[[Afbeelding:Nokkenschijf_hamer.png|thumb|right|220px|Schematekening hoe de hamer met de nokkenschijf in beweging werd gebracht.]]
Een '''hamersmidse''' is een kleinbedrijf voor de vervaardiging van [[smeedijzer]] als [[halffabrikaat]] en van daaruit geproduceerde gebruiksgoederen uit de voor de [[industrialisatie]]. Het naamgevende kenmerk van de hamersmidse was de met [[waterkracht]] aangedreven [[hamer]]. Het opheffen van de hamer gebeurde doormiddeldoor middel van een trommel waarop een [[nokkenschijf]] bevestigd was welke de hamersteel periodiek ophief en liet vallen. De hamerkop maakte hierbij een beweging over een cirkelboog.
De aanvankelijk door [[waterrad|waterraden]] en later ook door [[stoomkracht]] aangedreven installaties kwamkwamen algemeen in gebruik toen de bewerkte [[werkstuk]]ken met de tijd steeds maar groter werden en nog maar moeilijk met de hand bewerkt konden worden.
De hamersmidsen verhitten [[ijzererts]] doormiddeldoor middel van [[houtskool]] in de zogenoemde "[[rennofen]]", "rennherden" of "rennfeuer". ([[Georgius Agricola]], 1556). In deze smeltoven welke met eveneens door waterkracht aangedreven [[blaasbalg]]en voorzien was, werd het erts tot een gloeiende klomp van ruw [[iJzerijzer (metaal)|ijzer]], [[slak (verbranding)|slak]] en koolresten versmolten. Het ijzer wordt daarbij alleszins niet vloeibaar zoals in een [[hoogoven]], maar blijft een deegachtige klomp. Deze zogeheten 'loep' wordt dan op de hammers net zolang uitgesmeed en in een andere oven opnieuw verhit totdat er geen slak en kolenresten meer over zijn. Het ijzer kan vervolgens direct als smeedijzer gebruikt worden. Een navolgend hardingsproces zoals bij [[hoogoven]]vervaardiging was niet noodzakelijk.
[[Afbeelding:Agricola_hamersmidse_met_Rennofen.jpg|thumb|right|220px|Een verhelderend beeld van een hamersmidse geeft ons het boek: AGRICOLA, Georgius (1556): De re metallica libri XII. - Basel. Op de achtergronachtergrond ziet men de Rennofen, daarvoor wordt een loep hardhandig van slakresten ontdaan. Helemaal vooraan wordt de loep uitgesmeed onder de hamer]]
Wijd verbrijdverbreid waren hamersmidsen sinds de late [[middeleeuwen]] in hetde [[Opperpalts]], in het bijzonder in de buurt van de steden [[Amberg]] en [[Sulzbach-Rosenberg|Sulzbach]], in het [[Thüringer woud]] (de "Lauter-" en "Niederhammer" in [[Suhl]] reeds in [[1363]] in het [[Fichtelgebergte]], in het [[Erzgebergte]] en in het [[Harz (gebertge)|Harz]]. In deze buurten kwam ijzer voor watdat met de middelen van destijds gewonnen kon worden. Hierdoor heeft hetde [[Opperpalts]] de bijnaam ''Roergebied van de Middeleeuwen'' gekregen.
Plaatsnamen welke op ''-hammer'' eindigen zijn in deze streken veelvoorkomend.
