Tristan und Isolde (opera): verschil tussen versies

* Melot, een hoveling, Tristan'sTristans vriend (tenor)

'''''Tristan und Isolde''''' is een [[opera (muziek)|opera]] in drie aktes van [[Richard Wagner]]. Het [[libretto]], geschreven door de componist, is grotendeels gebaseerd op een liefdesdrama van [[Gottfried von Straßburg]]. Het werd gecomponeerd tussen [[1856]] and [[1859]] en beleefde zijn première in [[München]] op [[10&nbsp;juni]] [[1865]] met [[Hans von Bülow (1830-1894)|Hans von Bülow]] als dirigent. Het wordt beschouwd als een van de hoogtepunten van het operarepertoire; ''Tristan'' is kenmerkend voor Wagner'sWagners vooruitstrevende gebruik van [[chromatiek]], [[tonaliteit]] en het gebruik van niet-harmonische tonen. De opera was zeer invloedrijk en inspireerde componisten als [[Gustav Mahler]], [[Richard Strauss]], [[Karol Szymanowski]], [[Alban Berg]] en [[Arnold Schoenberg]]. Met dit werk werd gebroken met de tot dan toe gebruikelijke [[Harmonie (samenhang)|harmonie]] en tonaliteit en het was maatgevend voor de verdere ontwikkeling van de klassieke muziek later.<ref>Millington, Barry (Ed.) (1992). ''The Wagner Compendium: A Guide to Wagner's Life and Music''. Thames and Hudson Ltd., London. ISBN 0-02-871359-1 p. 301</ref>

In [[1849]] zag Wagner zich gedwongen zijn positie als dirigent aan de [[Semperoper|Sächsische Staatsoper]] op te geven, omdat hij werd gezocht door de autoriteiten vanwege zijn deelname aan de onsuccesvolle [[Mei-Revolutie]] in Dresden. Hij liet zijn vrouw, [[Minna Planer|Minna]], achter in Dresden, en vluchtte naar [[Zürich (stad)|Zürich]]. Daar, in [[1852]], ontmoette hij de welvarende zijdehandelaar [[Otto Wesendonck]]. Wesendonck werd een aanhanger en [[mecenas]] van Wagner, terwijl zijn vrouw, [[Mathilde Wesendonck|Mathilde]], Wagner'sWagners muze werd. Hoewel Wagner werkte aan ''[[Der Ring des Nibelungen]]'', raakte hij gefascineerd door de [[legende]] van [[Tristan en Isolde]].

Volgens zijn autobiografie ''Mein Leben'', besloot Wagner de Tristanlegende op muziek te zetten omdat zijn vriend, Karl Ritter, bezig was met een dramatische versie van datzelfde werk. Naar Wagner'sWagners mening had Ritter te weinig nadruk gelegd op de "diepe tragiek" en te veel op de avontuurlijke aspecten van het verhaal. Daarnaast<blockquote>"kwam het voor een deel door de ernstige stemming waarin [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]] mij deed verkeren, die mij ertoe dreef een geëxalteerde uitdrukking van het wezen daarvan te vinden. Daartoe besloot ik mij te gaan bezighouden met de ''Tristan en Isolde''".<ref>Wagner, Richard: [http://www.zeno.org/Literatur/M/Wagner,+Richard/Autobiographisches/Mein+Leben/Dritter+Teil%3A+1850-1861 ''Mein Leben. Dritter Teil: 1850-1861''].</ref></blockquote>

Tegen het einde van 1854 had Wagner een ontwerp klaar van een opera in drie aktes met als thema het ''Tristan''-verhaal, gebaseerd op [[Gottfried von Strassburg]]'s vertelling, maar het was pas in augustus [[1857]], dat Wagner zijn werk aan de [[Siegfried (opera)|Siegfried]] terzijde legde en hij zich met volle aandacht aan de ''Tristan'' ging wijden. Op 20 augustus begon hij met het schrijven van het [[libretto]]; het kwam gereed op 18 september.<ref>''Richard Wagner. Leben - Werk - Wirkung'', Hermes Handlexikon, Econ Taschenbuch Verlag, 1983</ref> Wagner en zijn vrouw Minna woonden in de directe nabijheid van de villa van Wesendonck, die ze onderdak had verleend. Hier, tijdens zijn werk aan de ''Tristan und Isolde'', was Mathilde Wesendonck Wagner'sWagners muze. Of de relatie meer dan alleen [[Platonische liefde|platonisch]] was is onbekend. Op een avond in september van dat jaar las Wagner zijn gereedgekomen libretto voor aan een publiek, waaronder zijn vrouw Minna, Mathilde Wesendonck, en zijn toekomstige minnares en vrouw [[Cosima Wagner|Cosima von Bülow]].

Wagner begon zijn compositioneel ontwerp van de eerste akte in oktober 1857. In november zette hij vijf gedichten van Mathilde op muziek, tegenwoordig bekend als de ''[[Wesendonck-Lieder]]''. Dit was voor Wagner een ongebruikelijke stap; hij gebruikte bijna nooit libretti die hij niet zelf geschreven had. Twee van deze liederen werden door Wagner aangemerkt als studies voor ''Tristan und Isolde'': ''Träume'' gebruikt een motief dat het liefdesduet vormt van de 2^e akte van de ''Tristan'', terwijl het thema van ''Im Treibhaus'' later de prelude van de 3^e akte zou worden.<ref>Millington, Barry (Ed.) (1992) ''ibidibidem'' p. 318.</ref>

''Tristan und Isolde'' bleek moeilijk ten tonele gevoerd te kunnen worden. [[Parijs]], het centrum van de operawereld in het midden van de 19^e eeuw, zou een logische keus geweest zijn, maar na een rampzalig verlopen [[Tannhäuser|''Tannhäuser-uitvoering'']] bij de [[Opéra de Paris]],<ref>Loeser, Norbert: ''Richard Wagner. Componisten-serie deel III'', Uitgeverij Gottmer, p. 202</ref> bood Wagner zijn ''Tristan'' aan aan het Badische Hoftheater te [[Karlsruhe (stad)|Karlsruhe]] in [[1861]]. Toen hij de [[Weense Staatsopera|Weense Hofopera]] bezocht om mogelijke zangers voor zijn werk te horen, bood de directie hem aan het werk in [[Wenen]] op te laten voeren. De tenor [[Alois Ander]] werd aangewezen om de rol van Tristan te zingen, maar hij bleek niet in staat deze rol te leren. Door problemen, en ondanks de meer dan zeventig repetities tussen [[1862]] and [[1864]], kon de ''Tristan und Isolde'' niet opgevoerd worden, wat het werk de reputatie gaf onuitvoerbaar te zijn. Op wens van [[Lodewijk II van Beieren|Ludwig II von Bayern]] werd het werk naar het Nationaltheater van München gehaald. [[Hans von Bülow (1830-1894)|Hans von Bülow]] was uitgekozen om de ''Tristan'' te dirigeren, ondanks het feit dat Wagner een affaire had met zijn vrouw, [[Cosima Wagner|Cosima von Bülow]]. Het werk had op 15 mei 1865 in première moeten gaan, maar dat moest worden uitgesteld omdat [[Malvina Garrigues|Malvina Schnorr von Carolsfeld]], die de rol van Isolde had moeten zingen, hees geworden was. De eerste uitvoering van het werk vond uiteindelijk plaats op 10 juni 1865. [[Ludwig Schnorr von Carolsfeld]] zong de rol van Tristan, en Malvina, zijn vrouw, die van Isolde. Drie weken na de 4^e uitvoering, kwam Ludwig Schnorr von Carolsfeld plotseling te overlijden. Wagner zelf schreef de doodsoorzaak toe aan een fatale ontsteking, opgelopen door het werk op slecht verwarmde en tochtige theaterbühnes,<ref>In een brief aan Ludwig II von Bayern, 25 juli 1865. Zie ''Richard Wagner. Brieven 1856-1883''. Uitgeverij Atlas, 1994. ISBN 9025403697</ref> maar men speculeerde dat de inspanning van de Tristan-rol hem teveel geworden was. De druk van de ''Tristan'' heeft ook de levens geëist van de dirigenten [[Felix Mottl]] in 1911 en [[Joseph Keilberth]] in 1968; beide mannen bezweken terwijl ze de 2^e akte van de opera dirigeerden. Wagner zelf was van mening dat de ''Tristan'' zo verpletterend was dat alleen een slechte uitvoering zijn publiek kon redden.<ref>In; in een brief aan Mathilde Wesendonck, april 1859, schreef hij:<blockquote>"Kind! Die Tristan wordt iets verschrikkelijks! Die laatste akte!!! Ik ben bang dat de opera verboden wordt — tenzij het geheel door een slechte opvoering in een parodie verandert; alleen middelmatige opvoeringen kunnen me redden! Helemaal geslaagde zullen de mensen gek maken, — iets anders kan ik mij niet voorstellen. Dat het zover met me moest komen!! O wee!"<ref>Magee, Bryan, ''Facetten van Wagner'', p. 46, herziene, uitgebreide uitgave, La Riviėre & Voorhoeve, Kampen 1992. ISBN 9038403143</ref></blockquote>

De volgende ''Tristan''-produktie was in [[Weimar]] in [[1874]], en Wagner zelf begeleidde een andere produktie, in [[Berlijn]], in maart [[1876]]. Het werk werd pas in Wagner'sWagners [[Bayreuther Festspiele|eigen theater]] opgevoerd in [[1886]], toen de componist al overleden was. Deze uitvoering, een productie van Cosima Wagner, zijn weduwe, ontving veel bijval. Bij de herhalingen in de jaren 1889 en 1892 was de zaal geheel gevuld, en in de jaren waarin de ''Tristan'' niet werd opgevoerd ontving de theaterleiding brieven waarin men smekenddringend om opname van juist dit werk in het programma vroeg.<ref>Chamberlain, H. S.: ''1876—1896. Die ersten zwanzig Jahre der Bayreuther Bühnenfestspiele'', Lorenz Ellwanger, Bayreuth 1896, p. 34.</ref> De eerste uitvoering buiten Duitsland was in het [[Theatre Royal, Drury Lane]] in [[1882]], gedirigeerd door [[Hans Richter (dirigent)|Hans Richter]], die ook de eerste produktie in [[Royal Opera House|Covent Garden]] dirigeerde, twee jaar later. De eerste opvoering in Amerika was bij de [[Metropolitan Opera]] in december [[1886]] onder leiding van [[Anton Seidl]].

* [[Tristan und Isolde: bewerkingen|Tristan und Isolde: bewerkingen van Wagner'sWagners opera]]