Ezel (dier): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekst vervangen door "hoi" Label: Misbruikfilter: Leeghalen |
k Wijzigingen door 95.97.79.242 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door JurriaanH |
||
Regel 1:
{{Taxobox zoogdier
| status = NA
| afbeelding = Ile de re 2 anne l.jpg
| afbeeldingtekst = Ezelras ''Âne du Poitou''.
| orde = [[Onevenhoevigen|Perissodactyla]] (Onevenhoevigen)
| familie = [[Paardachtigen|Equidae]] (Paardachtigen)
| geslacht = [[Paardachtigen|Equus]]
| ondergeslacht = [[Asinus]]
| w-naam = ''Equus africanus asinus''
| commons = Equus asinus
| species = Equus asinus
}}
[[Bestand:Ezels BOM.jpg|{{largethumb}}|Twee [[Catalaanse ezel]]s in het [[Museumpark Orientalis]]]]
[[Bestand:Giotto - Scrovegni - -26- - Entry into Jerusalem.jpg|{{largethumb}}|[[Giotto di Bondone]] (1267-1337), Christus' Intocht in Jeruzalem]]
[[Bestand:Don Quijote and Sancho Panza.jpg|{{largethumb}}|[[Don Quichot (boek)|Don Quichot]] en Sancho Panza met zijn ezel Rucio ([[Gustave Doré]], 1863)]]
[[Bestand:Raxstraße 13.JPG|{{largethumb}}|Tafeltje dek je, ...]]
[[Bestand:Equus hemionus map.png|{{largethumb}}|Leefgebieden van de Aziatische wilde ezel]]
[[Bestand:Montalegre, Portugal (3380140802).jpg|{{largethumb}}|Portugese werkezel]]
De '''ezel''' (''Equus africanus asinus'') is lid van de familie van [[paardachtigen]].
== Kenmerken ==
Ezels hebben een schofthoogte tussen 95 en 140 cm. Ze hebben lange oren, een pluim aan het eind van de staart, en een groot uithoudingsvermogen. Ze hebben een grijze of bruinachtige vacht. De meeste wilde ezels vertonen de typische [[wildkleur]], met een [[aalstreep]]. Deze aalstreep is ook bij de meeste gedomesticeerde ezels nog te zien. De onderzijde, de snuit en de flanken vertonen lichtere kleuren. Het geluid dat ezels maken noemt men: balken.
== Domesticatie ==
[[domesticatie|Gedomesticeerde]] ezels zijn goed bruikbaar zowel als [[lastdier]], als [[trekdier]] en als [[rijdier]]. [[Mitochondrion|Mitochondriaal]] DNA-onderzoek heeft in 2004 laten zien dat er twee populaties gedomesticeerde ezels bestaan, waarvan een duidelijk afstamt van de ondersoort ''Equus asinus africanus''. Van de andere is de afstamming nog onduidelijk.<ref>New Scientist, gebaseerd op artikel in Science, vol. 304, p. 1781</ref>
Het voordeel van gedomesticeerde ezels ten opzichte van paarden is dat zij kleiner zijn, beter bestand tegen extreme klimatologische omstandigheden en makkelijker te hanteren en te voeden. Vooral op bergpaden is hun tredzekerheid een pré.
De reputatie van ezels dat zij eigenzinnige dieren zijn, heeft vooral te maken met hun bijzondere intelligentie en voorzichtigheid. Ezels zijn in tegenstelling tot paarden geen vluchtdieren. Hun herkomst uit bergachtige omgevingen maakt dat zij bij gevaar compleet verstarren.
Ze zijn daardoor niet met dwang te porren wanneer men ze wil aandrijven in situaties waar zij gevaar in zien. De stress zal eerder hun halstarrigheid vergroten. Is eenmaal hun vertrouwen gewonnen, dan tonen zij hun vriendelijke en volgzame aard.
Mannelijke ezels heten ezelhengsten. Vrouwelijke ezels ezelinnen. Jongen van ezels heten ezelsveulens. Gecastreerde (gesneden) ezelhengsten heten [[oen]]en of klunzen, of (naar analogie met paarden) ruinen.
Een kruising tussen ezelhengst en paardenmerrie wordt [[Muildier/muilezel|muildier]] genoemd, die tussen ezelin en paardenhengst heet een [[Muildier/muilezel|muilezel]]. Alle mannelijke nakomelingen tussen deze kruisingen zijn onvruchtbaar.
== Verwijzingen naar de ezel ==
=== Ezels in de iconografie ===
Een stevig verankerd [[symbool]] van domheid, maar traditioneel met een bredere betekenis. Een ezel werd door [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Christus]] gekozen als rijdier voor zijn intocht in [[Jeruzalem]] waarmee een profetie uitkwam: hij doelde op de deugd van de bescheidenheid en in het christelijk denken staat de ezel dan ook voor deemoed, geduld en armoede.
In [[Volksrepubliek China|China]] rijden de onsterfelijken op ezels. In tegenstelling hiermee spelen ezels in zowel [[Egypte (land)|Egyptische]] als in [[India|Indische]] mythen en in Grieks-Romeinse sagen een andere rol: hier worden ze in verband gebracht met wellust en met stupiditeit. Midas kreeg ezelsoren als symbool van zijn verstandelijke tekortkomingen omdat hij zo stom was geweest om tijdens een muzikale wedstrijd voor [[Pan (mythologie)|Pan]] te kiezen in plaats van [[Apollon|Apollo]]. Ezelsoren maken onderdeel uit van de narrenkap; de figuur Bottom in [[William Shakespeare|Shakespeares]] ''Een Midzomernachtsdroom'' (ca. 1595) draagt een ezelskop in een satirisch intermezzo over de liefde. Andere met de ezel in verband gebrachte eigenschappen zijn vadsigheid en halsstarrigheid.
Een (knielende) ezel en een [[monstrans]] zijn attributen van de H. [[Antonius van Padua]].
=== Ezels in verhalen ===
* [[Cleopatra VII|Cleopatra]] nam volgens de overlevering baden in [[ezelinnenmelk]] om haar schoonheid te behouden.
* [[De Bremer stadsmuzikanten]]
* [[Tafeltje dek je, ezeltje strek je en knuppel uit de zak]]
* In [[Don Quichot (boek)|Don Quichot]], Rucio, de ezel van Sancho
* [[Dik Trom]]
* ''Corso het ezeltje'', door [[Christina Elizabeth Pothast-Gimberg|C.E. Pothast-Gimberg]], in 1959 uitgeroepen tot [[kinderboek van het jaar]]. Er zijn meerdere delen verschenen over Corso.
=== Ezels in de Bijbel ===
In het oude Midden-Oosten was de ezel een belangrijk lastdier. Het komt daarom voor in verschillende Bijbelgedeelten. Zo wordt in [[Numeri]] de profeet [[Bileam]] gered door zijn ezelin, die in tegenstelling tot hem wel de engel op zijn weg ontwaart, daardoor slaat Bileam haar 3 keer en begint de ezelin ineens uit woede te praten.
In de [[Evangelie|Evangeliën]] vindt de intocht in [[Jeruzalem]] van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] plaats op een jonge ezel.
=== Spreekwoord ===
:"Een ezel stoot zich in het gemeen geen tweemaal aan dezelfde steen."
De oorsprong van dit spreekwoord komt vermoedelijk voort uit de tredzekerheid van dit dier: een ezel die over een rotsachtige weg loopt en met zijn voorpoot een steen aanstoot, zal nooit met zijn achterpoot dezelfde steen aanstoten.
== Wilde ezels ==
In het wild levende ezels komen nog voor in [[Noord-Afrika|Noord-]] en [[Oost-Afrika]].
Er bestaan daar de volgende ondersoorten:
* [[Nubische wilde ezel]], ''Equus africanus africanus'' - komt voor in [[Nubië]]
* [[Somalische wilde ezel]], ''Equus africanus somaliensis'' - komt voor in [[Somalië]]
De Aziatische wilde ezel (ook: halfezel of paardezel) wordt [[Onager (ezelsoort)|Onager]] of ''Equus hemionus'' genoemd. Ondersoorten zijn:
* [[Gobi-kulan]], ''Equus hemionus luteus'' - komt voor in de [[Gobi]]
* [[Indiase wilde ezel]] of Khur, ''Equus hemionus khur'' - [[India]]
* [[Kulan]], ''Equus hemionus kulan'' - ondersoort van de Aziatische wilde ezel
* [[Mongoolse wilde ezel]], ''Equus hemionus hemionus'' - afnemende populatie in de Gobi
* [[Perzische onager]], ''Equus hemionus onager'' -
* [[Syrische wilde ezel]], ''Equus hemionus hemippus'' - uitgestorven
<gallery caption="Aziatische wilde ezels">
Corydon sumatranus 2.jpg|Indiase wilde ezels
Wild ass india.jpg|Indiase wilde ezels
Mongolie hémione.jpg|Mongoolse wilde ezels
6Kulane.jpg|Groep van zes Kulans
</gallery>
== Burro ==
Onder de Spaanse naam voor de ezel, ''burro'', werden door [[Christoffel Columbus|Columbus]], tijdens zijn tweede overtocht, ezels in het huidige [[Latijns-Amerika]] geïntroduceerd. De burro is wijd verspreid in met name [[Mexico (land)|Mexico]] en er leven verwilderde kuddes van in totaal enkele duizenden dieren in de staten [[Arizona (staat)|Arizona]], [[Californië]] en [[Nevada (staat)|Nevada]] in de [[Verenigde Staten]]. Omdat zij bij te grote populaties door sommige boeren als overlast worden gezien staan zij onder bescherming van een speciale wet, die ook de bestanden van de [[mustang (paard)|mustang]]s reguleert. In [[Colorado (staat)|Colorado]], waar de burro van oudsher door de goudzoekers werd ingezet als lastdier, worden nog steeds burros gehouden en worden er snelheidswedstrijden georganiseerd waar deze pakezels hun krachten kunnen meten.
<gallery caption="Burros">
Burro Barranquilla.jpg|Burro als trekdier in [[Barranquilla]], [[Colombia]]
Wild Burros.jpg|Verwilderde burros in [[Nevada (staat)|Nevada]]
Burro cargando papa.jpg|Spaanse burros als pakdieren
Begging Burro along Wildlife Loop Road in Custer State Park, Pahá Sápa (Black Hills), South Dakota.jpg|Een bonte burro in [[South Dakota]]
</gallery>
== Zie ook ==
* [[Ezelsbruggetje]]
* [[Ezelsoor (papier)|Ezelsoor]]
* [[Ezelsrug]]
* [[Schildersezel]]
{{Appendix}}
[[Categorie:Dier uit het Afrotropisch gebied]]
[[Categorie:Paardachtige]]
[[Categorie:IUCN-status niet geëvalueerd]]
{{Link GA|lv}}
{{Link FA|scn}}
| |||