|
[[Afbeelding:William III of England.jpg|thumb|200px|[[Willem III van Oranje-Nassau]]<br /><br />Het jacobitisme ontstond toen de [[Rooms-katholieke kerkKerk|Rooms-katholieke]] koning [[Jacobus II van Engeland|Jacobus II Stuart]] van de Britse troon werd gestoten, ten voordele van de protestantse Willem III ]]
Het '''jacobitisme''' is een politieke stroming dat het [[Rooms-katholieke kerkKerk|Rooms-katholieke]] koningshuis [[Huis Stuart|Stuart]] weer terug op de Britse troon wilde hebben. De jacobieten waren actief eind 17e eeuw, begin 18e eeuw (al zijn er tot op de dag van vandaag enkele jacobieten) in het [[Verenigd Koninkrijk]] van [[Engeland]], [[Schotland]], [[Ierland (eiland)|Ierland]] en [[Wales]]. De beweging ontstond toen de Rooms-katholieke koning [[Jacobus II van Engeland|Jacobus II Stuart]] van de Britse troon werd gestoten, ten voordele van de [[protestantisme|protestantse]] Nederlandse stadhouder [[Willem III van Oranje-Nassau]] en de dochter van Jacobus, [[Maria II van Engeland|Maria Stuart]].
Velen aanvaardden deze volgens hen onrechtmatige afzetting van de koning niet, en steunden de Stuarts. Vooral in het katholieke [[Ierland (eiland)|Ierland]] steunden jacobieten hun verdreven koning, maar ook de [[Schotse Hooglanden]] waren broeihaarden van Jacobitismejacobitisme. Ook in Engeland en Wales kwamen jacobieten voor, zelfs onder protestanten.
==Motieven==
Veelal staken er achter deze [[royalismeMonarchisme|royalistische]] gevoelens motieven van eigenbelang. Zo steunden de katholieke Ieren uiteraard het feit dat hun koning katholiek zou zijn. Maar ook de Schotten die hun clansysteem bedreigd zagen, voelden meer voor de Stuarts dan voor de Hannovers, de lijn die geïnstalleerd werd. Jacobitisme wordt vaak gezien als een soort Schots [[separatisme]], maar dit klopt niet, al vielen de twee vaak samen. Ook ging het niet altijd om zuivere godsdiensttwisten, maar vaak om culturele en sociale conflicten die hier hun breuklijn vonden, zoals het conflict tussen de [[feodaliteitfeodalisme|feodale]] [[Lowlands (Schotland)|Lowlanders]] en de [[HighlandsHighland (Schotland)|Highlanders]] met hun clansysteem.
Globaal kunnenzijn weer dus vier breuklijnen te onderscheiden:
* de sociale opbouw van de samenleving (clan versus feodaal)
* het principe dat de vorst door [[God (monotheïsme)|God]] aangewezen is versus het principe dat de vorst door de volksvertegenwoordigers wordt aangeduid
==Jacobitische opstanden==
===1715===
De eerste jacobitische opstand vond plaats na de dood van koningin [[AnneAnna van Groot-Brittannië|AnneAnna]] in [[1714]] en de komst van het [[Huis Hannover]]. [[JamesJacobus Frans EdwardEduard Stuart]], zoon van de laatste Stuart-koning en bijgenaamd de [[''Old Pretender]]'', leidde deze opstand in [[1715]] in [[Schotland]]. De timing was uitstekend. James had het militaire voordeel, had de steun van de Highlanders, en bovendien was de Unie tussen Schotland en Engeland van [[1707]] niet direct voordelig gebleken voor de Schotten, zodat deze opstand eerder het karakter had van een separatistische strijd, maar dat verdween toen de opstand zich ook uitbreidde tot [[Northumberland]] in [[Engeland]]. James weifelde echter te lang, maakte fouten, en het militaire voordeel verdween. Hij werd verslagen en vluchtte terug naar [[Frankrijk]].
[[Afbeelding:Bonnie prince charlie.JPG|thumb|200px|right|[[Karel Eduard Stuart|Bonnie Prince Charlie]] leidde de laatste Jacobitischejacobitische opstand in [[1745]] ]]
Ook de volksheld Robert Roy MacGregor, beter bekend als [[Rob Roy]], liet zich in deze strijd zien aan de kant van de jacobieten, maar dan eerder als een opportunist dan als een echte overtuigde aanhanger.
===1745===
Bekender is de laatste opstand van [[1745]], toen de zoon van [[JamesJacobus EdwardFrans Eduard Stuart|Jacobus Stuart]], [[CharlesKarel EdwardEduard Stuart|Karel Stuart]] - beter bekend als [[''Bonnie Prince Charlie]]'' - landde met slechts 7 kompanen in Schotland. Al snel sloten er zich 6000 Highlanders aan, wat eigenlijk een mislukking bleek in vergelijking met de 30.000 potentiële weerbare mannen. Charles bleek een onbekwaam leider te zijn en werd verslagen in [[Slag bij Culloden|Culloden]], vlak bij [[Inverness (Schotland)|Inverness]].
Als resultaat werd het dragen van [[tartan]] verboden (dit was in Schotland een uiting geworden van Jacobitismejacobitisme). Ook werd het spelen op de [[doedelzak]] en het spreken van [[Schots-Gaelisch|Gaelic]] verboden, en ook mochten de clanhoofden geen privélegers meer hebben. Deze punten - en vooral het laatste - vernietigden de facto het clansysteem in [[Schotland]].
==Jacobitische troonpretendenten==
*[[Jacobus II van Engeland|Jacobus VII en II]] ([[6 februari]] [[1685]] – [[16 september]] [[1701]])
*[[Jacobus Frans EdwardEduard Stuart|Jacobus VIII en III]] ([[16 september]] [[1701]] - [[1 januari]] [[1766]])
*[[BonnieKarel PrinceEduard CharlieStuart|Karel III]] ([[1 januari]] [[1766]] – [[31 januari]] [[1788]]) (''Bonnie Prince Charlie'')
*[[HendrikHenry Benedict Stuart|HendrikHenry IX]] ([[13 januari]] [[1788]] – [[13 juli]] [[1807]]).
Hendrik was de laatste die een claim op de Britse troon liet gelden. Na zijn dood stierf de directe lijn van het huis Stuart uit en ging de opvolging over naar het huis [[Huis Savoye| Savoye]], het huis [[Oostenrijk-Este]] en (tot op de dag van vandaag) het huis [[Wittelsbach]]:
*Karel IV ([[Karel Emanuel IV van Sardinië|Karel IV]] ([[13 juli]] [[1807]] – [[6 oktober]] [[1819]]), afstammeling van de jongste dochter van [[Karel I van Engeland|Karel I]].
*Victor ([[Victor Emanuel I van Sardinië|Victor]]) ([[6 oktober]] [[1819]] – [[10 januari]] [[1824]])
*Maria III en II ([[Maria Beatrix van Savoye|Maria III en II]])
*Frans I ([[Frans V van Modena|Frans I]]) ([[15 september]] [[1840]] – [[20 november]] [[1875]])
*Maria IV en III ([[Maria Theresia Henriëtte van Oostenrijk-Este|Maria IV en III]] ([[20 november]] [[1875]] - [[3 februari]] [[1919]]
*[[Rupprecht van Beieren|Rupprecht]] ([[3 februari]] [[1919]] – [[2 augustus]] [[1955]])
*Albrecht ([[Albrecht Luitpold Ferdinand Michael|Albrecht]], hertog van Beieren) [[2 augustus]] [[1955]] - [[8 juli]] [[1996]])
*Frans II ([[Frans Bonaventura Adalbert Marian|Frans II ]], hertog van Beieren) ([[8 juli]] [[1996]] - heden)
==Zie ook==
* [[Huis Stuart]]
* [[Willem III van Oranje-Nassau|Stadhouder Willem III]] - over Willem III die koning werd in de plaats van Jacobus II
* [[Noord-Ierland]] - de symboliek van het Jacobitismejacobitisme leeft voort in het conflict tussen katholieken en protestanten, zoals bv. bij de [[Oranjemars|Oranjemarsen]] die elk jaar uitdraaien op rellen.
* [[Carlisme]] - Het Carlisme is in zijn structuur te vergelijken met het Jacobitismejacobitisme: beiden willen een ander koningshuis aan de macht brengen, de ene in het [[Verenigd Koninkrijk]], de andere in [[Spanje]].
* [[Orangisme]] - Het Orangisme in België wil de rechtmatige koningslijn van de [[Nederlandse monarchie|Oranje-Nassau]] familie herstellen op de troon van [[België]] of het [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]].
==Externe linklinks==
*[http://www.celticbritain.net/jacobieten.htm De tweede jacobitejacobieten-opstand]
* [http://www.jacobite.ca/ Canadese website over Jacobitismejacobitisme]
[[Categorie:Huis Stuart]]
| 