en hertogdom Limburg bij Brabant. Anderzijds hadden het markizaat Antwerpen, Doornik of Rijsels-Vlaanderen soms een eigen delegatie.

Karel V deed in 1555 afstand van de troon en werd opgevolgd door zijn zoon [[Filips II van Spanje]]. Tegelijk trad ook landvoogdes Maria van Hongarije af. Omdat Filips II in de eerste plaats koning van Spanje was, wordt sinds zijn aantreden doorgaans gesproken van de [[Spaanse Nederlanden]].

De Habsburgse Nederlanden zijn nooit een [[eenheidsstaat]] geworden, maar altijd een [[personele unie]] van formeel zelfstandige [[Landsheerlijkheid|landsheerlijkheden]] gebleven. De eenheid bestond in eerste instantie uit het feit dat zij allemaal dezelfde [[landsheer]] hadden, een vorst uit het huis [[Habsburg]]. Sinds 1506 was deze tevens de koning van Spanje en Karel V was van 1520-1556 bovendien nog [[keizer|Rooms-Duits keizer]].

Omdat de landsheer bijna altijd afwezig was en ver weg resideerde, stelde hij een [[landvoogd]] of landvoogdes aan voor het dagelijkse bestuur van de Nederlanden. Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk resideerde in [[Mechelen]], haar opvolgster Maria van Hongarije in Brussel, dat sindsdien als de hoofdstad van de Nederlanden gold.