|
[[Bestand:MilankovicMilankovitch Variations.jpgpng|850px450px|thumb|right|De '''Milanković-parameters''' (ook: '''Milankovitch-parameters''') zijn [[astronomie|astronomische]] grootheden die cyclische variaties veroorzaken. Ze zijn opgesteld door de [[Servië|Servische]] [[wiskundige]] [[Milutin Milanković]].De curve [[Solar Forcing]] toont het berekende effect van de excentriciteit, precessie en obliquiteit op de hoeveelheid ontvangen zonne-energie die op een zomerse dag aan de buitenkant van de dampkring op een vierkante meter wordt ontvangen op 65 graden NB..]]
Hij werd geboren in [[Dalj]] in Kroatië. Hij studeerde aan het [[Wenen|Weense]] Technische Instituut, waar hij in [[1904]] zijn ingenieursdiploma behaalde. In [[1909]] werd hij benoemd aan de universiteit van [[Belgrado]]. Zijn levenswerk bestond uit het formuleren van een wiskundige theorie over de variaties in de [[baan (hemellichaam)|baan]] van de [[aarde (planeet)|aarde]] om de [[zon]].
==Milankovitch parameters==
Deze cyclische variaties zijn het gevolg van de zogenoemde [[Milanković-parameter]]s (Engelse spellingswijze "Milankovitch parameters"):
* variaties in de [[excentriciteit (astronomie)|excentriciteit]] van de aardbaan ([[periodiciteitperiode (natuurkunde)|periode]] van 100.000 en 413.000 jaar)
* verandering van de hoek van de aardas ten opzichte van de [[omloopbaan]] ([[obliquiteit]]) ([[periodiciteit]]periode van 4140.000 jaar)
* de [[precessie]] van de [[aardas]] ([[periodiciteit]]periode van 26.000 jaar, hoewel Milankovitch 23.000 aangeeft)
De cycli bepalen de intensiteit en verdeling van zonne-instraling op aarde, en daarmee zijn ze in belangrijke mate verantwoordelijk voor de (lange-termijn) variaties in het [[klimaat]]. Het begin van de [[IJstijd|ijstijden]] tijdens het [[Pleistoceen]] hangt samen met minima in de zonne-instraling.
Het duurde totIn [[1976]] voordatwerden zijn in theorie aanvaarde cycli door middel van [[stratigrafie|stratigrafisch]] en [[paleomagnetisme|paleomagnetisch]] onderzoek ondersteund werden. Een studie van [[Hays]], [[Imbrie]]] en [[Shackleton]] naar [[boorkern]]en in diepzeesedimenten toonde het gelijk van Milanković aan. ( J. D. Hays, John Imbrie and N. J. Shackleton,1976, Variations in the Earth's Orbit: Pacemaker of the Ice Ages, Science Vol. 194. no. 4270, pp. 1121 - 1132)<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/194/4270/1121 Variations in the Earth's Orbit: Pacemaker of the Ice Ages</ref>
De waarde van Milancović theorie werd nogmaals bevestigd door onderzoek aan ijskernen van Antarctica in 2007. De in de ijskeren aanwezige luchtbelletjes werden onderzocht op de aanwezigheid van zuurstof en stikstof. De waardes daarvan worden direct bepaald door de grootte van de instraling ter plaatse. (Kawamura et al., Nature, 23 August 2007, vol 448, p912-917)<ref>[http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7156/full/nature06015.html Northern Hemisphere forcing of climatic cycles in Antarctica over the past 360,000 years</ref>
===Excentriciteit===
[[Image:Eccentricity zero.svg|thumb|left|Circular orbit, no eccentricity.]]
[[Image:Eccentricity half.svg|thumb|right|Orbit with 0.5 eccentricity.]]
De baan van de aarde rond de zon is een ellips. Excentriciteit is de mate waarin deze ellips afwijkt van een cirkel. Deze excentriciteit varieert in de tijd van bijna cirkel (excentriciteit van 0,005) tot licht elliptisch (excentriciteit 0,028). De huidige excentriciteit bedraagt 0,017. De periodiciteit van de excentriciteit kent 2 schalen: een van 413.00 jaar en een tweede van grofweg 100.000 jaar.
Deze variaties in excentriciteit ontstaan door de invloed van de zwaartekracht van de planeten Saturnus en Jupiter. Momenteel is het verschil in afstand tussen het punt van de aardbaan dat het dichtst bij de zon ligt (perihelion) en het punt dat het verst van de zon verwijderd ligt (aphelion) 5,1 miljoen kilometer, resulterend in een verschil van inkomende zonnestraling van 6,8%. Als de baan zijn maximale excentriciteit heeft bereikt bedraagt dit verschil zelfs bijna 23%.
===Obliquiteit===
[[Image:Earth obliquity range.svg|thumb|left|22.1-24.5° range of Earth's obliquity.]]
De hoek die de aardas maakt met het vlak waarin de aarde rond de zon draait varieert van 22,1° tot 24,5°, met een periodiciteit van 41.000 jaar. De invloed van obliquiteit op de temperatuur op aarde is het gevolg van het feit dat de landmassa’s ruimtelijk bezien niet gelijkmatig verdeeld zijn over de aarde. Bij een grotere hoek nemen de verschillen tussen de seizoenen voor wat betreft de instraling van de zon toe. Zowel op het noordelijk als het zuidelijk halfrond worden de zomers dan warmer en de winters kouder. Momenteel neemt de obliquiteit af en is 23,44° , waarmee we ons grofweg halverwege de beweging bevinden.
Echter, deze verschillen tussen zomer en winter zijn niet even groot. Bij toenemende obliquiteit neemt de gemiddelde jaarlijkse instraling op hogere breedte toe, terwijl op lagere breedte de instraling afneemt. Op hogere breedte veroorzaakt een lage obliquiteit derhalve zowel een lagere gemiddelde instraling op deze breedte als de afname van instraling in het zomerseizoen. Koele zomers kunnen dan het begin van een ijstijd triggeren doordat minder sneeuw smelt en de albedo in sommige gebieden sterk verandert.
<br style="clear:left" />
===Precessie===
[[Image:Earth precession.svg|thumb|Precessional movement.]]
Precessie is de tolbeweging van de aardas, en heeft een periodiciteit van ongeveer 26.000 jaar. Precessie is het gevolg van de getijdekrachten die zowel de zon als de maan op de aarde uitoefenen, versterkt door het feit dat de aarde niet perfect rond is. Net zoals bij obliquiteit is het effect van precessie op de temperatuur op aarde het gevolg van het feit dat de landmassa’s ruimtelijk bezien niet gelijkmatig verdeeld zijn over de aarde.
Als de aardas gedurende het perihelion (zie hiervoor) naar de zon wijst zal het ene polaire halfrond grotere seizoensverschillen kennen, terwijl het andere halfrond kleinere verschillen kent. Momenteel kent het zuidelijk halfrond wat grotere verschillen tussen zomer- en wintertemperatuur als gevolg van de precessie dan het noordelijk halfrond.
<references/>
[[Categorie:Klimatologie|Milankovitch]]
| 