Reinder Zwolsman: verschil tussen versies

Reinder Zwolsman wordtwerd geboren te Maassluis, alwaar zijn vader zeeloods is, als jongste van zeven kinderen. Navan heteen afmaken[[loods van(scheepvaart)|zeeloods]]. Na de [[Hogereburgerschool|HBS]] volgtte hebben voltooid volgde Zwolsman een jaar lang een opleiding tot onderwijzer. Vervolgens, volgten hijdaarna enige tijd een zangopleiding aan het [[Koninklijk Conservatorium (Den Haag)|Koninklijk Conservatorium]]. Zwolsman begintbegon zijn carrière echter in het aannemingsbedrijf van zijn oom in [[Scheveningen.]] Het bedrijf van zijn oom gaatdat in 1933 [[failliet]] ging, waarna Zwolsman onder eigen naam makelaarsactiviteiten gaatging verrichten.

ZwolsmanHij krijgtkreeg een ernstig auto-ongeval, met de gevolgen waarvan hij nog jarenlang zal kampen. Mede tengevolge hiervan gaatging Zwolsman op 12 september 1938 failliet; het faillissement wordtwerd enige weken later weer opgeheven. Vervolgens kooptkocht hij de lege NV ABEX (aanneming-, bouw- en exploitatiebedrijf), waarin hij zijn activiteiten onderbrengtonderbracht.

In de oorlogsjaren bouwtbouwde Zwolsman zijn onroerend-goedbelangen uit met de aankoop van verschillende kleinere vastgoedportefeuilles. Alhoewel soms wordt beweerd dat Zwolsman zich inliet met bunkerbouw of andere bouwactiviteiten voor de Duitsers of de handel in panden van voormalige Joodse eigenaren, is vastgesteld dat daarvan geen sprake is geweest <ref>De Jong, L., Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 14b, blz. 419</ref> In de loop van 1944 bracht Zwolsman alle bedrijven, inclusief ABEX, onder in de NV Nassaulaan.

September ’44 deden zich in Den Haag twee bijzondere ontwikkelingen voor, die via Zwolsman met elkaar verbonden zouden raken. De Duitse SD’er Hillesheim besloot te deserteren en onder te duiken. Bij zijn zoektocht naar onderdak kwam hij in contact met de Haagse verzetsman Henk Alsem. Alsem nu, aangezet door de na Dolle Dinsdag ontstane stemming, had het plan opgevat om met zijn Admiraal Doorman groep aanslagen te plegen op Duitse wapendepots en zo wapens voor het verzet te bemachtigen. Alsem legde naam- en adreslijsten aan van zijn medewerkers, waaronder veel scholieren. Het Haagse verzet, hiermee geconfronteerd, vreesde enerzijds dat een aanslag op een wapendepot tot ongekende Duitse represailles aanleiding zou geven, anderzijds dat bij de intensieve Duitse zoektocht naar de ‘afvallige’ Hillesheim de lijsten’ van Alsem in Duitse handen zouden vallen. Het verzet besloot Alsem zijn bewegingsvrijheid te ontnemen. Vervolgens vernam Haakman van SD’er Frank dat deze de Admiraal Doormangroep wilde oprollen, waarbij hij suggereerde te beschikken over de namenlijst van de groep. Frank toonde zich tegenover Haakman bereid deze actie achterwege te laten, indien hij hulp ontving bij het opsporen van Hillesheim. Haakman vertelde dit aan Zwolsman, die het besprak met leden van de Haagse illegaliteit, met name met A. van Velsen, oprichter van het Nationaal Comité van Verzet. Zij kwamen tot de conclusie dat het verantwoord was Hillesheim, wiens positie sowieso een groot risico voor het Haagse verzet vormde en die bepaald geen 'schoon' verleden bij de SD had, uit te leveren in ruil voor het sparen van de leden van de Admiraal Doormangroep alsmede degenen die Hillesheim hadden helpen onderduiken en een vijftal vooraanstaande geïnterneerde Nederlanders (Telders, Vorrink, Ringers, Wiardi Beckman en Meijers). Frank verklaarde tegenover Haakman de eerste twee voorwaarden in te kunnen willigen, de laatste voorwaarde was echter te hoog gegrepen. Hillesheim werd gevonden en aan Frank gelaten. Frank heefthield zich van zijn kant aan de voorwaarden gehouden. FrankHij was zeer ingenomen met de diensten van Haakman en Zwolsman en verleende Zwolsman papieren waaruit bleek dat hijdeze voor de SD werkte en met zijn eigen auto mocht rijden. Dit stelde Zwolsman in staat om wanneer hij op pad ging voor diensten aan de SD, zoals het afleveren van SD-gevangenen, en via Haakman in vrijheid gestelde gevangenen huiswaarts te rijden, tegelijkertijd diensten voor het verzet uit te voeren, zoals het vervoer van personen naar en van illegale besprekingen, van geheime documenten, van ondergedokenen naar dorpen aan de rand de rivieren, die de grens met het vrije zuiden vormden, t/mtot en met het ophalen van vanuit Engeland gedropten, waaronder de later met de Militaire Willemsorde onderscheiden verzetsheldin [[Jos Gemmeke]].

Vanaf januari ’451945 raakte het verzet betrokken bij het plegen van overvallen op [[zwarthandelaar|zwarthandelaren]] en hamsterende boeren. Omdat ook de SD tot taak had de zwarthandel te bestrijden, deed Zwolsman zich daarbij soms voor als SD agent. Dit bracht sommigen van de aanwezigen in de veronderstelling dat Zwolsman een handlanger van de Duitsers was.

Als gevolg van Zwolsman’s dubbelspelactiviteiten en met name omdat hij zich daarbij soms jegens derden voordeed als SD agent, werden van diverse kanten beschuldigingen tegen hem geuit. Ook zijn rol bij het optreden tegen zwarthandelaren, als lid van een arrestatieteam na de bevrijding en bij de uitlevering van Hillesheim werden hem verweten. Op [[7 december]] [[1945]] werd hij gearresteerd en hij zat bijna 10 maanden in voorarrest. Procureur-generaal Mr [[J. Zaaijer]], belast met de opsporing en vervolging van oorlogsmisdaden bij het [[Bijzonder Gerechtshof]] besloot een onderzoek in te stellen naar de handel en wandel van Zwolsman in de oorlog. In het bijzonder verweet Zaaijer hem de uitlevering van Hillesheim en de gepleegde overvallen op zwarthandelaren, voor welke feiten hij hem liet vervolgen. Het Gerechtshof achtte de overvallen niet rechtmatig, maar legde terzake geen straf op, omdat de overvallen waren gepleegd met het doel de vijand te benadelen. Terzake de uitlevering van Hillesheim werd hij vrijgesproken. Het Hof erkende dat het doel, de bescherming van de groep Alsem, het zwaarst moest wegen. Het Hof overwoog verder dat ter terechtzitting was gebleken dat Zwolsman zich voor de nationale zaak op velerlei gebied verdienstelijk heefthad gemaakt, grote financiële offers heefthad gebracht en niet de opbrengsten van de gepleegde overvallen aan zichzelf ten goede heefthad doen komen, maar juist aan goede doeleinden heefthad besteed.<ref>De Jong t.a.p., blz 436</ref>

AlsToen toch nog belastende geluiden wordenwerden gehoord, laatliet Mr Zaaijer schriftelijk aan de advocaat van Zwolsman weten dit ten zeerste te betreuren. Hij geeftgaf aan dat hij hemZwolsman nooit heefthad gezien als landverrader of collaborateur en dat hij evenmin heefthad getwijfeld aan de goede Nederlandse gezindheid van Zwolsman. Het was er hem vooral om te doen het openbare gerucht om de persoon van Zwolsman door een onpartijdig onderzoek en beslissing te beëindigen. Zaaijer schrijftschreef: “De onaangenaamheden die Zwolsman als gevolg van de tegen hem behandelde strafzaak ondervindt, kan niet het gevolg zijn van de voor hem zo bijzonder gunstige beslissing van het Bijzonder Gerechtshof, welke niet zuiver formeel was, maar duidelijk een goedkeurend oordeel gaf over Zwolsmans gedragingen en de strekking van een rehabilitatie had”.<ref>brief dd. 14/04/ april 1948{{feit}}</ref>

Op 28 februari 1951 ontvangtontving Zwolsman van koningin [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] de [[Bronzen Leeuw]] wegens 'moedige en beleidvolle daden in de strijd tegen de vijand'.<ref>(Leidsch Dagblad, 19/02/ februari 1951; p. 2/16)</ref> De Jong (blz. 437) merkt op: “Over dat beleidvolle valt, dunkt ons, te twisten – het woord ‘moedige’ was terecht gebruikt. In tegenstelling tot vele anderen heeft Zwolsman in de bezettingsjaren herhaaldelijk zijn leven in de waagschaal gesteld.”

Na de oorlog richtrichtte Zwolsman zich met zijn beursgenoteerde bouwmaatschappij Verenigde Aannemings Bedrijven v/h Zwolsman, op de vele plannen die in het hele land ontwikkeld wordenwerden voor de [[wederopbouw]] van Nederland, en de bijbehorende gelden. Gedurende de [[1950-1959|jaren 50vijftig]] introduceertintroduceerde het bedrijf de zogenaamde prefabricage-bouwmethode. enHet heeft hethad bouwprojecten lopen ter waarde van honderden miljoenen guldens. In heel Nederland levertleverde Zwolsman nieuwbouwwijken met duizenden woningen tegelijk op, maar hij richtrichtte zich vooral op [[Den Haag]]. In 1959 bouwtbouwde hij de nieuwe [[Scheveningse pier|Pier]] van Scheveningen]] in opdracht van de [[Exploitatie Maatschappij Scheveningen|E.M.S.]]. Na een reeks fusies en overnames noemtnoemde hij zijn bouwbedrijf vanaf 1960 Intervam.<br>

In 1961 verandertveranderde Zwolsman van bouwer in [[projectontwikkelaar]]. Hij verlaatverliet Intervam en kooptkocht voor 3 miljoen gulden<ref>Leidsch Dagblad, 07/01/7 januari 1978; p. 27/36</ref> de Landbank, een sluimerende financieringsmaatschappij met onder meer 500 huizen in bezit. Hij trekttrok vreemd vermogen aan en begeeftbegaf zich op overnamepad. In heel Nederland kooptkocht en exploiteertexploiteerde Zwolsman kantoor- en bedrijfspanden. Naast ‘private equity’ weetwist Zwolsman ook vele kleine beleggers te interesseren. In de vroege [[1960-1969|jaren 60zestig]] verwerftverwierf Zwolsman zo de [[Houtrusthallen]] (1963), het O.,[[Gebouw K.voor Kunsten en W.-gebouwWetenschappen (Den Haag)|Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen]] en het landgoed [[Landgoed Backershagen|Backershagen]] (1962) in Den Haag, in Amsterdam onder andere het [[Lido (Amsterdam)|Lido]], San Marco en [[Theater Carré]] (1963), in Rotterdam een deelbelang in de [[Euromast]] (1964) en de hotels [[Huis ter Duin]], Palace en Rembrandt te [[Noordwijk (Zuid-Holland)|Noordwijk]].<ref>(Leidse Courant, 28/12/ december 1963; p. 3/16)</ref> Verder verwerftverwierf de Landbank in 1963 Rutten’s Bierbrouwerij ‘De Zwarte Ruiter’ in Rotterdam, met als bekende dochter de landelijke cafetariaketen Ruteck’s.<ref>(Leidsche Courant, 05/02/1988; p. 4/18, P. van der Eijk, Een handvol Hagenaars, Den Haag, 1966, p. 54 e.v.)</ref>

Zwolsman, die zich tijdens zijn voorarrest in 1946 aansloot bij de Rooms-Katholieke kerk, steunt de [[Katholieke Volkspartij|KVP]] financieel. In 1956 wordtwerd ex-minister-president [[Louis Beel]] commissaris van de bouwmaatschappij. <ref>[http://www.parlement.com/9353000/1f/j9vvhy5i95k8zxl/vg09lkxtgnws Dr. L.J.M. (Louis) Beel] ''parlement.com''</ref> Zwolsman doetdeed ook aan [[liefdadigheid]]; zo bekostigtbekostigde hij de bouw van een kerktoren in Scheveningen en schenktschonk hij een kantoorvilla aan de [[Universiteit Leiden|Rijksuniversiteit Leiden]]. Bovendien rijktrijkte de E.M.S. jaarlijks haar Cultuurprijzen uit. Tijdens de actie [[Open het Dorp]] schenktschonk Zwolsman in het geheim de benodigde grond voor het Dorp.

==== Expansie in de jaren 60zestig ====

In 1962 startbegon Zwolsman zijn twee meest spraakmakende bouwprojecten. Als eerste verwerftverwierf hij de Exploitatiemaatschappij Scheveningen (E.M.S.), eigenaresse van alle grootschalige horeca in de badplaats Scheveningen, inclusief het [[Kurhaus (Scheveningen)|Kurhaus]] en het [[Circustheater]]. Zwolsman presenteertpresenteerde daarop ambitieuze plannen voor de badplaats, die in die tijd vooral bestaatbestond uit vergane-glorie gebouwen die in slechte staat van onderhoud verkerenverkeerden. De Italiaanse architect [[Pier Luigi Nervi]] tekenttekende een uitgebreid plan dat de sloop van een groot deel van de badplaats behelstbehelsde en naast enkele wolkenkrabbers een piramidevormig hotel bevatbevatte.

Ook voor het Haagse centrum heefthad Zwolsman een Plan-Nervi in petto. Zwolsman spreektsprak van een project met internationale allure en schermtschermde met belangstelling van Amerikaanse investeerders. Op de kavel, in Den Haag bekend als het [[Wijnhavengebied]], moetenmoesten hotels, winkels, woningen en parkeergarages komen. Blikvanger iswas een 130 meter hoge [[kantoortoren]], waarvoor Zwolsman de [[Rijksgebouwendienst]] hoopthoopte te interesseren. De provincie [[Zuid-Holland]] voeltvoelde echter niets voor de massale kantoortoren en gaatging in 1964 al dwarsliggen.<br>

Ook in de Haagse nieuwbouwwijk [[Mariahoeve]] plantplande Zwolsman de bouw van een enorm [[winkelcentrum]]. Het moet ‘De Horst’ gaan heten en heefthad de Rotterdamse [[Lijnbaan (Rotterdam)|Lijnbaan]] als voorbeeld. De Haagse gemeenteraad wijstwees het plan echter af omdat men vreest voor concurrentie met de [[detailhandel]] in het Haagse centrum.

Samen met [[Royal Dutch Shell|Shell]] begint Zwolsman begin jaren 60zestig met de bouw en exploitatie van benzinestations. Sindsdien zalzou hij zich blijvend inzetten voor de vestiging van een benzinestation op of nabij zijn bouwlocaties.<br>

In Rijswijk levert Zwolsman ‘[[In de Bogaard]]’ op, het grootste winkelcentrum van Nederland, vernoemd naar Rijswijks burgemeester [[Archibald_Theodoor_Bogaardt|A. Th. Bogaardt]]. DochterondernemingDe dochteronderneming [[Mecom]] experimenteertexperimenteerde er met [[commerciële televisie]] via een gesloten circuit.<ref>(Nieuwe Leidse Courant, Leidsch Dagblad, Leidse Courant, verslaggeving 1962-1964)</ref>

De Mecom bouwtbouwde een gesloten tv-circuit in de horecalocaties in Scheveningen. De E.M.S. startbegon een [[impresariaat]] voor Nederlandse artiesten als [[Karin Kraaykamp]], [[de Wama’sWama's]] en [[Johnny Lion]], met als doel het inhuren van entertainment voor de horeca van de E.M.S. en Ruteck’s te stroomlijnen. In 1963 iswas Zwolsman, net als enkele andere partijen, betrokken bij plannen voor een Nederlands commercieel televisienet. Samen met banken en uitgeverijen probeertprobeerde hij met zijn T.E.R. een concessie te krijgen voor een (commercieel) Nederland 2, maar de regering besluitbesloot die concessie na protesten van [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]], [[Anti-Revolutionaire Partij|ARP]] en [[Christelijk-Historische Unie|CHU]] niet uit te geven. Zwolsman stichtstichtte later dat jaar met [[Pieter Schelte Heerema]], [[Sidney J. van den Bergh|Sidney van den Bergh]], [[Cornelis Verolme]] en de bank [[Teixeira de Mattos (bank)|Teixeira de Mattos]] de [[Reclame Exploitatie Maatschappij ([[REM-eiland|REM]]), het eerste Nederlandse commerciële televisiestation, waaruit later de omroepvereniging [[TROS]] is voortgekomen. Om de Nederlandse wetgeving te omzeilen zendtzond men vanaf augustus 1964 uit van het [[REM-eiland]], een kunstmatig eiland buiten de [[territoriale wateren]] voor de kust van Noordwijk, gebouwd op de werven van Verolme. Na een snelle wetswijziging wordtwerd de zendapparatuur echter al in december 1964 bij een inval door de [[Koninklijke Marine]] in beslag genomen.

De naoorlogse architectuur wordtwerd algemeen al vrij snel zeer lelijk gevonden en ook Zwolsman ontsnaptontsnapte niet aan dat sentiment. Omdat het [[ministerie van Volkshuisvesting]] regelmatig zijn bouwplannen dwarsboomtdwarsboomde, weigertweigerde hij in 1963 zijn Kurhaushotel ter beschikking te stellen voor de [[Noord-Atlantische Verdragsorganisatie|NAVO]]-conferentie in Scheveningen. Hiermee probeertprobeerde hij de Nederlandse regering soepelheid te doen tonen bij zijn bouw- en verbouwingsaanvragen. De gemeente Den Haag iswas furieus. De Haagse burgemeester [[Hans Kolfschoten|Kolfschoten]] veegtveegde in zijn nieuwjaarstoespraak voor 1964 de vloer aan met Zwolsman’s plannen en beschuldigtbeschuldigde hem van [[megalomanie]]. Door het gedoe met de [[piratenzender]] [[TV Noordzee|R.E.M.]], het opknippen van de geliefde horecaketen Ruteck’s en het koketteren met zijn vermogen van honderden miljoenen tijdens interviews met [[KRO|KRO's]] [[Brandpunt (televisieprogramma)|Brandpunt]] wektwekte Zwolsman de indruk zich boven alles en iedereen verheven te voelen. Hij wantrouwtwantrouwde de pers en richt dus een eigen tijdschrift op, de E.M.S.-monitor, onder redactie van de schrijver [[Leonard Huizinga]]. Later in 1964 brandtbrandde het O., K. en W.-gebouw aan de Zwarteweg in Den Haag af, een door de Hagenaars zeer geliefd theater. Zwolsman geeftgaf toe, 2 miljoen gulden winst te maken op de verzekeringsuitkering, welkedie overigens geheel wordtwerd geherinvesteerd in de verbouwing van het Scheveningse circustheater.<ref>(Leidse Courant 31 december 1964)</ref> Dit voedtvoedde de geruchten over brandstichting, hoewel daarvoor nooit bewijzen zijn gevonden. Branden zullen Zwolsman blijven achtervolgen; villa Backershagen sneuveltsneuvelde in de vlammen en veel later wordenwerden ook de Scheveningse hotels Palace en Grand Hotel door brand verwoest, hoewel die dantoen al zijnwaren verkocht aan [[Bouwbedrijf Bredero]].<br>

Met de semi-illegale plaatsing van het vierde ‘eiland’ van de Scheveningse Pier bruuskeertbruuskeerde Zwolsman de overheden opnieuw. Hij negeertnegeerde de regelgeving van minister [[Koos Andriessen|Andriessen]] (CHU) van [[Ministerie van Economische Zaken (Nederland)|Economische Zaken]] alstoen hij de toegangsprijzen van de Pier verdubbeltverdubbelde. Door de voortdurende stagnatie van de plannen voor het Wijnhavengebied, overigens niet alleen de schuld van Zwolsman, verpaupertverpauperde de kavel zienderogen en jarenlang ligtlag het centrum van Den Haag braak.