Anna van Bretagne: verschil tussen versies

Als oudste dochter en erfgename van haar vader – de [[Salische Wet]] werd in Bretagne immers niet toegepast – kreeg Anna een opvoeding die haar in staat moest stellen haar toekomstige taak als hertogin op zich te nemen. Over de details van haar opvoeding is weinig geweten, sommigen zeggen dat zij [[Latijn]] en [[Grieks]] beheerste en noties had van [[Hebreeuws]] ,<ref name=wiek>Roger S. Wieck, The Prayer Book of Anne de Bretagne, 1999, Faksimile Verlag Luzern.</ref>, terwijl anderen zeggen dat ze Frans leerde lezen en schrijven en noties had van Latijn.<ref>Sophie Cassagnes-Brouquet, Un manuscrit d'Anne de Bretagne : Les vies des femmes célèbres d'Antoine Dufour, Ouest-France, septembre 2007, 251 p. (ISBN 978-2-7373-4029-1)</ref>. Haar gouvernante was Françoise de Dinan, dame van Châteaubriant en Laval. Waarschijnlijk kreeg zij, zoals alle jonge meisjes van hoge adellijke afkomst, ook een opleiding in zang en dans.

In Bretagne was origineel de Salische wet niet van toepassing. De eerstgeborene was normaal opvolger van de hertogelijke kroon. Maar in 1365 werd bij het Verdrag van Guérande, dat een einde maakt aan de eerste [[Geschiedenis van Bretagne|Bretoense successieoorlog]], beslist dat het hertogdom door de [[Jan van Montfort|Montforts]] in mannelijke lijn zou overgeërfd worden, maar dat bij afwezigheid van een mannelijke erfgenaam, het hertogdom zou overgaan op de [[Johanna van Bretagne|Penthièvres]]. Het verdrag had echter niet bepaald wat er moest gebeuren als in beide takken geen mannelijke erfgenamen waren, wat nu het geval was.<ref>Georges Minois. Anne de Bretagne, 1999, Parijs, Fayard.</ref>. De Franse koningen begonnen bij het einde van de 15e eeuw pogingen te doen, om de delen van het kroondomein die verloren gegaan waren door de [[apanage]], terug te verwerven. Bretagne was een van hun eerste doelen omwille van het strategische belang als buffer tegen Engeland. [[Lodewijk XI van Frankrijk]] was de eerst die hiermee begon. Hij kocht van de familie Penthièvre de erfrechten op Bretagne voor 50.000 [[écu]]’s in 1480. [[Anna van Beaujeu]] bevestigde die aankoop, als regentes voor [[Karel VIII van Frankrijk|Karel VIII]] in 1485 bij de dood van [[Jan II van Brosse|Jan van Brosse]], de echtgenoot van [[Nicole van Châtillon|Nicole van Penthièvre]]. Karel VIII zou zich hierop beroepen om zijn aanspraken op Bretagne te rechtvaardigen. Frans II, Anna’s vader, liet Anna en haar zus Isabella erkennen als rechtmatige opvolgers door de Bretonse staten-generaal.

De dwaze oorlog begon als een opstand van een aantal edelen onder leiding van [[Lodewijk XII van Frankrijk|Lodewijk van Orléans]] tegen het regentschap van [[Anna van Beaujeu]] over de minderjarige Karel VIII. Lodewijk van Orléans had hiervoor steun gezocht bij onder meer de hertog van Bretagne en [[René II van Lotharingen]], maar ook bij Engeland, Spanje en Oostenrijk. In het tweede deel van deze revolte trekt het Franse leger in 1487 Bretagne binnen op jacht naar Lodewijk van Orléans en [[Frans I van Longueville|Frans van Dunois]]. Bij de vrede van Châteaubriant was een overeenkomst bereikt tussen de Franse koning en het merendeel van de Bretonse adel. De koninklijke troepen hadden ook toegezegd hertog Frans met rust te laten en Bretagne te verlaten zodra de opstandelingen gevat waren. In april probeert Frans toch weer een leger te verzamelen maar het merendeel van de edelen weigeren mee te werken. Dan worden op 20 januari 1488 de hertog van Orléans en de hertog van Bretagne door het Parlement van Parijs tot rebellen verklaard, hun [[vazal]]schap wordt hen ontnomen, ze worden gewone burgers en beschuldigd van [[majesteitsschennis]]. Einde maart 1488 vallen de troepen van de koning Bretagne binnen, er worden verschillende steden ingenomen en op 28 juli, bij de slag van [[Saint-Aubin-du-Cormier]] wordt de genadeslag toegebracht aan de Bretonse troepen. Op 7 augustus wordt [[Dinan]] ingenomen en op 14 augustus wordt het hertogelijk leger verslagen bij [[Saint-Malo]] en geeft de hertog zich over. Bij de ''Paix du Verger'',<ref>Letterlijk de vrede van de boomgaard, ook de vrede van Sablé genoemd.</ref>, getekend op 20 augustus 1488, wordt onder meer bepaald dat de Franse koning zeggenschap krijgt over een toekomstig huwelijk van Anna.<ref name=wiek/>. François II sterft enkele weken daarna op 9 september in [[Couëron]]. Anna wordt hertogin van Bretagne. Op 8 december annuleert ze officieel het door haar vader geplande huwelijk met Albret wat deze gewezen medestander van haar vader in een alliantie met de Franse koning drijft.

Nog voor zijn overlijden had François II de assistentie van zijn dochters geregeld. Hij stelde de maarschalk de Rieux aan als voogd en koos de kanselier van Bretagne Montauban, de graaf van Commines en de graaf van Dunois als Anna’s raadheren. Madame de Dinan bleef de gouvernante van Anna en haar zus. Maar het Frans-Bretonse conflict was niet afgelopen met de Paix du Verger. Frankrijk verklaarde Bretagne officieel de oorlog op 7 januari 1489. Met Montauban, Dunois en Raoul de Lornay ging Anna eerst naar [[Redon (plaats)|Redon]] en vervolgens naar [[Nantes]] dat voor de Fransen bezet werd door Albret en de maarschalk de Rieux, nota bene haar voogd. Gezien ze in Nantes niet toegelaten werden, trokken ze verder naar [[Rennes]], waar Anna zich op 10 februari in de kathedraal, als 12-jarige, liet kronen tot hertogin van Bretagne.<ref name=wiek/>.

[[Bestand:Duchesse Anne en prière.png|thumb|right|[[Jean Bourdichon]]: Anna van Bretagne in gebed folio 2 recto uit de ‘Grote[[Grote getijden van AnneAnna van Bretagne’Bretagne]]]]

Anna vroeg meer troepen aan haar kersverse echtgenoot om Karel VIII uit Bretagne te verdrijven, maar die troepen kwamen er niet. In tegendeel, op 4 april 1491 nam Karel officieel bezit van Nantes en begon met de belegering van Rennes, waar Anna resideerde. De troepen van Anna, vreemde soldeniers, waren al een poos niet betaald. Karel VIII betaalde hen, wat een massale desertie tot gevolg had. De stad gaf zich over op 15 november 1491. Karel stelde Anna een riant jaargeld voor als ze trouwde met een Frans edelman en haar hertogstitel afstond, maar Anna weigerde Bretagne te verlaten. Uiteindelijk vroeg de koning haar zelf ten huwelijk. De negotiaties begonnen op 6 november, een vredesverdrag werd getekend op 15 november en het huwelijkscontract werd afgesloten op 19 november. Het huwelijkscontract was niet echt gunstig voor Anna: het stipuleerde onder meer dat ze moest resideren aan het Franse hof en dat Bretagne naar de Franse koning zou gaan als zij stierf zonder erfgenaam. Als de koning zou sterven zonder erfgenaam, verbond Anna zich ertoe te hertrouwen met zijn opvolger.<ref>Dominique Le Page et Michel Nassiet. L’Union de la Bretagne à la France. Morlaix : Éditions Skol Vreizh, 2003. ISBN 2-911447-84-0</ref>. Karel werd hertog van Bretagne en Anna koningin van Frankrijk.

De verloving vond plaats in Rennes op 19 november, het huwelijk zelf in het [[kasteel van Langeais]] op 6 december 1491. De toestemming van de paus kwam pas op 15 februari 1492, maar was gedateerd op 15 december 1491. Na het huwelijk nemen Karel en Anna hun intrek in het [[kasteel van Amboise]] en Anna werd tot koningin van Frankrijk gekroond in de [[kathedraal van Saint-Denis]] op 8 februari 1492. Tijdens haar huwelijk had Anna geen enkele macht: als Karel afwezig was, nam zijn zuster Anna van Beaujeu het regentschap waar en Karel zelf nam haar taak in Bretagne over. Haar enige taak was het voortbrengen van een erfgenaam. Karel ontbond de Staten-Generaal en verving de Bretonse kanselarij door een Franse. Ook de rechtbanken werden op Franse leest geschoeid. Via de verdragen van [[Étaples]] met [[Hendrik VII van Engeland]] op 3 november 1492, van [[Barcelona (Spanje)|Barcelona]] op 3 januari 1493 met [[Ferdinand II van Aragon]] en van [[Vrede van Senlis|Senlis]] op 23 mei 1493, herstelde Karel de vrede in Bretagne en met zijn buurstaten.<ref>Grande Encyclopédie Larousse, éd. 1971-1976 [http://www.larousse.fr/archives/grande-encyclopedie/page/2866] Grande Encyclopédie Larousse, éd. 1971-1976]</ref>.

Op 10 oktober 1492 werd de dauphin [[Charles-Orland van Frankrijk|Charles-Orland]] geboren. Na Charles-Orland volgden nog vier kinderen geboren, waarvan er twee doodgeboren werden en de twee andere binnen de maand overleden. Ook Charles-Orland werd niet ouder dan 3 jaar, hij stierf op 16 december 1495 aan de pokken.

[[Bestand:Heraldic cord.svg|200pxthumb|rightCordelière, [[Orde van de Dames van het Gordelkoord]]]]

Anna was de eerste Franse koningin die haar eigen hofhouding met dames organiseerde. Ze nodigde de vrouwen, waarvan de man reeds aan het hof was, uit als gezelschapsdame. In 1492 had ze zestien dames en achttien meisjes in haar hofhouding, in 1498 waren dat er al respectievelijk vijfenvijftig en eenenveertig. In de periode van 1506-1507 zullen het er in totaal hondervijftig zijn. De meisjes kregen aan het hof een gedegen opvoeding. Om haar dames er toe aan te sporen een kuis en godvruchtig leven te leiden, stichtte Anna in 1498 de ''[[Orde van de Dames van het Gordelkoord]]''. De ''cordelière'' is een touw met knopen erin, dat de [[franciscanen]] om hun middel knopen, ter herinnering aan de passie van Jezus Christus, die met een dergelijk touw zou gebonden geweest zijn. In Frankrijk werd de orde van de franciscanen dan ook vaak de Cordeliers genoemd. Dit touw met knopen was al door haar grootvader [[Frans I van Bretagne]] aan zijn wapenschild toegevoegd ter ere van [[Franciscus van Assisi|Sint Franciscus]], zijn patroonheilige. Haar vader had het embleem overgenomen. Anna maakte er een soort ridderorde van en de dames die geridderd werden kregen een gouden halssnoer met de geëmailleerde letters A van Anna en S van Charles (Karel gebruikte zelf de S als initiaal), aan mekaar verweven met zwarte draden.<ref name=wiek/>.

Karel VIII stierf op 7 april 1498 nadat hij zijn voorhoofd had gestoten aan een deurpost toen hij met Anna naar buiten ging om een partijtje [[jeu de paume]] te bekijken. Na eerst nog een tijdje naar het spel te hebben gekeken, viel hij plots achteruit, verloor zijn spraak en bleef bewegingsloos liggen, zegt [[Philippe de Commynes]] in zijn kroniek. Waarschijnlijk viel hij in coma, volgens de Commines om twee uur in de namiddag en stierf hij negen uur later, naar alle waarschijnlijkheid aan een hersenbloeding.<ref>Heiner Gillmeister, Tennis: A Cultural History, London: Leicester University Press, 1998, p. 21. ISBN 978-0-7185-0147-1</ref><ref>[http://www.archive.org/details/memoirsofphilip02commiala ed. Andrew R. Scoble, Memoirs of Philip de Commines, volume 2, 1856 , Londen, Henry G. Bohn. [http://www.archive.org/details/memoirsofphilip02commiala]</ref>.

[[Bestand:Loire Indre Tours6 tango7174.jpg|thumb|GrafTombe van de kinderen van Anna[[Karel VIII van BretagneFrankrijk|Karel VIII]] en LodewijkAnne VIIIvan Bretagne in de kathedraal van Saint-Gatien in Tours]]

Het idee van een onafhankelijk Bretagne, met overvloedige financiële middelen en een geschiedenis van samenwerking met de vijanden van Frankrijk, was niet geruststellend voor de nieuwe Franse koning Lodewijk XII. Er wordt dus drie dagen na de dood van Karel VIII al overeengekomen dat Anna zal trouwen met Lodewijk XII.<ref>Didier Le Fur, Louis XII : un autre César ?, Paris, Perrin, 2001</ref>. Deze moet wel eerst gescheiden raken van zijn vrouw [[Johanna van Frankrijk]]. Anna zal zelf haar goede relaties met [[paus Alexander VI]] gebruiken om het huwelijk te laten ontbinden, ze vindt onder andere een rijke bruid, Charlotte van Albret, voor [[Cesare Borgia]] de zoon van de paus en Lodewijk XII creëert voor hem het hertogdom van de Valentinois.

Anna staat in een totaal verschillende onderhandelingspositie bij de bespreking van het huwelijkscontract.<ref>Dom Hyacinthe Morice, Preuves de l’histoire de Bretagne, t. III, col. 813 à 815, reproduit de J. M. Pardessus (1772-1853) (édité par), Ordonnances des rois de France de la troisième race, Vingt et unième volume, contenant les ordonnances rendues depuis le mois de mai 1497 jusqu’au mois de novembre 1514, Paris, Imprimerie. royale, 1849.</ref>. Zo wordt afgesproken dat het huwelijk zal doorgaan in het kasteel van de hertogen van Bretagne in Nantes maar er wordt ook gesteld dat Bratagne onafhanelijk zal blijven en dat het tweede kind van het paar, mannelijk of vrouwelijk, hertog of hertogin van Bretagne zal worden. Indien er geen nakomelingen zouden zijn, zou het hertogdom toekomen aan haar familie. Ze blijft genieten van haar dotatie als koningin [[douairière]] van Karel VIII. Het contract wordt getekend op 7 januari 1499 en de dag daarna, op 8 januari 1499, wordt het huwelijk gesloten.

[[Bestand:Claude de France (1499-1524).jpg|thumb|[[Claude van Frankrijk]] met haar kinderen]]