|
http://ihatekaty.com/?id=1926000#6dzz5z54fsdq7ez78z8d
{{wrapper}}
|[[Afbeelding:HO_Layout_1.jpg|thumb|300px|Modelbaan in H0]]
|-
|[[Image:Noch-maerklin hg.jpg|thumb|300px|Märklin-modelbaan in H0]]
|}
Een '''modeltrein''' is een [[schaalmodel]] van een [[trein]], het is een vorm van [[modelbouw]].
==Introductie==
[[Trein]]en spreken reeds sinds generaties tot de verbeelding van velen. Het zijn meest mannen die zich aangetrokken voelen tot de treinenwereld in miniatuur. Dit treinbedrijf wordt voornamelijk binnenshuis bedreven, hoewel de grotere schalen soms ook geschikt zijn voor buitenshuis, met name als tuinspoor. De laatste jaren kennen deze grotere schalen heel wat bijval.
==Schalen==
Voor modeltreinen worden diverse schaalverhoudingen gebruikt. De meeste schalen hebben een aanduiding in de vorm van een letter, een cijfer of een combinatie daarvan. De grote schalen hebben doorgaans een cijfer, de kleinere een letter. De schaal H0 (wat ''half nul'' betekent) vormt een overgang in dit systeem. Smalspoorvarianten van bepaalde schalen hebben vaak een ''e'' of een ''m'' als toevoeging. Hieronder staat een tabel van de meest toegepaste schalen.
{| class="prettytable vatop" style="text-align:center;"
! '''Naam''' ||'''Uitspraak'''|| '''Schaal''' || '''[[Spoorwijdte]]''' || '''Opmerkingen'''
|-
| IIm ||spoor twee M|| 1:22,5 || 45 mm || align="left" | [[LGB]] en [[Piko]] zijn belangrijke fabrikanten voor deze schaal
|-
| I ||spoor een || 1:32 || 45 mm || align="left" | [[Märklin]] en [[Hübner]] zijn belangrijke fabrikanten voor deze schaal
|-
| 0 ||spoor nul || 1:45 || 32 mm || align="left" | Vooral zelfbouw
|-
| 0e ||nul E || 1:45 || 16,5 mm || align="left" | Smalspoor 750 mm, dezelfde spoorwijdte als H0, Fleishmann (Magic Train)
|-
| H0 || half nul ||1:87 || 16,5 mm || align="left" | Meest voorkomende schaal
|-
| H0m || half nul M || 1:87 || 12 mm || align="left" | Smalspoor 1000 mm meterspoor, zelfde spoorwijdte als TT
|-
| H0e || half nul E || 1:87 || 9 mm || align="left" | Smalspoor 750 mm, zelfde spoorwijdte als N
|-
| TT || TT of table top || 1:120 || 12 mm || align="left" | Vooral in de voormalige [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] populair
|-
| N || spoor N ||1:160 || 9 mm || align="left" | Na H0 de populairste schaal
|-
| Z || spoor Z || 1:220 || 6,5 mm || align="left" | Kleinste schaal, door Märklin gedomineerd
|}
* Zie voor een meer uitgebreid overzicht: [[Lijst van schalen (modelspoor)]]
De meest gangbare [[schaal (verhouding)|schaal]] is H0 (half nul), de verhouding hiervan is 1:87. Daarnaast kent de N-schaal (1:160) veel aanhangers. [[Wisselstroom]]systemen zijn uitsluitend in H0 te vinden. [[Gelijkstroom]]systemen komen zo wel in H0 als in de N-schaal voor. Naast genoemde schalen vallen nog de oorspronkelijke 0-schaal te noemen en de kleinste schaal Z. Schaal II of G is verkrijgbaar als tuinspoor dat bestand is tegen de weersomstandigheden. De fabrikant van dit tuinspoor is LGB.
Voor de nog grotere schalen geeft men de spoorwijdte aan in [[inch]]es ("duim"). We vinden hier 3 1/2", 5", 7 1/4" en nog groter. De maatstaven zijn dan respectievelijk 1:16, 1:11, 1:8. Deze 'grotere' locomotieven kunnen worden aangedreven met [[verbrandingsmotor]]en of [[elektromotor]]en, maar meestal wordt [[stoom]] gebruikt die gemaakt wordt in een met [[steenkool|kolenstook]] of gasgestookte verwarmde [[stoomketel]]. Overigens bestaan ook in spoor II modellocomotieven aangedreven door stoom. Ze worden onder andere door LGB, Roundhouse, Regner en Märklin geleverd en zijn aanmerkelijk duurder dan de elektrisch aangedreven modellen. De kleinere schalen zijn over het algemeen alleen leverbaar met elektrische aandrijving, maar bv. Hornby levert ook H0 stoomlocomotieven.
==Systemen==
{{wrapper}}
|[[Afbeelding:verheyden_05.jpg|thumb|300px|Een stoomloc op schaal 1:8]]
|-
|[[Image:Livesteam.jpg|thumb|300px|Met stoom aangedreven modelspoorlocomotief]]
|-
|[[Image:Bornholm Denmark - Roenne railway station model in Museum of Bornholm.jpg|thumb|300px|Detail van een modelbaan in een museum te [[Bornholm (eiland)|Bornholm]]]]
|-
|[[Afbeelding:Modellocomotief Marklin 3096.jpg|thumb|300px|Modellocomotief afgebeeld in schalen 1, H0 en Z]]
|-
|[[Image:Jouef sudex.jpg|thumb|300px|Doos van [[Jouef]] met onderdelen]]
|}
Er zijn verschillende systemen voor de elektrische aandrijving van de locomotiefmotoren die niet door elkaar gebruikt kunnen worden: het 2-rail systeem en het 3-rail systeem. 2-rail systemen zijn het populairst en tellen de meeste fabrikanten. Het 3-rail systeem heeft zich echter een belangrijke plaats weten te verwerven vooral door toedoen van [[Märklin]]. Deze fabrikant heeft een groot [[marktaandeel]]. Vroeger werd dit onderscheid ook wel gemaakt als "gelijk"- versus "wissel"-stroomsysteem. Na de introductie van digitale systemen is dit onderscheid in stroomsoorten overbodig geworden. Feitelijk is alleen de wijze van stroomtoevoer van belang. Bij 2-rail locomotieven zijn de wielen in het algemeen aan een as elektrisch geïsoleerd ten opzichte van elkaar. Via de beide spoorstaven bereikt de stroom de locomotief. Bij 3-rail locomotieven geschiedt dit via de wielen en een sleepcontact tussen de wielen. De wielen op een as zijn niet elektrisch geïsoleerd ten opzichte van elkaar. Het sleepcontact glijdt over een staaf of een rij puntcontacten tussen de rails.
De locomotieven van [[Trix]] (Express) maakten gebruik van gelijkstroom en tevens van een sleepcontact in het midden. Doordat de wielen op een as eveneens elektrisch geïsoleerd zijn van elkaar, is het mogelijk om zonder elektronica twee locomotieven onafhankelijk van elkaar op een rail te besturen. Met behulp van bovenleiding kunnen er zelfs drie locomotieven op één rail onafhankelijk van elkaar worden bestuurd. Tegenwoordig wordt hier veelal elektronica voor gebruikt (zie onder Aspecten). Inmiddels is [[Trix]] onderdeel van het Märklin-concern en vormt als zodanig de 2-rail component ervan. Trix-Express wordt als systeem niet meer gemaakt.
==Merken==
Vele merken hebben hun bakermat in [[Duitsland]]. Hier worden bijvoorbeeld de treinen van [[Märklin]], [[Fleischmann (modeltrein)|Fleischmann]], [[Trix]] (sinds een aantal jaren ook onderdeel van [[Märklin]]) en [[Piko]] gefabriceerd. In de zestiger jaren was er ook [[Egger-Bahn]] als smalspoor. [[ROCO Modellspielwaren GmbH|Roco]], Liliput en Kleinbahn alsmede Klein Modellbahn kwamen en komen uit [[Oostenrijk]] en [[Jouef]] kwam uit [[Frankrijk]]. Liliput is inmiddels overgenomen door Bachmann. Uit [[Italië]] kwam materieel van [[Lima (modeltrein)|Lima]] en Rivarossi. Onder de naam Hornby International zijn diverse modellen van de vroegere merken Lima, Rivarossi, Jouef en Arnold weer verkrijgbaar. Daarnaast zijn er naast kleinere aanbieders nog Britse, Japanse en Amerikaanse merken, evenals sommige (peperdure) Zwitserse merken zoals [[HAG]] en [[Fulgurex]]. [[LGB]] (ook uit Duitsland) levert modeltreinen op wat grotere schaal, 1:22,5 (IIm / G). Nederland komt er niet slecht af al zijn het geen grote fabrikanten. Genoemd moeten worden Philotrain, MKmodelbouwstudio, Phildie, THS, Kleinspoor en Artitec.
Op stoom gebied zijn er een aantal bekende fabrikanten voor 45 mm spoor, zoals Accucraft (USA), Aster (Japan), Regner (Duitsland), Roundhouse (UK) en Modelbouw Atelier Apeldoorn (Nederland)en als enige voor HO-spoor is Hornby(UK).
Ook zijn toebehoren verkrijgbaar, zoals huisjes, stations en andere gebouwen (meest als bouwpakket), materiaal voor wegen en verkeer (zelfs met rijdende autootjes, zoals van [[Faller]]), bruggen, verlichting, bergbouw, imitatiewater en dergelijke.
==Aspecten==
De modeltreinhobby kent globaal drie aspecten: technische, landschappelijke en logistieke. Daarnaast verzamelen veel mensen modeltreinen.
* Tot de technische aspecten worden gerekend de elektrische installaties en schakelingen en de eigenlijke infrastructuur. Hier doet de moderne [[elektronica]] steeds meer haar intrede.
* De landschappelijke aspecten omvatten de ''scenery'' zoals (zelfgebouwde) huisjes, [[spoorwegstation|stations]] en andere gebouwen, alsmede bergen, tunnels en allerlei andere denkbare landschapsvarianten.
* De logistieke aspecten hebben betrekking op (het nabootsen van) een dienstregeling voor zowel personen- als goederentreinen. Het rangeren van treinen, samenstellen van personentreinen door bijplaatsen of aftrappen van rijtuigen, het verdelen van goederenwagens over diverse sporen vormen de hoogtepunten bij het logistieke aspect van de hobby.
In verenigingsverband (Fremo) kunnen door het koppelen van modelspoordelen, modules genoemd, gigantische modelspoorwegen worden gebouwd. Rijden is dan uitsluitend mogelijk met digitaal toegerust materieel en, uiteraard, volgens dienstregeling. Een en ander gaat dan gepaard met echte administratieve "rompslomp", zoals dat in werkelijkheid ook het geval is. Een trein kan pas dan rijden als de dienstdoende machinist zijn codes van de dienstindeler heeft gekregen en de stapel wagenkaarten en vrachtbrieven waarop exact is aangegeven waar de wagens uit zijn trein heen moeten.
De modelbaan kan zo groot zijn dat er een apart vertrek voor nodig is. Dat betreft dan meestal modelbanen in H0 en grotere schalen. In vele woningen is deze ruimte niet aanwezig. De fabrikanten hebben om deze reden de schaal N ontwikkeld. Märklin is nog een stap verder gegaan en heeft schaal Z op de markt gebracht. Er zijn echter ook modelspoorbouwers die het een uitdaging vinden om te woekeren met de ruimte en ook in de grotere schalen (zeer) kleine modelbanen te bouwen waar toch nog interessante treinbewegingen mee kunnen worden uitgevoerd. Deze modelspoorbanen die soms passen in een [[schoenendoos]] of op een boekenplank worden ''micro lay-outs'' genoemd.
De combinatie van het technisch en creatief bezig zijn bij de treinenhobby, al of niet in combinatie met het verzamelen van modellen, maakt dat modeltreinen nog steeds geliefd zijn. De nabootsing van de werkelijkheid en de mogelijkheid een eigen werkelijkheid te creëren spelen hierbij eveneens een rol.
==Techniek==
Van een voornamelijk elektrisch mechanisch begin is de ontwikkeling in gang gezet naar gecompliceerde elektronische schakelingen. Een goed voorbeeld hiervan is de invoering van de digitale besturingssystemen, die een meertreinenbedrijf al of niet computergestuurd, mogelijk maken. Door gebruik te maken van pulstechnieken en moderne motoren kunnen modeltreinen zeer werkelijkheidsgetrouw (dat betekent niet te snel) rijden. Daarnaast kunnen vele andere functies worden toegevoegd zoals constante treinverlichting (onafhankelijk van de rijspanning).
Deze ontwikkelingen zijn spectaculair te noemen. Begin [[20e eeuw]] waren er modeltreinen te koop, die rechtstreeks (of door tussenschakeling van gloeilampen) op het elektriciteitsnet, dus zonder transformator, werden aangesloten. Tegenwoordig varieert de rijspanning van ca. 4 tot 16 volt. Momenteel zijn er nog twee belangrijke elektrische systemen kenbaar: wisselstroom (fabrikaat Märklin) en gelijkstroom (overige merken). In schaal N is alles gelijkstroom.
==Huidige situatie en overige ontwikkelingen==
===Van kinderspeelgoed naar soms prijzige hobby===
Lange tijd zijn modeltreinen voornamelijk beschouwd als speelgoed voor kinderen. Vergeleken met vroeger zijn modeltreinen minder populair onder jeugdigen. De oorzaken hiervan zijn wellicht de opkomst van andere vormen van vrijetijdsbesteding zoals computergebruik en het bekijken van televisieprogramma's. Maar ook de prijsontwikkeling speelt waarschijnlijk een rol. Modeltreinen zijn verfijnder in uitvoering, maar ook aanmerkelijk in prijs gestegen. Ze zijn voor minder mensen financieel bereikbaar.
===Van "gewone" speelgoedwinkel naar "modelbouwspeciaalzaak"===
Het karakter van de verkooppunten van nieuw en gebruikt materiaal is eveneens gewijzigd. Verkocht vroeger vrijwel elke speelgoedwinkel en warenhuisafdeling modeltreinen (ook de [[HEMA]] had ooit een eigen treinenmerk, fabrikant hiervan was de firma Lima), tegenwoordig zijn het vooral modelbouwspeciaalzaken die modeltreinen aanbieden. Daarnaast zijn er regelmatig [[ruilbeurs|ruilbeurzen]] waar modeltreinen kunnen worden geruild tegen andere exemplaren of gewoon tegen geld. En dat laatste tegen behoorlijke bedragen, zeker als er sprake is van een "Sonderserie". Fabrikanten brengen soms wagens of locomotieven in een kleine oplage uit. Deze zijn daardoor zeldzaam en in de regel kostbaarder. Een voorbeeld hiervan zijn de bierwagens. Eenzelfde wagon is met tientallen verschillende logo's van biermerken uitgebracht. Slechts een enkeling kan ze alle bemachtigen.
== Spoorwegmodelbouw ==
Spoorwegmodelbouw is het zelf bouwen van modellen (locomotieven, rijtuigen en wagens) naar voorbeeld van de echte spoorwegen; modelspoorwegbouw is het bouwen van een modelspoorweg, zo realistisch mogelijk, op een schaal en het daarop laten rijden van gekochte modellen.
==Populariteit==
De hobby is erg populair geworden in de drie decennia na de [[Tweede Wereldoorlog]], toen de prijzen van de spullen sterk daalden, de vrije tijd groeide, de liefhebbers welgestelder werden en de belangstelling voor treinen nog groot was. Intussen is het een hobby voor meest oudere mannen geworden, die soms niet schromen om er duizenden euro's in te steken - een fraaie locomotief van het tuinspoor [[LGB]] kost bijvoorbeeld al gauw 1500 euro. De tanende belangstelling voor de trein in het algemeen wordt genoemd als factor in het afnemen van de belangstelling voor de spoorwegmodelbouw.
De hobby heeft zich meer in de richting van werkelijkheidsgetrouwe modelbouw ontwikkeld, terwijl het in de [[jaren '50]] en '60 meer ging om de speelwaarde. De prijzen zijn sindsdien, met de kwaliteit, sterk gestegen.
Er bestaan nog steeds clubs van spoorwegmodelbouwers, die soms een gezamenlijke baan onderhouden, zoals in [[Amsterdam]] (de Amsterdamse Modelbouwclub (AMC), sinds [[1943]], met nagebouwde delen van de stad, waaronder het Centraal Station).
==Tijdschriften==
Op dit gebied bestaan diverse bladen, waarvan het toonaangevende de Duitse MiBa (Miniaturbahnen) is en, in het Nederlands, [[Rail Magazine]], in mindere mate [[Railhobby]] en de niet meer bestaande Miniatuurbanen en het [[Spoorwegjournaal]], alle met informatie over zowel het echte als het modelspoor. Voor België vermelden we ''Modelspoormagazine'' dat zowel in het Nederlands als in het Frans wordt uitgegeven.
==Evenementen==
Er worden diverse beurzen en evenementen met opstellingen van modelspoorbanen gehouden.
Een bekende modelspoorbaan is [[Railz Miniworld]] in het centrum van Rotterdam.
De grootste treinenbeurs van Europa, Eurospoor, wordt elk jaar gehouden in Utrecht.
==Trivia==
*De eerste 'modeltrein' werd rond [[1835]] gemaakt door de Amerikaanse smid [[Thomas Davenport]]. Deze, door een [[elektromotor]] aangedreven, trein reed z'n rondjes op een cirkelvormig railspoor van vier [[voet (lengtemaat)|voet]] doorsnede. Zijn modeltrein bevindt zich tegenwoordig in het [[Smithsonian Institution]] te [[Washington D.C.]]
*Bekende Nederlandse modelspoorliefhebbers zijn de dirigent [[Daniël Wayenberg]] (H0), detectiveschrijver [[Albert Cornelis Baantjer|Appie Baantjer]], ex-staatssecretaris [[Wim Dik]], ex-Deejay en later radiodirecteur [[Erik de Zwart]] (alle drie tuinspoor/LGB) en politicus [[Ed Nijpels]], die een grote treinenverzameling heeft. De Zwart is ook verteller in de Nederlandse vertaling van een animatieserie over treinen; zie ''[[Thomas de stoomlocomotief]]''.
*Internationaal bekende modelspoorliefhebbers zijn onder meer [[Roseanne Barr]], [[Whoopi Goldberg]] (Amerikaanse comédiennes), [[Rod Stewart]], [[Phil Collins]], [[Kevin Costner]], [[Neil Young]] (tevens grootaandeelhouder van het Amerikaanse [[Lionel Trains]]), [[Roger Daltrey]] en [[John Entwistle]] (beiden van [[The Who]]), [[Tom Hanks]], [[Elton John]] (LGB), [[Jay Leno]], [[Frank Sinatra]], en [[Hermann Göring]] (Märklin).
==Externe links==
* [http://www.nmf.nl/ Nederlandse Modelspoor Federatie]
* [http://www.treinengek.nl/ Treinengek.nl - alles over modeltreinen]
* [http://www.treinenmuseum.nl/ Het nationaal modelspoormuseum]
* [http://www.railzminiworld.com/ Railz Miniworld]
* [http://www.nmia.com/~vrbass/steam/steammfr.htm Overzicht stoom-modelspoormerken (live steam)]
{{commonscat|Rail transport modelling}}
[[Categorie:Modeltrein| ]]
[[Categorie:Modelbouw]]
[[Categorie:Trein]]
[[bg:Жп моделизъм]]
[[cs:Modelová železnice]]
[[da:Modeltog]]
[[de:Modelleisenbahn]]
[[en:Rail transport modelling]]
[[eo:Makettrajno]]
[[es:Tren eléctrico]]
[[fi:Pienoisrautatie]]
[[fr:Modélisme ferroviaire]]
[[he:דגמי רכבות]]
[[hu:Modellvasút]]
[[it:Modellismo ferroviario]]
[[ja:鉄道模型]]
[[mk:Железничко моделарство]]
[[nn:Modelljarnbane]]
[[no:Modelljernbane]]
[[pl:Modelarstwo kolejowe]]
[[pt:Ferromodelismo]]
[[ru:Железнодорожный моделизм]]
[[sv:Modelljärnväg]]
[[zh:鐵道模型]]
| 